Công cụ huy động hàng tỷ USD cho giảm phát thải
Thị trường các-bon có tiềm năng rất lớn và mang ý nghĩa chiến lược đối với Việt Nam, trước hết với vai trò là một công cụ huy động tài chính xanh hiệu quả. Theo bà Nguyễn Hồng Loan, Giám đốc Công ty TNHH Kiến tạo Khí hậu xanh (GreenCIC), đây là nguồn lực quan trọng để hỗ trợ thực hiện các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính theo Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC), đồng thời thúc đẩy chuyển dịch nền kinh tế sang mô hình tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.
Theo kết quả nghiên cứu do GreenCIC thực hiện trong khuôn khổ Hỗ trợ kỹ thuật của Chương trình Chuyển đổi Năng lượng ETP/UNOPS, phối hợp với Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), thị trường các-bon trong nước có thể giúp Việt Nam tiết kiệm khoảng 400-800 triệu USD chi phí đầu tư để đạt các mục tiêu giảm phát thải. Song song với đó, thị trường các-bon quốc tế có khả năng huy động thêm từ 500 triệu đến 2 tỷ USD, tùy theo kịch bản triển khai và mức độ sẵn sàng về thể chế, kỹ thuật và thị trường. Đây là nguồn lực rất quan trọng trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn hạn chế, trong khi nhu cầu đầu tư cho chuyển dịch năng lượng và giảm phát thải là rất lớn.
Bà Nguyễn Hồng Loan, Giám đốc Công ty TNHH Kiến tạo Khí hậu xanh (GreenCIC) chia sẻ về cơ hội từ thị trường các-bon tại Việt Nam tại talk show "Làm gì để mua bán các-bon tại Việt Nam" trên báo Nông nghiệp và Môi trường. Ảnh: Viết Dũng.
Theo kết quả nghiên cứu và mô hình hóa tác động, song song với nguồn tài chính từ thị trường các-bon trong nước, thị trường các-bon quốc tế có khả năng huy động thêm từ 500 triệu đến 2 tỷ USD, tùy theo kịch bản triển khai và mức độ sẵn sàng về thể chế, kỹ thuật và thị trường. Đây là nguồn lực rất quan trọng trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn hạn chế, trong khi nhu cầu đầu tư cho chuyển dịch năng lượng và giảm phát thải là rất lớn.
Về cách thức tham gia thị trường, Việt Nam đang tiếp cận theo lộ trình từng bước, có kiểm soát. Trong giai đoạn thí điểm, đối tượng tham gia chính là các doanh nghiệp thuộc các lĩnh vực phát thải lớn như nhiệt điện, sắt thép và xi măng, đặc biệt là các cơ sở nằm trong danh mục phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính và được phân bổ hạn ngạch phát thải. Đây sẽ là nhóm chủ thể vừa có nghĩa vụ tuân thủ, vừa có động lực trực tiếp tham gia giao dịch trên thị trường các-bon.
Đối với các tổ chức và doanh nghiệp ngoài phạm vi điều chỉnh trực tiếp của thị trường các-bon tuân thủ (ETS), họ có thể tham gia thị trường thông qua việc phát triển các dự án giảm phát thải hoặc hấp thụ các-bon, tạo ra tín chỉ các-bon để cung ứng cho thị trường trong nước hoặc quốc tế, khi đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về tiêu chuẩn, đo đạc - báo cáo - thẩm tra (MRV).
Đối với người dân, việc tham gia thị trường các-bon thường không diễn ra một cách trực tiếp, mà thông qua các tổ chức đại diện, như hợp tác xã, doanh nghiệp, chủ rừng, hoặc các chương trình, dự án các-bon trong lĩnh vực lâm nghiệp, nông nghiệp, năng lượng tái tạo hay quản lý chất thải. Cách tiếp cận này giúp giảm chi phí giao dịch, đồng thời bảo đảm tính chuyên nghiệp và hiệu quả trong quá trình tham gia thị trường.
Sau giai đoạn thí điểm, trên cơ sở tổng kết, đánh giá hiệu quả vận hành, cơ quan quản lý nhà nước có thể từng bước mở rộng phạm vi và đối tượng tham gia, cả về ngành, lĩnh vực và loại hình chủ thể, qua đó hình thành một thị trường các-bon ngày càng hoàn chỉnh, minh bạch và hiệu quả hơn.
