Tạo nền kỹ năng số an toàn cho học sinh, sinh viên

“Kỹ năng sinh tồn” trong môi trường số

Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu - chuyên gia phòng, chống tội phạm trên không gian mạng, Bộ Công an thông tin: Việt Nam có gần 100 triệu dân, trong đó có hơn 71 triệu tài khoản mạng xã hội. Internet trở thành nguồn thông tin, giải trí, học tập nhưng đồng thời ẩn chứa nhiều nguy cơ: Tin giả, lừa đảo, bắt nạt trực tuyến, xâm phạm đời tư, nghiện nội dung. Khi tốc độ lan truyền của thông tin vượt quá khả năng kiểm soát, thế hệ trẻ cần được trang bị kỹ năng số để bảo đảm an toàn, có trách nhiệm khi sử dụng mạng xã hội.

TS Phan Văn Kiền - Viện trưởng Viện Báo chí và Truyền thông - nhận định, nhóm công chúng trẻ, đặc biệt là nhóm học sinh sinh viên là nhóm chính đang sử dụng các nền tảng Internet và mạng xã hội. Vì vậy, ý thức tham gia của nhóm này có sự ảnh hưởng mang tính quyết định tới môi trường không gian mạng.

Nhóm công chúng này vẫn được gọi với khái niệm thân thuộc là Gen Z. Theo phân tích của TS Phan Văn Kiền, họ có những đặc điểm tương đối nhạy cảm với môi trường Internet và mạng xã hội như nhu cầu bày tỏ chính kiến và bản thân cao, xu hướng tìm kiếm tương tác mạnh, tinh thần quyết tâm chiến thắng lớn…

“Những đặc trưng này khi gặp môi trường phức tạp như Internet, đặc biệt là mạng xã hội sẽ dễ nảy sinh ra các bất lợi như khó kiểm soát trong việc tranh luận và tương tác khi nhu cầu thể hiện bản thân thì cao, tinh thần quyết tâm chiến thắng thì lớn mà ít bị ràng buộc về mặt ý thức xã hội, do đặc tính ảo của môi trường Internet", Viện trưởng Viện Báo chí và Truyền thông chia sẻ.

Trường học hiện nay không chỉ là nơi trang bị tri thức mà còn là môi trường tạo lập hành vi số đúng đắn, từng bước hình thành “văn hoá trực tuyến” cho thế hệ trẻ.

“Học sinh, sinh viên dùng mạng xã hội từ rất sớm, trong nhiều giờ mỗi ngày. Không ai có thể cấm hay tách các em khỏi môi trường ấy. Điều quan trọng là giúp các em hiểu, phân biệt và biết cách tự bảo vệ mình, biết tận dụng Internet như một công cụ học tập chứ không phải là rủi ro. Kỹ năng tham gia mạng xã hội và Internet cần được giáo dục như kỹ năng sinh tồn hoặc kỹ năng mềm cho học sinh từ giai đoạn cuối bậc tiểu học hoặc đầu bậc trung học cơ sở”, TS Phan Văn Kiền khuyến nghị.

TS Phan Văn Kiền cho rằng giáo viên cũng cần được đào tạo song song. “Không thể kỳ vọng học sinh có kỹ năng số tốt nếu thầy cô chưa hiểu đầy đủ về môi trường mạng. Tập huấn cho giáo viên là bước then chốt, từ đó lan toả kiến thức và thái độ đúng tới học sinh”, ông nói. Đây cũng là lý do nhiều trường, sở giáo dục đẩy mạnh bồi dưỡng cán bộ phụ trách truyền thông, xây dựng kênh thông tin số của trường để đồng hành cùng học sinh.

Trao “thần chú” cho học sinh sinh viên

Trường THCS Đống Đa (TP Hà Nội) đã tổ chức chuyên đề kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn cho học sinh toàn trường với sự tham gia, chia sẻ của các chuyên gia.

Từ thực tiễn công tác, Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu đã phổ biến kiến thức, kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn và phòng ngừa tội phạm trên không gian mạng. Học sinh được hướng dẫn và thực hành kỹ năng khai thác, sử dụng thông tin chính thống trên Internet, mạng xã hội cho việc học tập, nghiên cứu, giải trí lành mạnh; cách kiểm chứng thông tin, cách phòng ngừa tội phạm trên không gian mạng.

Trong khi đó, TS Phan Văn Kiền gửi đến học sinh Trường THCS Đống Đa 5 câu "thần chú" khi sử dụng mạng xã hội. Đó là: Like có chừng mực, chia sẻ có ý thức, đọc có chọn lọc, bình luận có trách nhiệm, bình tĩnh trong mọi trường hợp.

