Cảnh báo giảm sút chăn nuôi bò sữa

Hội Chăn nuôi Việt Nam vừa có văn bản gửi Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Y tế, nêu thực tế báo động việc giảm sút vùng nguyên liệu chăn nuôi bò sữa trong nước, liên quan sinh kế của hàng triệu người nông dân.

Theo Hội Chăn nuôi Việt Nam, chương trình phát triển chăn nuôi bò sữa 2000-2020 đã chứng minh Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển được ngành chăn nuôi và chế biến sữa từ nguồn nguyên liệu trong nước bằng phương thức và cách làm riêng.

Sự kết hợp hài hòa giữa chăn nuôi tập trung ở các công ty lớn và chăn nuôi trong các nông hộ đã đưa tốc độ tăng trưởng đàn bò, sản lượng sữa tươi của Việt Nam liên tục ở mức cao với hai con số/năm, đứng đầu các nước trong khu vực, đạt được đa mục tiêu: cung cấp các sản phẩm sữa tươi chất lượng cao cho người tiêu dùng và hỗ trợ tích cực cho sự phát triển của ngành chăn nuôi trong nước, hứa hẹn Việt Nam sẽ có ngành công nghiệp sữa phát triển nhanh, bền vững trong khu vực.

Tuy nhiên, những năm gần đây, do thị trường sữa Việt Nam phát triển quá nóng, bùng nổ quá nhiều thương hiệu, sản phẩm sữa và từ sữa trên thị trường, nguyên liệu sữa nhập khẩu “ồ ạt” gây nhiễu loạn thị trường, áp đảo nguồn nguyên liệu trong nước, dẫn đến thực trạng là người tiêu dùng không biết lựa chọn sản phẩm sữa nào là đảm bảo chất lượng.

Nguy hại hơn là tốc độ tăng trưởng của đàn bò sữa trong nước giảm sút “thê thảm”, nhất là đàn bò trong khu vực chăn nuôi nông hộ, nhiều vùng chăn nuôi bò sữa truyền thống đang trên đà phá sản, như TP Hồ Chí Minh, Ba Vì, Mộc Châu…, riêng đàn bò sữa của TP Hồ Chí Minh giảm tới gần 60%, chỉ còn 35.000 con so với thời gian cao điểm 115.000 con.

Báo cáo của Hội Chăn nuôi Việt Nam chỉ rõ: Đàn bò sữa trong nước, sau một giai đoạn tăng trưởng mạnh ở mức 2 con số 15,4%/năm giai đoạn 2010-2015, đã giảm xuống rất nhanh, chỉ còn 1,9%/năm trong giai đoạn 2015-2020 và còn 0,4%/năm giai đoạn 2020-2024.

Sự suy giảm này dẫn tới không đạt được mục tiêu của Chiến lược phát triển ngành chăn nuôi, là đến năm 2025 tổng đàn bò sữa phải đạt khoảng 500.000 con (thực tế hiện nay mới chỉ đạt được khoảng 330.000 con, bằng 65%). Nếu không có sự điều chỉnh kịp thời thì đến năm 2030, tổng đàn bò sữa cả nước không thể đạt được mục tiêu kế hoạch là 650.000-670.000 con.

Tương tự như đàn bò, tốc độ tăng trưởng về sản lượng sữa tươi nguyên liệu cũng giảm nhanh, từ 17,7%/năm giai đoạn 2010-2015, xuống còn 6,7%/năm giai đoạn 2015-2020 và chỉ còn 3,3%/năm giai đoạn 2020-2024.

Nếu không có sự điều chỉnh kịp thời, thì đến năm 2030 không thể đạt được mục tiêu kế hoạch 2,6-2,8 triệu tấn sữa tươi, đảm bảo 25-26 kg sữa/người và chủ trương tự túc được 60% nguyên liệu cho ngành công nghiệp sữa cũng không thể thành hiện thực.

Hội Chăn nuôi Việt Nam kiến nghị: Vấn đề đàn bò sữa của khu vực chăn nuôi nông hộ đang giảm nhanh, rất cần được tổng kết đánh giá nghiêm túc, để tìm ra giải pháp khôi phục đàn bò sữa ở khu vực này.

Việt Nam cần phát triển đàn bò sữa theo 2 phương thức thì mới có thể duy trì được quy mô đàn bò và thị phần sữa trong nước, đó là: Nuôi tập trung thâm canh cao như các tập đoàn có tiềm năng lớn đang làm, và phát triển chăn nuôi trong các nông hộ chuyên nghiệp với quy mô dao động từ 20-100 con/hộ, lý tưởng là từ 30-50 con/hộ, sẽ rất có hiệu quả do phương thức chăn nuôi này tận dụng được nguồn lao động chăm chỉ trong nông thôn và nguồn phụ phẩm rất đa dạng trong nông nghiệp, công nghiệp chế biến của Việt Nam mà không phải nước nào cũng có.

Vấn đề quản lý sản xuất kinh doanh sữa và sản phẩm từ sữa của nước ta phải được xem xét, đánh giá lại một cách bài bản và trách nhiệm cho lâu dài, đảm bảo tạo điều kiện thuận lợi nhất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của người dân, doanh nghiệp, nhưng đây là lĩnh vực kinh doanh không chỉ tôn trọng pháp luật, mà rất cần tới đạo đức, trách nhiệm cộng đồng với người tiêu dùng và người chăn nuôi trong nước, đối tượng yếu thế nhất trong chuỗi sản phẩm hàng hóa đặc biệt này.