Yêu cầu cao về kỹ thuật và cần chiến lược tham gia thị trường
Từ thực tiễn tư vấn và làm việc với nhiều tổ chức, doanh nghiệp trong các lĩnh vực khác nhau, bà Loan nhận thấy, khó khăn thường gặp không chỉ nằm ở chi phí, mà chủ yếu xuất phát từ năng lực kỹ thuật, khung thể chế đang hoàn thiện và cách tiếp cận chiến lược.
Khó khăn lớn nhất và phổ biến nhất là vấn đề đo đạc, báo cáo và thẩm định phát thải khí nhà kính (MRV) cũng như kết quả giảm phát thải. Doanh nghiệp cần bảo đảm dữ liệu phát thải minh bạch, chính xác và nhất quán, vừa đáp ứng yêu cầu của cơ quan quản lý trong nước, vừa có khả năng tương thích với các tiêu chuẩn quốc tế nếu muốn tham gia thị trường các-bon hoặc tiếp cận nguồn vốn xanh. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải có đội ngũ cán bộ hiểu về khí nhà kính, nắm được đặc thù nguồn phát thải và bể hấp thụ trong chính lĩnh vực sản xuất, kinh doanh của mình. Trong khi đây là điểm yếu của nhiều doanh nghiệp.
Một khó khăn nữa, khung pháp lý về giảm phát thải và thị trường các-bon tại Việt Nam đang trong quá trình hoàn thiện, với nhiều quy định mới được ban hành và tiếp tục cập nhật. Điều này khiến không ít doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc hình dung một cách tổng thể về nghĩa vụ tuân thủ, quyền lợi, cũng như các cơ hội và rủi ro khi tham gia thị trường. Sự thiếu rõ ràng hoặc chưa đồng bộ trong một số quy định cũng làm doanh nghiệp dè dặt trong việc đưa ra các quyết định đầu tư dài hạn.
Doanh nghiệp cần bảo đảm dữ liệu phát thải minh bạch, chính xác và nhất quán. Ảnh: Khánh Ly.
Từ hai yếu tố trên, doanh nghiệp thường gặp khó khăn trong việc xây dựng một chiến lược tham gia thị trường các-bon một cách bài bản và hiệu quả, chưa rõ nên ưu tiên giảm phát thải ở đâu, đầu tư vào công nghệ nào, khi nào nên mua bán hạn ngạch hay tín chỉ các-bon, và làm thế nào để kết nối thị trường các-bon với chiến lược sản xuất, kinh doanh và ESG tổng thể của doanh nghiệp.
Cuối cùng mới là bài toán tài chính. Việc tăng cường năng lực nội bộ, thiết lập hệ thống MRV, cũng như đầu tư vào các giải pháp và công nghệ giảm phát thải đều cần nguồn vốn đáng kể. Trong khi các cơ chế tài chính xanh đang mở ra nhiều cơ hội, không phải doanh nghiệp nào cũng sẵn sàng về hồ sơ, dữ liệu và năng lực quản trị để tiếp cận được các nguồn vốn này.
Để chủ động và tham gia hiệu quả vào giai đoạn thí điểm của thị trường các-bon, bà Loan cho rằng, doanh nghiệp cần làm nâng cao hiểu biết về thị trường các-bon, không chỉ dừng ở khái niệm, mà cần nắm được cách thức vận hành, các nghĩa vụ tuân thủ, các quy định pháp lý và phương pháp luận liên quan đến hạn ngạch và tín chỉ các-bon. Song song với đó, doanh nghiệp cần tăng cường năng lực kiểm kê khí nhà kính và hệ thống MRV, bởi đây là “ngôn ngữ chung” của thị trường các-bon và cũng là điều kiện để tiếp cận các nguồn vốn xanh.
Bên cạnh yếu tố tuân thủ, doanh nghiệp nên chủ động rà soát các cơ hội giảm phát thải trong nội bộ, tìm hiểu và tiếp cận các công nghệ, giải pháp và thực hành tốt có thể triển khai theo lộ trình phù hợp với khả năng tài chính. Đồng thời, doanh nghiệp cần tìm hiểu sớm các kênh hỗ trợ kỹ thuật và tài chính, từ các chương trình hỗ trợ của Nhà nước, các tổ chức quốc tế đến các định chế tài chính xanh để không bỏ lỡ cơ hội trong giai đoạn thí điểm.