Mời các chuyên gia, diễn giả đối thoại với học sinh được các trường học triển khai nhằm trang bị kỹ năng số cho học sinh. Một số trường học tổ chức các buổi “thực hành trực tuyến an toàn” thông qua những tình huống mô phỏng. Không ít trường tổ chức “tuần lễ văn hoá mạng” để học sinh tập nhận diện tin giả, luyện cách đặt mật khẩu mạnh, tìm hiểu về quyền riêng tư và quy tắc ứng xử số.

TS Phan Văn Kiền cho rằng việc tập huấn cần được triển khai theo hướng thực tế, phù hợp với đặc điểm tâm lý của từng độ tuổi. “Học sinh bậc phổ thông không tiếp thu tốt nếu chỉ nghe giảng về nguy cơ. Các em cần được trải nghiệm tình huống, được hướng dẫn cách xác minh nguồn tin, cách phản ứng khi gặp nội dung độc hại, cách xử lý khi thông tin cá nhân bị rò rỉ. Chính những trải nghiệm này hình thành bản lĩnh số”.

Ông cũng nhấn mạnh rằng kỹ năng số không chỉ là vấn đề an toàn: “Không gian mạng là nơi các em học tập, sáng tạo, phát triển bản thân. Nếu chúng ta chỉ nhấn vào mặt tiêu cực, các em sẽ không thấy được giá trị của Internet. Tập huấn phải giúp học sinh, sinh viên hiểu rằng công dân số cần năng lực tiếp nhận thông tin, phản biện và chia sẻ có trách nhiệm”.

Theo TS. Phan Văn Kiền, nhà trường cần coi Internet như một không gian học tập mở và là nguồn tư liệu vô tận. Giáo viên có thể cho học sinh làm bài tập bằng cách tìm nguồn tin, so sánh dữ liệu từ nhiều nền tảng. Khi được hướng dẫn, các em sẽ học được cách “đọc mạng” đúng cách: biết phân tích, biết đặt câu hỏi và biết trách nhiệm của mình khi chia sẻ thông tin.

Nhờ các chương trình tập huấn, nhiều học sinh đã thay đổi cách tiếp cận Internet: giảm thời lượng lướt vô thức, tăng mức độ sử dụng cho học tập và tự học; biết báo cáo nội dung xấu; biết bảo vệ bạn bè nếu phát hiện dấu hiệu bắt nạt trực tuyến. Một số trường ghi nhận tỉ lệ học sinh rơi vào các “bẫy thông tin” giảm đáng kể.

Quan trọng hơn, khi kỹ năng số được đưa vào các hoạt động thường xuyên, học sinh sẽ xem đó như một phần tự nhiên của trường học - như học an toàn giao thông, kỹ năng phòng cháy chữa cháy hay phòng chống tai nạn thương tích. Tâm thế chủ động ấy giúp các em trưởng thành sớm hơn trong không gian mạng.

Trong hành trình chuyển đổi số quốc gia, học sinh, sinh viên chính là lực lượng đi đầu. Một thế hệ công dân số an toàn, hiểu biết, có khả năng phân tích và tạo lập nội dung sẽ góp phần giảm thiểu mặt trái của mạng xã hội, đồng thời tận dụng được cơ hội học tập và sáng tạo chưa từng có.

Tập huấn kỹ năng sử dụng không gian mạng vì thế không chỉ là nhiệm vụ tuyên truyền. Đó là giải pháp giáo dục mang tính lâu dài, thiết thực và mang ý nghĩa bảo vệ - phát triển thế hệ trẻ trong một thế giới kết nối liên tục. Đó cũng là mục tiêu mà nhà trường, gia đình và toàn xã hội đang cùng hướng tới: xây dựng một môi trường mạng an toàn, nhân văn và sáng tạo, nơi mỗi học sinh không chỉ là người sử dụng mà còn là người kiến tạo nội dung hữu ích cho cộng đồng.

Công ty cổ phần dịch vụ thương mại VINA GREEN FOOF (tên công ty viết bằng tiếng nước ngoài: VINA GREEN FOOD TRADING SERVICES JOINT STOCK COMPANY); địa chỉ trụ sở chính: Liền kề 11, ô 14, khu đô thị An Hưng, Phường Dương Nội, Thành phố Hà Nội, Việt Nam; mã số doanh nghiệp: 0110099584 là đơn vị đồng hành tổ chức sự kiện này. Doanh nghiệp tập huấn miễn phí các nội dung như phòng chống bạo lực, ma túy, tình dục học đường; kỹ năng tham gia giao thông an toàn; kỹ năng phòng chống cháy nổ và thoát hiểm; kỹ năng đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm…cho các trường học trên cả nước.