Để Việt Nam, thực sự có ngành sữa phát triển bền vững, như mục tiêu của Chiến lược phát triển ngành sữa Việt Nam thời kỳ 2025-2030, tầm nhìn 2045 mà Bộ Công Thương đang hoàn thiện trình Thủ tướng Chính phủ, Hội Chăn nuôi Việt Nam đề nghị các Bộ liên quan, cần thống nhất quan điểm và giải pháp phát triển ngành sữa Việt Nam ở một số nội dung:

1. Phát triển ngành sữa Việt Nam phải phát huy được những lợi thế trong nước, nhất là nguồn sữa tươi và nguyên liệu, phụ gia phong phú của ngành nông nghiệp nhiệt đới nước ta; hạn chế thấp nhất việc nhập khẩu các loại nguyên liệu mà trong nước có thể sản xuất được.

2. Cần phát triển chương trình dinh dưỡng (chương trình sữa) học đường bằng các sản phẩm sữa tươi, như kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới đã làm rất thành công, vừa giúp trẻ em có được nguồn dinh dưỡng tốt nhất, vừa thúc đẩy ngành chăn nuôi trong nước phát triển. Tiềm năng chăn nuôi gia súc cho sữa của Việt Nam, hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu này.

3. Cần hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quy định minh bạch, rõ ràng, dễ phân biệt các sản phẩm sữa và từ sữa, nhất là giữa sữa tươi với sữa nước (sữa bột pha nước), để người tiêu dùng biết trong lựa chọn sử dụng và người sản xuất, kinh doanh, cơ quan quản lý thực hiện.

4. Đưa quy định, bắt buộc các cơ sở sản xuất, kinh doanh sữa phải có vùng hoặc gắn với vùng nguyên liệu sữa nguyên liệu trong nước, hoặc phải sử dụng tối thiểu bao nhiêu % nguyên liệu sữa tươi trong nước. Vì sữa tươi có lợi cho người tiêu dùng, nhưng ít lợi nhuận nhất đối với người kinh doanh nên không chỉ các quốc gia có ngành sản xuất sữa phát triển, mà ngay ở các nước kém phát triển trong khu vực như Ấn Độ, Indonesia, Philippin, Thái Lan, Trung Quốc cũng đều có quy định này. Ví dụ, Philipin tại Đạo luật Cộng hòa số 7884 về phát triển ngành sữa quốc gia năm 1995, Mục 17 quy định, các nhà chế biến, kinh doanh sữa thương mại phải mua tối thiểu 5% nguồn nguyên liệu sữa tươi trong nước. Doanh nghiệp mua vượt mức 5% sẽ được hưởng khoản tín dụng, thuế ưu đãi 10% giá trị của phần mua vượt mức này…

Hội Chăn nuôi Việt Nam đề nghị Bộ trưởng Bộ Công Thương, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ trưởng Bộ Y tế có ý kiến chỉ đạo các cơ quan chức năng, thống nhất quan điểm và giải pháp phát triển toàn diện ngành sữa Việt Nam trong quá trình xây dựng Chiến lược và chính sách, pháp luật thực hiện Chiến lược ngành sữa Việt Nam, phát triển bền vững vì mục tiêu cao cả nhất cho sức khỏe cộng đồng và sản xuất trong nước.

Năng suất bò sữa Việt Nam cao nhất khu vực

Ngược lại với các chỉ tiêu về số lượng và sản lượng sữa, thì năng suất sữa của đàn bò trong nước tăng rất nhanh, từ trung bình khoảng 5 tấn/con/chu kỳ trong giai đoạn 2010-2015, đã lên trên 7 tấn/con/chu kỳ trong giai đoạn 2020-2024, là tốc độ tăng rất nhanh mà không phải nước nào cũng làm được. Với năng suất sữa trung bình toàn đàn như trên, đã đưa Việt Nam trở thành nước có năng suất bò sữa cao nhất trong khu vực.

Lý giải cho vấn đề năng suất bò sữa của Việt Nam tăng nhanh trong thời gian gần đây có 2 lý do chính: (i) Chất lượng con giống (nhất là tỷ lệ bò thuần, từ các giống cao sản tăng nhanh), chế độ dinh dưỡng, quản lý đàn bò ở trình độ thâm canh cao... phát huy tối đa tiềm năng của phẩm cấp, di truyền con giống trong khu vực chăn nuôi trang trại và công nghiệp của các công ty, tập đoàn lớn, như TH true MILK, Vinamilk...; (ii) Tỷ trọng đàn bò sữa nuôi tập trung, thâm canh trong các công ty, tập đoàn tăng, trong khi đàn bò sữa ở khu vực chăn nuôi nông hộ giảm nhanh, nhất là ở khu vực xung quanh TP Hồ Chí Minh, nơi mà có thời điểm chiếm trên 60% tổng đàn bò sữa cả nước.

Số lượng bò sữa bình quân/1.000 người dân của Việt Nam còn quá thấp: 3,3 con/1.000 người, chỉ bằng 1/3 so với Thái Lan, Nhật Bản; gần bằng ½ so với Hàn Quốc, bằng ¼ so với Isael và chỉ bằng 1/26 so với Hà Lan.

Trong khi nếu xét về điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội, thì Việt Nam hiện nay có không gian chăn nuôi gia súc cho sữa lớn hơn Nhật Bản và Isael. Việt Nam hoàn toàn có thể đưa được đàn bò sữa lên gấp 4-5 lần so với con số hiện nay trong những năm 2030, nghĩa là khi đó đàn bò sữa trong nước có thể đạt từ 1,3-1,5 triệu con và sản lượng sữa tươi nguyên liệu có thể đạt từ 4,3-5,0 triệu tấn.

(Hội Chăn nuôi Việt Nam)