Ngày 5/6, Viện Địa lý nhân văn và Phát triển bền vững (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đã tổ chức Hội thảo “Chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học biển”. Sự kiện nhằm hưởng ứng Ngày Môi trường thế giới 5/6, Tháng hành động vì môi trường năm 2025 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phát động.
Việt Nam là một trong 10 trung tâm đa dạng sinh học biển của thế giới, với hệ sinh thái phong phú. Ảnh minh họa.
Việt Nam đang sở hữu một "kho tàng đa dạng sinh học biển". Liên minh bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) đánh giá Việt Nam là một trong 10 trung tâm đa dạng sinh học biển, đồng thời là một trong 20 vùng biển có nguồn lợi hải sản phong phú trên thế giới. Khoảng 11.000 loài sinh vật cư trú trong hơn 20 kiểu hệ sinh thái điển hình, thuộc 6 vùng đa dạng sinh học biển khác nhau trên khắp cả nước.
Theo TS. Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, chủ đề bảo tồn đa dạng sinh học biển có ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện Nghị quyết 36-NQ/TƯ của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về “Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Việc giảm ô nhiễm nhựa, bảo vệ môi trường biển và đại dương chính là giải pháp ngăn chặn nguy cơ mất cân bằng, vượt ngưỡng chịu đựng của các hệ sinh thái; phục hồi và duy trì đa dạng sinh học biển.
TS. Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của hành động bảo vệ hệ sinh thái biển. Ảnh: Trung Nguyên.
TS Nguyễn Song Tùng, Viện trưởng Viện Địa lý nhân văn và Phát triển bền vững cho biết: Trong những năm gần đây, đa dạng sinh học biển đang bị đe dọa, nhiều loài động, thực vật bị suy giảm, thậm chí có nguy cơ tuyệt chủng. Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong 50 năm qua, diện tích đất rừng ngập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long đã giảm 80%. Cùng với đó, hệ thống rạn san hô của biển Việt Nam cũng đang ở trong tình trạng ảm đạm. Hiện trạng độ phủ của các rạn san hô trong vùng biển Việt Nam đang giảm sút nhanh chóng. Nếu không có hành động tích cực thì trong thời gian tới, biển Việt Nam sẽ không còn rạn san hô, đồng thời các sinh vật sống trong rạn cũng có nguy cơ biến mất.
Một trong những biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ đa dạng sinh học ven biển là thông qua việc thiết lập và quản lý một khu vực biển gọi chung là “Khu bảo tồn biển”. Đến nay, Việt Nam đã thành lập và đưa vào hoạt động mạng lưới 11 trong tổng số 16 Khu bảo tồn biển và các Vườn quốc gia có hợp phần bảo tồn biển tại Việt Nam gồm: Cát Bà, Bạch Long Vỹ, Cồn Cỏ, Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Vịnh Nha Trang, Núi Chúa, Bái Tử Long, Hòn Cau, Côn Đảo, Phú Quốc. Hệ thống khu bảo tồn biển được thành lập không chỉ góp phần bảo đảm cân bằng hệ sinh thái vùng biển, bảo vệ đa dạng sinh học, bảo đảm chức năng điều hòa môi trường, cung cấp nguồn giống và nguồn lợi hải sản mà còn có ý nghĩa to lớn đối với phát triển kinh tế-xã hội của địa phương, quốc gia.
TS Nguyễn Song Tùng, Viện trưởng Viện Địa lý nhân văn và Phát triển bền vững chia sẻ về nguy cơ đe dọa hệ sinh thái biển tại Việt Nam. Ảnh: Trung Nguyên.
PGS.TS Lưu Thế Anh, Viện trưởng Viện Tài nguyên môi trường, Đại học quốc gia Hà Nội cho rằng: Trong bảo tồn đa dạng sinh học nói chung và bảo tồn biển nói riêng, mâu thuẫn lớn nhất là xung đột giữa mục tiêu bảo tồn với hoạt động sinh kế. Bản thân các khu bảo tồn đều ở khu vực có đa dạng sinh học cao, đồng nghĩa với nguồn lợi có thể khai thác lớn. Khi khai thác quá mức, đương nhiên hệ sinh thái sẽ chịu ảnh hưởng.
Từ kinh nghiệm tham gia xây dựng các khu bảo tồn biển, PGS.TS Lưu Thế Anh cho rằng cần xác định mục tiêu cụ thể của việc bảo tồn và tìm các giải pháp để hài hòa với hoạt động phát triển kinh tế xã hội của địa phương, của cộng đồng đang sinh sống tại đó. Cần tôn trọng truyền thống, văn hóa bản địa cũng như có hướng đi về phát triển sinh kế.
Một vườn ươm phục hồi hệ sinh thái rạn san hô tại khu vực biển Nha Trang, Khánh Hòa. Ảnh: Báo Lao động.
Một trong những vấn đề mới nổi hiện nay là carbon từ biển – “blue carbon” với giá trị rất lớn. Nghiên cứu quốc tế chỉ ra, trung bình đại dương có thể hập thụ khoảng 400 triệu tấn CO2 mỗi năm, tương đương lượng phát thải khí nhà kính của cả nước Anh.
Các bể chứa carbon chính là các hệ sinh thái rừng ngập mặn, hệ sinh thái cỏ biển, hệ sinh thái rạn san hô, các phiêu sinh thực vật. Đặc biệt, lượng carbon lưu trữ được trong rừng ngập mặn lớn hơn nhiều so với rừng trên cạn do đặc trưng hệ thống rễ, cấu trúc thân cây rừng. PGS.TS Lưu Thế Anh cho rằng, đây chính là nguồn tín chỉ carbon tiềm năng bởi diện tích biển Việt Nam lên tới khoảng 1 triệu km2, nhưng cách thức khai thác vẫn còn cần nhiều thời gian nghiên cứu, triển khai.
Sự kiện nhằm hưởng ứng Ngày Môi trường thế giới 5/6, Tháng hành động vì môi trường năm 2025. Ảnh: Trung Nguyên.
Chia sẻ kinh nghiệm từ phía Trung tâm Bảo tồn sinh vật biển và Phát triển cộng đồng (MCD), ThS. Thân Thị Hiền - Phó Giám đốc Trung tâm cho rằng: Cộng đồng cần tham gia quản lý và thiết kế các hoạt động bảo tồn đa dạng sinh học biển của địa phương. Tại vùng biển Bình Định, Khánh Hòa, Quảng Nam, những giải pháp đồng quản lý, bảo tồn biển đã giúp nguồn lợi thủy sản tăng trở lại sau một thời gian dài suy giảm, hàng chục ha rạn san hô, cỏ biển hồi sinh.
Từ những mô hình như vậy, để mở rộng quy mô cần sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức và cộng đồng để đạt hiệu quả cao, đặc biệt là các sáng kiến đồng quản lý, khu bảo tồn biển, khu bảo vệ nguồn lợi thủy sản... Trong bối cảnh hạn chế về nhân lực và tài chính, cần nâng cao vai trò và phát huy năng lực của cộng đồng, hợp tác doanh nghiệp, ứng dụng công nghệ thông tin. Mặt khác, đẩy mạnh hợp tác nghiên cứu khoa học nhằm tăng cường cơ sở dữ liệu phục vụ lượng giá hệ sinh thái, đồng thời, đánh giá khả năng lưu trữ các bon và phục hồi hệ sinh thái.
