Việc phòng bệnh vì thế không chỉ diễn ra tại cơ sở y tế, mà bắt đầu ngay trong đời sống hằng ngày của gia đình. Cách gia đình tổ chức không gian sống, duy trì thói quen sinh hoạt và chủ động phòng ngừa các yếu tố nguy cơ có ý nghĩa quyết định đối với sức khỏe của trẻ.
Quyền được bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật của trẻ em được xác lập trong Luật Trẻ em năm 2016, trong đó nhấn mạnh trách nhiệm của gia đình trong việc tạo dựng môi trường sống an toàn, lành mạnh cho trẻ. Quan điểm này cũng được triển khai trong các chính sách chăm sóc sức khỏe trẻ em, khi phòng bệnh được coi là một trụ cột quan trọng bên cạnh theo dõi và điều trị.
Phòng bệnh từ môi trường sống và thói quen sinh hoạt
Có nhiều nguy cơ gây bệnh cho trẻ xuất phát từ môi trường sống và các thói quen sinh hoạt quen thuộc. Không gian sinh hoạt chật chội, thiếu ánh sáng, không thông thoáng, ẩm ướt, vệ sinh không bảo đảm hay thói quen sinh hoạt thiếu ổn định đều có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh ở trẻ nhỏ. Ngược lại, môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng và được tổ chức hợp lý giúp hạn chế các nguy cơ gây bệnh, hạn chế lây lan bệnh.
Môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng và được tổ chức hợp lý giúp hạn chế các nguy cơ gây bệnh, hạn chế lây lan bệnh.
Việc hình thành các thói quen sinh hoạt phù hợp cho trẻ cũng đóng vai trò quan trọng trong phòng bệnh. Trẻ được duy trì nhịp sinh hoạt ổn định, ăn, uống đầy đủ, đúng giờ, có thời gian vui chơi và nghỉ ngơi hợp lý và được hướng dẫn giữ vệ sinh cá nhân theo khả năng lứa tuổi sẽ có điều kiện phát triển sức khỏe tốt hơn, giảm nguy cơ mắc bệnh. Những thói quen này không hình thành một cách tự nhiên, mà cần sự hướng dẫn và làm gương từ cha mẹ, người chăm sóc trong đời sống hằng ngày.
Cách tiếp cận phòng bệnh gắn với sinh hoạt gia đình cũng được đặt ra trong các chính sách chăm sóc trẻ em. Quyết định số 1437/QĐ-TTg ngày 29/10/2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án chăm sóc vì sự phát triển toàn diện trẻ em trong những năm đầu đời đã nhấn mạnh vai trò của môi trường sống và các điều kiện sinh hoạt đối với sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Trong đó, gia đình được coi là không gian có tác động, ảnh hưởng lớn đến khả năng phòng ngừa bệnh tật của trẻ.
Chủ động phòng ngừa và kết nối với hệ thống y tế
Bên cạnh việc duy trì môi trường sống và thói quen sinh hoạt lành mạnh, phòng bệnh cho trẻ còn gắn với sự chủ động của gia đình trong việc nhận diện nguy cơ và kết nối với hệ thống y tế khi cần thiết.
Trẻ có thể tiếp xúc với nhiều yếu tố nguy cơ khác nhau trong quá trình sinh hoạt, vui chơi và giao tiếp hằng ngày. Khi gia đình có nhận thức đầy đủ về phòng bệnh, việc bảo vệ trẻ không dừng lại ở phản ứng khi trẻ đã mắc bệnh, mà được thực hiện từ sớm thông qua các biện pháp phòng ngừa phù hợp.
Trẻ cần được tiêm phòng các loại vaccine cần thiết phù hợp theo lứa tuổi.
Trong các quy định của ngành y tế, phòng bệnh được xác định là một nội dung trọng tâm của chăm sóc sức khỏe trẻ em. Thông tư số 10/2024/TT-BYT của Bộ Y tế về danh mục bệnh truyền nhiễm và đối tượng cần được phòng ngừa bằng vaccine cho thấy phòng bệnh là một yêu cầu mang tính hệ thống, không chỉ của cá nhân hay gia đình, mà của toàn xã hội; trẻ cần được tiêm phòng các loại vaccine cần thiết phù hợp theo lứa tuổi.
Trong bức tranh đó, gia đình giữ vai trò là “tuyến phòng ngừa đầu tiên”, nơi trẻ được bảo vệ khỏi nguy cơ mắc bệnh thông qua các thói quen sinh hoạt an toàn và sự chủ động tiếp cận dịch vụ y tế khi cần. Cùng với đó, các kế hoạch hành động của ngành y tế về chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ nhỏ cũng nhấn mạnh việc kết hợp giữa phòng bệnh tại cộng đồng và chăm sóc y tế chuyên môn.
Trong đời sống hằng ngày, phòng bệnh cho trẻ ngay từ những việc làm đơn giản, chăm sóc trẻ hàng ngày, theo dõi các sinh hoạt ăn, uống, vui chơi của trẻ hàng ngày của trẻ xem có gì bất thường không, nếu có bất thường - đó có thể là các dấu hiệu xuất hiện sớm của bệnh đối với trẻ.
Khi môi trường sống được tổ chức an toàn, thói quen sinh hoạt được duy trì hợp lý và gia đình biết kết nối kịp thời với hệ thống y tế, nguy cơ mắc bệnh ở trẻ được giảm thiểu ngay từ đầu. Đây chính là nền tảng quan trọng để bảo vệ sức khỏe trẻ em một cách bền vững trong những năm đầu đời.
Tài liệu tham khảo dành cho cha mẹ:
📄 Quyết định 2780/QĐ-BYT ngày 29/08/2025 về Kế hoạch Tiêm chủng mở rộng giai đoạn 3 năm (2026-2028) 👉 [DOWNLOAD tại đây]
📘 Hướng dẫn chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng cho trẻ nhỏ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📗 Hướng dẫn phát triển trí tuệ và tương tác sớm với trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📙 Hướng dẫn hành vi - cảm xúc và kỹ năng an toàn cho trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
