Bể chứa carbon khổng lồ đến từ đại dương
Carbon xanh dương (blue carbon) chỉ lượng carbon được hấp thụ và lưu trữ lâu dài trong các hệ sinh thái biển và ven biển như rừng ngập mặn, thảm cỏ biển và đầm lầy ven biển. Khác với “carbon xanh lá” trong rừng trên cạn, các hệ sinh thái dưới nước có khả năng lưu giữ carbon hàng trăm đến hàng nghìn năm. Theo Ngân hàng Thế giới, việc cô lập và lưu trữ carbon xanh ven biển được định giá lên tới 190 tỷ đô la mỗi năm. Bên cạnh đó còn có carbon xanh biển sâu vẫn đang tiếp tục được khám phá.
Các hệ sinh thái biển và ven biển là bể chứa carbon xanh dương khổng lồ. Ảnh:sustainabletravel.org
Nghiên cứu quốc tế chỉ ra, các hệ sinh thái ven biển có tốc hấp thụ CO2 nhanh hơn gấp nhiều lần các khu rừng nhiệt đới, với khả năng lưu trữ lớn hơn và lâu hơn. Không chỉ là bể chứa carbon khổng lồ, các hệ sinh thái này còn là ‘lá chắn xanh’ bảo vệ bờ biển, giảm thiểu tác động của sóng lớn, triều cường và xói lở do biến đổi khí hậu. Giá trị carbon xanh dương cao hơn so với hầu hết các loại carbon khác do sự cộng hưởng những lợi ích to lớn đi kèm, đặc biệt trong bảo vệ đa dạng sinh học biển, giúp tái tạo nguồn lợi thủy sản và giữ vững sinh kế cho cộng đồng dân cư ven biển.
Hiện nay, một số công cụ hỗ trợ đánh giá chất lượng tín chỉ carbon đã được hình thành. Tiêu biểu là khung nguyên tắc và hướng dẫn về carbon xanh dương chất lượng cao của Liên hợp quốc, với các tiêu chí giúp cả người mua và người bán tín chỉ carbon xác định các dự án tạo tín chỉ đem lại lợi ích thực sự cho hành tinh và con người. Thông qua nỗ lực khôi phục các hệ sinh thái, thế giới đang hướng tới thu hồi 380 triệu tấn CO2 và thu về 11,8 tỷ USD tài chính carbon vào năm 2040.
Bảo vệ hệ sinh thái để khai mở tiềm năng carbon xanh dương
Việt Nam có tiềm năng carbon xanh dương vô cùng lớn khi sở hữu đường bờ biển dài hơn 3.200 km và vùng đặc quyền kinh tế rộng trên 1 triệu km². Nước ta còn là một trong những trung tâm đa dạng sinh học biển quan trọng của thế giới với 6 vùng đa dạng sinh học biển chính, bao trùm từ vịnh Bắc Bộ đến vùng biển Trường Sa.
PGS.TS Lưu Thế Anh, Viện trưởng Viện Tài nguyên môi trường, Đại học quốc gia Hà Nội cho biết: Những bể chứa carbon carbon xanh dương chính là cây rừng ngập mặn, hệ sinh thái cỏ biển, rạn san hô, các phiêu sinh thực vật – là những loài tảo, thực vật biển có diệp lục. Đây là những nguồn tín chỉ carbon tiềm năng, nhưng để hiện thực hóa giá trị này đòi hỏi điều kiện tiên quyết: bảo vệ hệ sinh thái và đa dạng sinh học biển.
Hệ sinh thái ven biển như rừng ngập mặn, thảm cỏ biển, rạn san hô đều là những bể chứa carbon xanh dương đầy tiềm năng. Ảnh minh họa.
Thực tế, thách thức lớn nhất chính là giải quyết sự xung đột với mục tiêu phát triển kinh tế. Các khu bảo tồn thường được đặt tại nơi có nguồn lợi tự nhiên dồi dào, đồng nghĩa với nguy cơ bị khai thác quá mức. Điều này làm cho hệ sinh thái sẽ nhanh chóng suy giảm, làm mất đi khả năng hấp thụ carbon vốn có. Do đó, việc xây dựng các khu bảo tồn biển cần xác định được mục tiêu cụ thể của việc bảo tồn và tìm giải pháp để hài hòa với hoạt động phát triển kinh tế xã hội của địa phương, đặc biệt là đảm bảo sinh kế cho cộng đồng ven biển.
