Nuôi cá trắm cỏ dưới ruộng lúa - Lựa chọn của người ít vốn

Lưu ý nhất lúc cá mới mọc răng

Anh Phạm Văn Phóng làm trang trại thủy sản rộng 6 mẫu (hơn 2ha) ở thôn Vài, xã Hợp Thanh, huyện Mỹ Đức, TP Hà Nội được 3 năm nay. Nếu nhìn vào, khách lạ sẽ cảm thấy lúng túng bởi không biết đó là ruộng lúa hay là ao cá nữa. Toàn xã Hợp Thanh có hàng chục trang trại lúa - cá như vậy. Anh khéo léo luồn lách chiếc thuyền tôn nhỏ giữa những vạt lúa non xanh rập rờn để kiểm tra tình trạng cá rồi cập bờ, ngồi dưới bóng mát của một cây roi lớn mà thủng thẳng kể:

“Ngay từ đầu, tôi đã chọn nuôi cá giống. Lý do vì không có vốn nên không đầu tư được thức ăn công nghiệp để nuôi cá thịt. Mỗi năm, tôi thả 2-4 vụ, mỗi vụ thu được hơn 1 tấn. Do không phải mất tiền mua thức ăn công nghiệp mà chỉ cho cá ăn thức ăn tự nhiên nên tỷ lệ lợi nhuận rất cao”.

Những cái ao này trước vốn là ruộng lúa trũng cấy một vụ bấp bênh được đắp bờ bao cao lên, xung quanh là hệ thống thùng rãnh sâu cỡ 1,5m. Tỷ lệ ruộng khoảng tám phần, thùng rãnh hai phần. Sau khi con cá lên ruộng kiếm đồ ăn, gặp nước nông và nóng sẽ tự tìm về chỗ râm mát dưới thùng rãnh để nghỉ ngơi.

Năm đầu tiên anh Phóng thả một lứa cá theo dạng lúa - cá, thu 2 tấn, bán được 90 triệu đồng. Do không phải chi phí cám công nghiệp, điện để chạy quạt sục oxy, lại thêm cá giống tự làm nên lợi nhuận ước đạt 70-80 triệu đồng. Năm thứ hai, anh nôn nóng muốn phát triển kinh tế nhanh nên chuyển sang nuôi bằng cám công nghiệp nhưng dịch bệnh, thức ăn đắt thành ra thua lỗ hơn 100 triệu đồng. Đến năm thứ ba, anh trở lại với mô hình lúa - cá bởi sự chắc ăn và nhàn nhã:

“Vợ đi chợ bán hàng, chỉ có mình tôi ở nhà nên làm kiểu lúa - cá rất phù hợp, bởi không phải dùng thuốc men nhiều như nuôi kiểu công nghiệp, kể cả không bật quạt sục oxy cũng chẳng sao. Đầu vụ, tôi rút cạn nước trong ruộng, gieo thóc thịt dày gần như gieo mạ rồi ném phân đạm xuống để cây vừa tốt vừa mềm cho cá dễ ăn, đợi khoảng 18 ngày thì dâng nước lên, thả cá vào. Mực nước trong ruộng phải dâng lên từ từ theo sự phát triển của cây lúa. Nếu dâng nước lên quá nhanh thì cá chỉ ăn được đầu ngọn lúa mà bỏ thân lúa, khiến nước bị thối, nhiễm khuẩn, gây ra đủ thứ bệnh...

Cá trọng lượng 60-70 con/kg bắt đầu có thể cho lên ruộng nhưng phù hợp nhất là 30-40 con/kg, bởi tầm đó chúng mới mọc răng để ăn được lúa và mọc rất nhanh vì mỗi hàm chỉ có mấy cái. Cá cũng giống như trẻ con, khi còn bé chưa có răng chỉ nên ăn thức ăn mềm. Khi cá mới mọc răng mà để ăn quá nhiều lúa cũng có thể bị gãy răng, sưng lợi nên phải hạn chế bằng cách khoanh lưới, ăn hết khoảnh ruộng này thì mới mở sang khoảnh ruộng khác.

