Chính sách chắp cánh nghề nuôi cá
Năm 2020, UBND tỉnh Bắc Giang (nay là Bắc Ninh) phê duyệt Đề án phát triển tự động hóa trong nuôi thủy sản thâm canh giai đoạn 2021 - 2025. Đây là bước ngoặt khi lần đầu tiên nghề nuôi cá truyền thống được đặt trong quỹ đạo khoa học – công nghệ.
Đoàn công tác của Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thuỷ sản tỉnh Bắc Ninh thăm, kiểm tra hệ thống tự động trong khu nuôi cá của hộ gia đình anh Lê Xuân Mười ở thôn Chùa, xã Tân Dĩnh, tỉnh Bắc Ninh. Ảnh: Phạm Minh.
Đề án đặt mục tiêu xây dựng 140 ha nuôi thủy sản công nghệ cao, 132 mô hình thâm canh tự động hóa đạt năng suất từ 14 tấn/ha trở lên, chuẩn VietGAP; tổ chức 12 lớp tập huấn cho 600 hộ dân, hình thành 14 nhóm hộ, tổ hợp tác, hợp tác xã, từng bước tạo chuỗi sản xuất – tiêu thụ.
Hộ nuôi được hỗ trợ một phần chi phí gồm 50% thiết bị (máy sục khí, máy cho ăn, camera), 60% con giống, 100% chế phẩm sinh học và thiết bị quan trắc môi trường, cùng hỗ trợ chứng nhận VietGAP. Dù vậy, ngân sách tỉnh chỉ chi hơn 8,2 tỷ đồng, trong khi gần 46 tỷ đồng vẫn do người dân đối ứng.
Ông Đỗ Huy Khôi – Phó Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản tỉnh Bắc Ninh cho biết: “Ứng dụng tự động hóa đã giúp tăng năng suất 10 - 20%, giảm chi phí 5 - 10%, hạn chế một nửa rủi ro dịch bệnh, thiên tai. Người dân có thể giám sát ao từ xa, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, đáp ứng yêu cầu của thị trường. Tuy nhiên phần chi phí lớn nhất là thức ăn vẫn do người nuôi tự gánh".
Nếu năm 2012 toàn tỉnh mới có 850 máy sục khí thì nay đã đạt trên 10.000. Khoảng 180 ha với 200 hộ đã ứng dụng tự động hóa trong một số khâu. Từ ao cá nhỏ lẻ, nghề nuôi thủy sản Bắc Ninh đang bước vào thời kỳ "chạm nút điện thoại, điều khiển cả mặt ao”.
Theo dõi đàn cá qua điện thoại
Năm 2003, sau khi xuất ngũ, anh Nguyễn Văn Thủy trở về quê Lạng Giang (Bắc Giang cũ). Vùng ruộng trũng mà nhiều người bỏ hoang được chính quyền dồn đổi giao cho anh. Căn nhà dựng tạm trên bãi chỉ rộng 17m².
Anh Nguyễn Văn Thủy ở thôn Dạ, xã Tân Dĩnh, tỉnh Bắc Ninh chia sẻ về kinh nghiệm nuôi cá xen ghép. Ảnh: Phạm Minh.
Anh nhớ lại: “Tôi ra đây từ năm 2003 theo nghị quyết của Huyện ủy Lạng Giang về dồn điền đổi thửa. Lúc ấy chưa có máy móc nên phải đắp ruộng, đắp bờ bằng tay. Vợ chồng với hai đứa con, cái giường phải kê ngang vì nằm dọc không đủ. Tôi nuôi thêm 30 con lợn. Không có việc làm, thấy người ta thả cá thì mình cũng làm theo, vừa làm vừa học".
Ban đầu anh thả cá trôi, mè, chép, thu nhập lẹt đẹt 28 - 31 triệu đồng/năm. Bước ngoặt đến khi anh học mô hình nuôi cá rô phi Đài Loan ở Song Mai (TP Bắc Giang cũ). Vụ đầu tiên anh lãi 80 - 85 triệu đồng chỉ sau 6 - 7 tháng. Từ đó, thủy sản trở thành nghiệp lớn của đời anh.
Nhưng anh không nuôi độc canh. Là Tổ trưởng Tổ hợp tác thủy sản thâm canh xã Thái Đào, anh chọn con đường nuôi ghép, lấy rô phi làm chủ lực ghép cùng chép, trắm... “Một cân cá trắm hơn cá rô phi hai chục nghìn đồng. Không cần nhiều tấn đâu, chỉ vài tạ trắm đã lãi bằng mấy tấn rô phi. Vậy nên nhiều tấn chưa chắc đã lãi bằng ít tấn, quan trọng là nuôi cá gì", anh Thuỷ phân tích.
Trước đây, anh từng tự bỏ tiền mua máy sục khí, máy cho ăn, nhưng hệ thống rời rạc, thủ công, không có camera hay cảnh báo điện. Nay nhờ Đề án tự động hóa, Tổ hợp tác của anh được hỗ trợ. “Giờ không cần ở nhà vẫn có thể theo dõi qua điện thoại. Mất điện, hệ thống báo ngay. Nếu không có máy phát, chỉ sau một tiếng có thể chết vài tấn cá. Chúng tôi rất mong Nhà nước tiếp tục hỗ trợ thêm máy sục, hệ thống điện thông minh, đặc biệt là hỗ trợ vay vốn để tổ viên đầu tư tăng năng suất, sản lượng. Và quan trọng hơn, mong có đầu ra ổn định, giá cao hơn, đưa cá trực tiếp vào chuỗi tiêu thụ", anh Thủy nói.
