‘Ngược dòng’ trên cánh đồng mặn

Những ngày chính đông, cánh đồng muối xã Quỳnh Phú (tỉnh Nghệ An) thường chìm trong mưa phùn, gió bấc. Trời không nắng, ruộng muối vắng bóng người, diêm dân theo lẽ thường lại rơi vào cảnh thất nghiệp. Nhưng ở một góc làng nghề Quỳnh An hơn 400 năm tuổi, những lò muối hầm của Hợp tác xã (HTX) Sản xuất, dịch vụ muối Thắng Lợi vẫn đỏ lửa. Hơi nóng rừng rực bốc lên, mang theo hy vọng về một lối đi mới cho hạt muối quê hương.

Trong khu xưởng rộng hàng nghìn mét vuông, hơn chục lao động, phần lớn là diêm dân trung và lớn tuổi miệt mài đóng gói những mẻ muối hầm vừa ra lò. Từ hạt muối nước thô giá trị thấp, qua 14 giờ nung luyện công phu, sản phẩm trở thành “hạt ngọc mặn của trời”, mặn dịu, hậu ngọt, được thị trường ưa chuộng. Sự đối lập ấy không chỉ là câu chuyện của một sản phẩm mới, mà là minh chứng cho tư duy đổi mới của diêm dân Nghệ An trong hành trình giảm nghèo bền vững.

Từ hạt muối thô đến ‘hạt ngọc của trời’

Gia đình bà Lê Thị Chiến (59 tuổi, thôn Tân Thắng, xã Quỳnh Phú) có nhiều đời gắn bó với ruộng muối. Trước đây, cứ vào mùa đông, cả nhà lại loay hoay tìm việc làm thêm, thậm chí phải rời quê đi xa. “Giờ thì khác rồi. Làm muối hầm ở HTX, mỗi tháng tôi có thêm 6-7 triệu đồng, muối thô làm ra cũng được thu mua hết với giá cao hơn thị trường”, bà Chiến phấn khởi.

Câu chuyện của bà Chiến cũng là bức tranh chung của nhiều hộ diêm dân nơi đây. Nghề muối vốn nặng nhọc, phụ thuộc thời tiết, lại thường xuyên đối mặt cảnh “được mùa mất giá”. Giá muối thô chỉ dao động 10.000-15.000 đồng/kg, có thời điểm còn thấp hơn, khiến lớp trẻ rời làng, để lại ruộng muối cho người già. Nguy cơ mai một nghề truyền thống hiện hữu ngay trên những cánh đồng từng trắng xóa mùa nắng.

Thấu hiểu nỗi nhọc nhằn ấy, ông Bùi Xuân Điện, Giám đốc HTX Thắng Lợi đã trăn trở tìm hướng đi khác. Sinh ra trong gia đình diêm dân, đi bộ đội rồi xuất ngũ năm 1987, ông Điện trở về quê tiếp tục gắn bó với hạt muối. “Muối quê mình trắng, sạch, tinh khiết, nhưng giá trị thấp. Nếu không thay đổi, nghề sẽ mất”, ông nói.

Năm 2022, ông Điện cùng các xã viên bắt đầu những chuyến đi học hỏi từ Bắc vào Nam. Ông tìm hiểu kỹ thuật, thị trường, xem cách các làng nghề khác chế biến sâu để nâng giá trị. Từ những thông tin thu thập được qua thực tế và qua mạng internet, ông quyết định chọn hướng sản xuất muối hầm - một sản phẩm còn mới mẻ với làng muối Quỳnh An.

Đầu năm 2025, cơ sở muối hầm ra đời, đánh dấu bước chuyển từ sản xuất manh mún sang chế biến sâu. Quy trình được ví như “luyện ngọc”: muối tinh khiết được phơi khô tự nhiên 7-9 tháng, cho vào nồi đất nung, hầm liên tục 14 giờ với hai giai đoạn mở và đậy vung để loại bỏ tạp chất. Thành phẩm chỉ còn 45-50% khối lượng ban đầu, nhưng đó là phần tinh túy nhất.

Từ giá 10.000-15.000 đồng/kg, muối hầm Thắng Lợi đạt 65.000 đồng/kg. Mỗi tháng, xưởng sản xuất 13-20 tấn, tiêu thụ hết thông qua hệ thống đại lý trên cả nước. HTX còn phát triển các dòng sản phẩm như muối hầm gia vị, muối hầm thảo dược, phục vụ thực phẩm sạch và spa dưỡng sinh, mở rộng đầu ra ổn định.

Chuyển đổi số trên cánh đồng mặn

Điểm đáng chú ý trong hành trình nâng tầm hạt muối ở Quỳnh Phú không chỉ nằm ở công nghệ chế biến, mà còn ở cách diêm dân tiếp cận tri thức mới. Từ chỗ làm nghề theo kinh nghiệm truyền đời, nhiều xã viên HTX đã quen với việc sử dụng điện thoại thông minh để tìm kiếm thông tin kỹ thuật, học hỏi quy trình sản xuất, cập nhật xu hướng thị trường.

Ông Điện cho biết, trước khi quyết định làm muối hầm, ông dành nhiều thời gian tra cứu tài liệu, xem video hướng dẫn, kết nối với các cơ sở sản xuất khác qua mạng xã hội. “Internet giúp chúng tôi rút ngắn khoảng cách, học nhanh hơn, tránh được nhiều rủi ro thử - sai”, ông chia sẻ.

Không dừng lại ở sản xuất, nền tảng số còn trở thành kênh quảng bá hiệu quả cho sản phẩm muối hầm. HTX Thắng Lợi xây dựng fanpage, tham gia các sàn thương mại điện tử, kết nối với đối tác thông qua mạng xã hội. Hình ảnh lò muối đỏ lửa giữa mùa đông, câu chuyện về làng nghề 400 năm tuổi được lan tỏa, giúp sản phẩm tiếp cận người tiêu dùng ở nhiều tỉnh, thành.

Theo chính quyền địa phương, mô hình muối hầm không chỉ nâng cao thu nhập mà còn tạo việc làm ổn định cho lao động nông thôn. Hiện HTX tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 15 lao động với mức thu nhập bình quân 7 triệu đồng/tháng, đồng thời bảo đảm đầu ra muối thô cho hàng trăm hộ diêm dân. Toàn xã Quỳnh Phú có 334 ha đất muối với hàm lượng NaCl lên tới 99,2%, là lợi thế lớn để phát triển sản phẩm chất lượng cao.

Ông Nguyễn Văn Thanh, Phó Chủ tịch UBND xã Quỳnh Phú, khẳng định: “Mô hình muối hầm mở ra hướng phát triển bền vững cho làng nghề. Chính quyền sẽ tiếp tục hỗ trợ tiếp cận vốn, đăng ký nhãn hiệu, chuyển giao khoa học công nghệ và đề xuất cơ chế riêng để diêm dân yên tâm bám nghề”.

Giữa gió lạnh hun hút của mùa đông miền biển, những lò muối hầm ở Quỳnh Phú vẫn bền bỉ đỏ lửa. Hơi ấm ấy không chỉ sưởi ấm đôi bàn tay chai sạn của diêm dân, mà còn sưởi ấm niềm tin về một tương lai khác cho hạt muối Nghệ An: khi truyền thống gặp đổi mới, khi cánh đồng mặn bắt nhịp cùng chuyển đổi số, và khi sinh kế bền vững được xây dựng từ chính quê hương mình.