Bệnh thối củ đe dọa người trồng sắn

Nguy cơ thiệt hại 100% năng suất

Sắn (khoai mì) từng là cây trồng giúp xóa đói giảm nghèo, nay đã chuyển mình trở thành cây nguyên liệu phục vụ công nghiệp, nhiên liệu sinh học và xuất khẩu hơn 1 tỷ USD mỗi năm.

Tại Đông Nam Bộ, Tây Ninh là “thủ phủ” sắn với diện tích lớn thứ hai cả nước với 61.000 ha, chiếm 23% diện tích đất nông nghiệp của tỉnh, năng suất dẫn đầu cả nước, giá thu mua trung bình khoảng 3.300 - 4.000 đồng/kg (năm 2023).

Tuy nhiên, vụ đông xuân 2023 - 2024, bệnh lở cổ rễ (thối củ) bùng phát tại các huyện Tân Châu, Tân Biên, Dương Minh Châu (cũ) với diện tích nhiễm bệnh hơn 300 ha. Trong một số nghiên cứu sơ bộ, bệnh lở cổ rễ được xác định do nấm Phytopythium helicoides gây ra, lây lan nhanh qua đất, nước, gió, côn trùng và cây giống mang mầm bệnh từ vụ trước. Khi điều kiện thuận lợi như đất có độ ẩm cao, nghèo dinh dưỡng, pH không ổn định và thoát nước kém, bào tử nấm sinh sôi mạnh, tấn công cây sắn ở bất kỳ giai đoạn nào.

Tại Đồng Nai cũng ghi nhận tình trạng bệnh thối củ trên cây sắn với hàng chục hecta mỗi năm. Theo Thạc sĩ Phạm Thị Nhạn, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Thực nghiệm Nông nghiệp Hưng Lộc (Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam), bệnh lở cổ rễ có thể gây mất 80 - 100% năng suất.

“Nông dân đối mặt nguy cơ mất trắng mùa vụ khi ruộng sắn xuất hiện bệnh. Các nhà máy cũng yêu cầu sàng lọc và loại bỏ tuyệt đối những củ sắn có dấu hiệu thối dù ở mức độ nhẹ để tránh ảnh hưởng tới chất lượng sản phẩm sau chế biến”, Thạc sĩ Nhạn cho hay.

Triệu chứng điển hình của bệnh lở cổ rễ là những vết bệnh xuất hiện ở vị trí cổ rễ phần tiếp giáp với mặt đất, sau đó lan rộng bao hết chu vi cổ rễ làm gốc thân teo thắt, nứt, chảy nhựa màu nâu đen, ướt và thối mục. Lá sắn mất màu, chuyển vàng và héo đột ngột.

Bệnh phát triển lan xuống củ làm củ tiết ra chất lỏng có mùi hôi thối, sọc nâu đen và mục củ khi bệnh nặng. Bệnh thối củ có thể ảnh hưởng đến cây sắn ở bất kỳ giai đoạn nào, nhất là ở những ruộng ngập úng và đất ít dinh dưỡng.

Theo Thạc sĩ Phạm Thị Nhạn, bệnh thối củ trên cây sắn bùng phát là do thói quen canh tác chưa phù hợp trên đồng ruộng. “Việc thâm canh liên tục, không luân canh cây trồng, sử dụng phân hóa học và thuốc bảo vệ thực vật kéo dài khiến đất bạc màu, hệ vi sinh vật bị suy giảm. Thói quen tưới nước dư thừa làm độ ẩm cao càng kích thích nấm và vi khuẩn phát triển mạnh. Việc thiếu kiểm soát giống sạch bệnh khiến bệnh lây lan nhanh hơn, biến các tỉnh Đồng Nai, Tây Ninh trở thành điểm nóng của bệnh thối củ”, bà Nhạn cho hay.

Biện pháp kiểm soát bệnh thối củ

Thạc sĩ Phạm Thị Nhạn khuyến cáo, muốn kiểm soát bệnh thối củ trên cây sắn, cần thay đổi tập quán sản xuất, kết hợp cải tạo đất và áp dụng biện pháp sinh học - hóa học đồng bộ. Cụ thể, luân canh hợp lý, lên luống cao, trồng thưa, tưới vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát, bổ sung phân hữu cơ, vôi bột và tạm dừng canh tác hoặc thay đổi cây trồng trên ruộng bị bệnh nặng.

“Người trồng sắn có thể sử dụng chế phẩm sinh học như nấm đối kháng Trichoderma, vi khuẩn Bacillus hoặc thuốc trừ nấm có hoạt chất Mancozeb, Chlorothalonil, Triazoles, Strobilurin đúng liều lượng”, Thạc sĩ Nhạn cho hay.

Để các giải pháp phòng trừ bệnh thối củ đạt hiệu quả cao, cần xây dựng các mô hình thí điểm dưới sự giám sát của nhà khoa học, sau đó nhân rộng ra toàn vùng. Chỉ có sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và chính người trồng sắn, ngành sắn mới có thể bảo vệ được vùng nguyên liệu chiến lược, thoát khỏi vòng xoáy dịch hại và tiếp tục đóng góp cho nền kinh tế.

Một trong những biện pháp lâu dài và bền vững giúp người trồng sắn yên tâm canh tác trước các dịch hại nghiêm trọng nói chung và bệnh lở cổ rễ nói riêng là nghiên cứu ra các giống sắn mới có khả năng chống chịu với bệnh. Tuy nhiên, dù có những giống sắn mới hiệu quả rất tốt đối với các bệnh hại khác như bệnh khảm lá (CMD) nhưng khả năng chống chịu bệnh lở cổ rễ lại không khả quan. Điều này ảnh hưởng rất nhiều đến năng suất cũng như tâm lý canh tác của nông dân.

Mới đây, giống sắn HL-RS15 do Trung tâm Nghiên cứu Thực nghiệm Nông nghiệp Hưng Lộc nghiên cứu và trồng khảo nghiệm tại Đồng Nai cho kết quả khá ấn tượng cả trên bệnh khảm lá và thối củ. Giống sắn này đã được Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tiếp nhận và đánh giá khá cao vì chất lượng vượt trội.

Theo Thạc sĩ Phạm Thị Nhạn: “Giống sắn HL-RS15 có thời gian sinh trưởng từ 8 - 10 tháng, năng suất củ tươi đạt 30 - 52,7 tấn, hàm lượng tinh bột 28 - 31%, kháng khảm lá, chống chịu tốt với bệnh chổi rồng, rệp sáp và bệnh thối củ. Giống sắn HL-RS15 đang được nông dân khu vực Đông Nam Bộ và Tây Nguyên ưa chuộng, nhân nhanh và mở rộng diện tích”.

Giống sắn HL‑RS15 được kỳ vọng sẽ mở ra hướng đi mới cho ngành sắn Việt Nam, giảm thiểu thiệt hại do dịch hại, ổn định năng suất và chất lượng củ, đồng thời giúp nông dân yên tâm đầu tư canh tác. Nếu được nhân rộng và triển khai đồng bộ, giống sắn này sẽ góp phần củng cố vùng nguyên liệu bền vững, đảm bảo nguồn cung cho chế biến và xuất khẩu trong bối cảnh ngành sắn đang chịu sức ép lớn từ biến đổi khí hậu và dịch hại.