Song song với bảo tồn, cần phát triển phương pháp đo lường carbon xanh dương đối với mỗi loại hình hệ sinh thái biển. Đây là căn cứ xây dựng hồ sơ cấp tín chỉ carbon, dù giao dịch ở thị trường trong nước hay quốc tế.
Một nghiên cứu do Viện Sinh thái rừng và Môi trường (Trường Đại học Lâm nghiệp) thực hiện tại Sóc Trăng trong 2 năm (11/2022 – 10/2024) đã phát triển phương pháp đo carbon lưu trữ trong 3 loài cây rừng ngập mặn bần, mắm, đước. Đại diện nhóm nghiên cứu, ThS. Nguyễn Văn Thị cho rằng: Việc cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên là một bài toán khó đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức phi chính phủ và cộng đồng địa phương.
Thực tế cho thấy, quá trình thu thập dữ liệu khó khăn, đòi hỏi nhiều công sức và chi phí cùng với công nghệ hiện đại cũng như đội ngũ chuyên môn cao. Ngoài ra, các hoạt động phát triển nông nghiệp và thủy sản có nguy cơ làm suy thoái rừng ngập mặn, gây tổn thất đáng kể đến trữ lượng carbon và chức năng sinh thái.
Từ nghiên cứu thí điểm ở Sóc Trăng, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ NN-MT) đã xây dựng và ban hành hướng dẫn kỹ thuật điều tra, đo đếm carbon rừng ngập mặn vào 2024. Đây là hướng dẫn chuyên môn đầu tiên về lĩnh vực này và áp dụng trên phạm vi toàn quốc.
Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: Carbon rừng ngập mặn nhận được sự quan tâm của các đối tác quốc tế trong việc lượng hóa tín chỉ carbon. Đây là tín chỉ carbon có giá trị cao, giá trị giao dịch cao hơn 3-4 lần carbon từ các hệ sinh thái rừng khác.
4 trụ cột giúp tăng nguồn cung tín chỉ carbon xanh dương
Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới, bà Jennifer Morris - Tổng Giám đốc điều hành tổ chức The Nature Conservancy (TNC) - đã chỉ ra 4 trụ cột then chốt để tăng cường nguồn cung tín chỉ carbon xanh dương, góp phần thúc đẩy quá trình giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu.
Thứ nhất, đầu tư vào các dự án carbon chất lượng cao. Việc đầu tư vào các dự án mới, có phương pháp khoa học rõ ràng và cơ chế minh bạch sẽ tạo ra nguồn tín chỉ đáng tin cậy, đồng thời đảm bảo lợi ích công bằng cho cộng đồng sở tại.
Thứ hai, hỗ trợ cộng đồng địa phương tiếp cận thị trường carbon tự nguyện. Nếu có mô hình chia sẻ lợi ích rõ ràng, cộng đồng sẽ trở thành lực lượng nòng cốt trong bảo tồn, thay vì là đối tượng bị tác động.
Bên cạnh việc thu giữ carbon, cỏ biển và các hệ sinh thái carbon xanh dương khác có thể thúc đẩy các ngành công nghiệp như đánh bắt cá và du lịch sinh thái. Ảnh: Shutterstock.
Thứ ba, lồng ghép carbon xanh dương vào kế hoạch hành động thực hiện Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu toàn cầu. Carbon xanh dương, nhờ giá trị hấp thụ CO2 tự nhiên và lâu dài, đang trở thành phần quan trọng trong các chiến lược giảm nhẹ và thích ứng biến đổi khí hậu.
Cuối cùng là tăng cường hợp tác toàn cầu. Việc phục hồi và bảo vệ hệ sinh thái carbon xanh dương đòi hỏi sự chung tay từ cấp địa phương đến quốc tế, từ các chính phủ đến doanh nghiệp, từ viện nghiên cứu đến tổ chức cộng đồng.
Việc mở rộng nguồn cung tín chỉ carbon xanh dương không chỉ đơn thuần là một chiến lược thị trường, mà còn là một phần thiết yếu trong hành trình bảo vệ hành tinh và phát triển bền vững. Khi các hệ sinh thái biển được gìn giữ, cộng đồng được hưởng lợi và thị trường carbon vận hành minh bạch, biển không chỉ là nguồn lợi, mà còn là người bạn đồng hành chống lại khủng hoảng khí hậu.
