Phát biểu tại Hội thảo Tham vấn về theo dõi đầu tư công cho biến đổi khí hậu vừa diễn ra, ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh: Đầu tư công là vấn đề cấp thiết trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
Yêu cầu bắt buộc theo Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu
Theo ông Nguyễn Tuấn Quang, Việt Nam đang từng bước hiện thực hóa cam kết bằng cả nỗ lực trong nước và hỗ trợ quốc tế, với nhiều nhóm giải pháp khác nhau. Trước hết là các giải pháp về kỹ thuật, bao gồm chuyển đổi năng lượng theo hướng các-bon thấp, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng bền vững, phát triển rừng và các hệ sinh thái tự nhiên, cũng như ứng dụng các công nghệ thu hồi và lưu trữ các-bon... Tuy nhiên, để các biện pháp phát huy hiệu quả, điều kiện tiên quyết là bảo đảm đủ nguồn lực, nhất là nguồn lực tài chính cho ứng phó với biến đổi khí hậu.
Một vấn đề quan trọng đặt ra là Việt Nam cần chứng minh những kết quả đạt được trong thực tế. Các số liệu, dữ liệu phải phản ánh đúng mức độ nỗ lực và các hành động cụ thể trong giảm phát thải khí nhà kính. “Nói cách khác, không chỉ thực hiện các biện pháp giảm phát thải, mà Việt Nam còn phải có bằng chứng rõ ràng, minh bạch để chứng minh các kết quả đó”, ông Quang cho biết.
Ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường thông tin về yêu cầu minh bạch theo Thỏa thuận Paris. Ảnh: Khánh Ly.
Việt Nam đã ban hành Kế hoạch thực hiện Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, trong đó có nhiệm vụ thiết lập hệ thống công khai, minh bạch trong ứng phó với BĐKH theo yêu cầu minh bạch tăng cường (ETF) của Thỏa thuận Paris. ETF gồm 5 phần chính: Quản trị; giảm phát thải khí nhà kính (bao gồm kiểm kê KNK), khả năng thích ứng với BĐKH; các hỗ trợ tài chính được cung cấp, nhận được; và các đồng lợi ích liên quan.
Để hỗ trợ thực hiện nhiệm vụ này, Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF) đã phê duyệt Dự án “Nâng cao năng lực quản lý dữ liệu và thông tin báo cáo phù hợp với yêu cầu Khung minh bạch tăng cường của Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu” (gọi tắt là Dự án CBIT), thông qua Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam. Dự án do Cục Biến đổi khí hậu chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan triển khai trong giai đoạn 2022-2026.
Trong khuôn khổ hội thảo, các đại biểu đã thảo luận xoay quanh vấn đề một trọng tâm - đó là đáp ứng yêu cầu thứ 4 của khung minh bạch về các hỗ trợ tài chính cho ứng phó với biến đổi khí hậu, bao gồm cả nguồn ngân sách trong nước và các nguồn hỗ trợ quốc tế.
Bà Hoàng Thị Thúy Nguyệt, Trưởng nhóm nghiên cứu thông tin về thực trạng theo dõi đầu tư công cho biến đổi khí hậu tại Việt Nam. Ảnh: Khánh Ly.
Theo bà Hoàng Thị Thúy Nguyệt, Trưởng nhóm nghiên cứu rà soát và phân tích thực trạng theo dõi đầu tư công cho biến đổi khí hậu, các kết quả nghiên cứu cho thấy: Việt Nam là quốc gia chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu, trong đó nông nghiệp là lĩnh vực vừa dễ bị tổn thương, vừa chiếm tỷ trọng lớn trong đầu tư công cho thích ứng và giảm nhẹ phát thải.
Hệ thống pháp luật hiện hành như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công và các chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh đã tạo ra khung định hướng quan trọng. Tuy nhiên, các chiến lược này chủ yếu mang tính mục tiêu, chưa chuyển hóa thành công cụ tài chính cụ thể. Ngân sách nhà nước hiện chưa có mã riêng cho biến đổi khí hậu, khiến các khoản chi tiêu liên quan bị phân tán ở nhiều lĩnh vực khác nhau, rất khó tổng hợp và đánh giá đầy đủ mức độ đóng góp của đầu tư công cho mục tiêu khí hậu.