Đó không chỉ là mong mỏi của riêng anh Thủy mà còn là khát vọng chung của hàng nghìn hộ nuôi cá trên địa bàn tỉnh.
Nuôi rô phi mật độ cao nhờ công nghệ
Khác với anh Thủy, anh Mười chọn con đường nuôi rô phi mật độ cao. Hơn 2 mẫu ao mỗi vụ anh thả tới 4 vạn con. Có vụ anh chỉ nuôi cá rô phi để lấy phi lê, có vụ ghép thêm trắm, chép nhưng rô phi vẫn là chủ lực.
Nhờ nuôi mật độ cao, chỉ 5 - 6 tháng là anh đã xuất bán, mỗi vụ thu hàng chục tấn cá. Thương lái thu gom, đưa đi tiêu thụ khắp các tỉnh. Điểm khác biệt lớn nhất là công nghệ. Anh lắp hệ thống sục khí, cho ăn tự động, camera giám sát kết nối điện thoại.
Nhờ ứng dụng tự động hóa trong nuôi thủy sản, mặc dù mật độ nuôi cá cao nhưng vẫn đảm bảo an toàn, giảm thiểu rủi ro cho gia đình anh Lê Xuân Mười. Ảnh: Phạm Minh.
“Có hôm nửa đêm, thay vì dậy chạy máy, tôi chỉ cần bấm điện thoại. Cá được cho ăn đều, oxy luôn đảm bảo. Vừa nhàn, vừa bớt lo mất trắng vì thiếu khí", anh Mười cho biết.
Tuy nhiên, nuôi mật độ cao cũng là thách thức. Chi phí thức ăn chiếm tới 80% tổng đầu tư, rủi ro dịch bệnh luôn rình rập. Mất điện một đêm có thể làm chết hàng tấn cá. Chính ở đây, công nghệ đã cứu cánh, từ máy phát điện dự phòng, thiết bị cảnh báo đến ứng dụng năng lượng mặt trời.
Theo tính toán, đầu tư 1 ha nuôi cá thâm canh cần khoảng 359 triệu đồng/vụ, trong đó thức ăn chiếm gần 294 triệu đồng, thu về khoảng 498 triệu, lãi ròng 138 triệu đồng (tỷ suất 38,7%). Con số ấy chứng minh rằng, dù Nhà nước hỗ trợ ít, nhưng nhờ công nghệ, người dân có thể giảm chi phí, tăng lợi nhuận, và quan trọng là ngủ yên giấc hơn.
“Nếu được đề xuất thì ai cũng mong muốn đủ thứ, nhưng tôi mong được Nhà nước hỗ trợ vay vốn để đầu tư thêm quy mô ao nuôi. Do trước đây làm ăn chưa thành công, khi đầu tư nuôi cá tôi đã bán hết nhà cửa nên không còn tài sản thế chấp. Đặc biệt trong chương trình hỗ trợ, mong muốn có thêm máy phát điện vì gia đình có một máy, không may khi mất điện, máy gặp sự cố thì nguy cơ cá chết rất lớn”, anh Mười chia sẻ.
Cán bộ ngành nông nghiệp tỉnh Bắc Ninh tìm hiểu mong muốn của người dân về cơ chế hỗ trợ thúc đẩy công nghệ nuôi thủy sản. Ảnh: Phạm Minh.
Theo ông Đỗ Huy Khôi - Phó Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản tỉnh Bắc Ninh, khoa học và công nghệ là chìa khóa để thủy sản phát triển bền vững. Người dân giờ không thể chỉ dựa vào kinh nghiệm. Tự động hóa từ sục khí, cho ăn, quan trắc môi trường đến truy xuất nguồn gốc là yêu cầu bắt buộc. Nó giúp giảm sức lao động, hạn chế rủi ro, nâng cao giá trị và đưa sản phẩm vào thị trường khó tính. Vấn đề còn lại là vốn và đầu ra.
8 tháng đầu năm 2025, diện tích nuôi cá ao đất toàn tỉnh Bắc Ninh đạt 16.223 ha, sản lượng thủy sản 65.750 tấn, giá cá trung bình 37.000 đồng/kg. Để những con số ấy có sức cạnh tranh, con đường duy nhất là công nghệ. Từ máy sục khí, máy cho ăn tự động, camera giám sát đến cảnh báo mất điện – tất cả đang biến những ao cá làng quê thành mô hình nông nghiệp công nghệ cao.
Câu chuyện của anh Thủy, anh Mười cho thấy hai cách làm khác nhau nhưng cùng một hướng là dựa vào tự động hóa để vươn lên.
Nếu Nhà nước tiếp tục đồng hành, hỗ trợ thêm thiết bị, vốn vay và đặc biệt là mở đầu ra ổn định qua siêu thị, thì từ những bãi trũng ngày nào, Bắc Ninh mới sẽ dựng nên một thương hiệu thủy sản hiện đại, bền vững, mang dấu ấn khoa học công nghệ.