Nếu nhà ai nuôi được bèo tấm, bèo hoa dâu thì giai đoạn cá mới mọc răng này vớt cho ăn là tốt nhất. Trong quá trình nuôi cần thường xuyên kiểm tra xem chúng có bị bệnh đi ngoài hay bệnh đen đầu không, nếu có phải dùng men vi sinh xử lý đáy bùn và dùng thuốc để chữa”.

Tùy theo mật độ của cá trong ruộng và trọng lượng của chúng mà cây lúa có thể từ lúc còn con gái đã bị ăn hết hay đến khi chín mới bị ăn hết. Con cá lớn song hành cùng với cây lúa. Sau mấy tháng nuôi như thế, chúng mới đạt trọng lượng 1-2kg - khá chậm lớn nhưng bù lại thịt rất thơm ngon.

Tuy nhiên, thị trường ở Hà Nội nói riêng và đồng bằng sông Hồng nói chung hiện nay không cần biết cá ngon hay không mà theo biểu (trọng lượng) để tính. Cá trắm cứ phải đạt 3-4 kg mới được đạt loại một. Muốn vậy chỉ có thể nuôi vỗ bằng cám công nghiệp, mỗi tháng tăng trọng 400-500 gram chứ nuôi kiểu lúa - cá là điều không thể.

Con gà ri, con vịt cỏ, con lợn mán - những giống thuần Việt nuôi theo cách cổ truyền được thị trường ưa chuộng. Nhưng tiếc thay, con cá nuôi ở ruộng lúa lại không được trân trọng, bị đánh đồng với cá nuôi công nghiệp thông thường, hiện chỉ ở mức hơn 40.000đ/kg. Phận con cá dưới ruộng lúa hẩm hiu là vì thế.

Nhà hai đời theo nghề lúa - cá   

Cạnh ruộng lúa - cá nhà anh Phạm Văn Phóng là ruộng lúa - cá nhà anh Nguyễn Văn Ba - người đã theo nghề đến đời thứ hai. Năm 2008, bố anh bắt đầu thầu khu ruộng trũng để làm theo mô hình lúa - cá, mỗi năm nuôi một lứa. Lúc đó, con cá chỉ hơn 1 kg đã được coi là cá thịt, chứ không phải là 3-4 kg bởi chạy theo biểu cá nuôi kiểu công nghiệp như bây giờ.

Bốn năm về trước, khi bố già yếu, anh kế nghiệp cái trang trại rộng 5 mẫu (hơn 1,5ha) này và tiếp tục nuôi theo mô hình lúa cá nhưng do biểu cá phải 3,5-4 kg mới được coi là thương phẩm nên anh chuyển sang nuôi cá giống, mỗi năm hai lứa.

Cá giống lúc bé bằng que hương bắt buộc phải cho ăn cám và nuôi ở dưới ao. Khi chúng đạt trọng lượng 40-50 con/kg, anh Ba bắt đầu gieo sạ để lúa được 20 ngày thì dâng nước, luồn cá vào ruộng theo những cái rãnh đã được đào sẵn. Khi nào cá chuẩn bị ăn hết lúa thì lại lùa cá xuống dưới ao bằng những cái rãnh lúc trước, rút cạn nước ở trên ruộng để gieo tiếp vụ lúa mới.

“Cá ăn cám công nghiệp hay bị bệnh, hay phải dùng đến hóa chất để xử lý, thuốc để điều trị nên cuối vụ bán được bao nhiêu tiền thì 'nuôi' nhà máy cám, nhà máy thuốc gần hết. Bởi thế, tôi thích mô hình lúa - cá vì vốn ít, cá lại ít bị bệnh, nên với 5 mẫu này mỗi năm cũng lãi được khoảng trên dưới 100 triệu đồng”.

Cả hai trang trại lúa - cá của anh Phóng và anh Ba đều chỉ nuôi mỗi loại trắm cỏ. Tò mò, tôi hỏi tại sao thì anh Ba giải thích: “Nuôi thêm các loại cá khác thì chúng hay quẫy, làm đục nước, gây nhiễm khuẩn, còn nuôi riêng cá trắm thì không, chúng rất hiền nên rất nhàn”.