Đại diện nhóm nghiên cứu nhấn mạnh, việc theo dõi đầu tư công cho biến đổi khí hậu hiện nay chủ yếu mang tính hồi cứu, dựa trên báo cáo tổng hợp, thiếu dữ liệu chi tiết theo từng dự án và từng hợp phần. Nội dung biến đổi khí hậu chưa được tích hợp xuyên suốt chu trình đầu tư công, mà mới dừng lại ở một số khâu như đánh giá tác động môi trường. Điều này làm giảm khả năng điều chỉnh chính sách kịp thời và gây khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu báo cáo minh bạch tài chính khí hậu theo ETF.
Xây dựng sổ tay hướng dẫn
Một nội dung quan trọng khác được thảo luận tại hội thảo là theo dõi đầu tư công cho biến đổi khí hậu có trách nhiệm giới. Các phân tích cho thấy, trong lĩnh vực nông nghiệp, phụ nữ và các nhóm yếu thế thường chịu tác động nặng nề hơn từ biến đổi khí hậu, do hạn chế về tiếp cận nguồn lực, thông tin và cơ hội sinh kế. Tuy nhiên, yếu tố giới hiện vẫn chưa được lồng ghép một cách hệ thống trong quy trình đầu tư công.
Nhiều dự án chưa có phân tích dữ liệu giới, chưa xác định rõ đối tượng hưởng lợi, mức độ tham gia của phụ nữ hay tác động đến bình đẳng giới. Việc thiếu các tiêu chí và yêu cầu bắt buộc khiến lồng ghép giới mới dừng ở mức khuyến khích, chưa trở thành một phần thực chất của quản lý đầu tư công cho biến đổi khí hậu.
Đại diện các đơn vị thuộc Bộ Tài Chính, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, UNDP, UNWOMEN, một số địa phương cùng các chuyên gia tham dự, góp ý tại hội thảo. Ảnh: Trung Hiếu.
Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu đã giới thiệu dự thảo Sổ tay hướng dẫn theo dõi đầu tư công cho biến đổi khí hậu có lồng ghép giới. Sổ tay được thiết kế như một công cụ kỹ thuật nhằm chuẩn hóa cách phân loại, mã hóa và theo dõi chi đầu tư công cho biến đổi khí hậu, đồng thời đánh giá mức độ lồng ghép giới trong các dự án.
Theo hướng dẫn, các dự án sẽ được phân loại theo mục tiêu thích ứng, giảm nhẹ hoặc kết hợp; gán mã phù hợp với mục lục ngân sách nhà nước; xác định tỷ trọng chi cho biến đổi khí hậu và áp dụng bộ tiêu chí chấm điểm lồng ghép giới theo các mức độ khác nhau. Nhờ đó, các cơ quan quản lý dễ dàng theo dõi chi tiêu thực tế dựa trên giải ngân.
Phân loại dự án theo mức độ liên quan đến biến đổi khí hậu. Biểu đồ: Nhóm nghiên cứu.
Các đại biểu đánh giá, nếu được hoàn thiện và áp dụng thống nhất, sổ tay sẽ góp phần tạo lập cơ sở dữ liệu đáng tin cậy, tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong sử dụng ngân sách nhà nước cho biến đổi khí hậu. Quan trọng hơn, công cụ này giúp chuyển các mục tiêu chiến lược về khí hậu và bình đẳng giới thành những chỉ tiêu có thể theo dõi, đo lường và kiểm chứng.
Dự án CBIT có mục tiêu chính là hoàn thiện các hướng dẫn kỹ thuật và tăng cường năng lực cho các bộ, ngành, địa phương và các cơ sở trong việc thực hiện kiểm kê khí nhà kính và các hoạt động giảm nhẹ phát thải, phù hợp với Bộ Quy tắc hướng dẫn thực hiện Thỏa thuận Paris.
Dự án cũng sẽ xây dựng các hướng dẫn kỹ thuật và nâng cao năng lực trong việc xác định, theo dõi các dòng tài chính trong nước, quốc tế hỗ trợ cho các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu tại Việt Nam. Bên cạnh đó, chia sẻ kinh nghiệm và các thực hành tốt trong việc thực hiện Khung minh bạch tăng cường ở cả cấp quốc gia và cấp quốc tế.
