"Xanh hóa" để phát triển
Theo số liệu của World Footwear, mỗi năm thế giới sản xuất khoảng 23 tỷ đôi giày, phát thải 700 triệu tấn CO2. Ngành da giày vì vậy trở thành một trong những lĩnh vực bị chú ý nhất trong lộ trình cắt giảm phát thải toàn cầu. Hiện nay, ngành dệt may, da giày Việt Nam đang phát thải khoảng 5 triệu tấn CO2 hàng năm, do vậy phải có lộ trình cắt giảm. Trong Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, các doanh nghiệp phải kiểm kê khí nhà kính, trong đó có khoảng gần 100 doanh nghiệp dệt may, da giày phải kiêm kê khí nhà kính để hướng tới phát thải ròng bằng 0.
Việc kiểm kê khí nhà kính đối với doanh nghiệp da giày nhằm đáp ứng yêu cầu của pháp luật về bảo vệ môi trường và giảm phát thải. Từ kết quả kiểm kê, các cơ quan quản lý và doanh nghiệp nhận diện được các cơ hội để cải thiện hiệu suất năng lượng, giảm chi phí vận hành. Về lâu dài, việc kiểm kê khí nhà kính cũng như chuyển đổi xanh sẽ nâng cao uy tín thương hiệu, đáp ứng yêu cầu từ đối tác và khách hàng quốc tế, đặc biệt là các thị trường có quy định nghiêm ngặt về môi trường và "dấu chân các-bon" và đóng góp vào chiến lược phát triển bền vững của doanh nghiệp và thực hiện trách nhiệm xã hội.
Ngành da giày được đánh giá là lĩnh vực gây ra nhiều phát thải các-bon nhất trong quá trình sản xuất. Ảnh: Thục Vy.
Thực tế, chuyển đổi xanh trong sản xuất được triển khai trong hầu hết các ngành kinh tế, đặc biệt là những ngành có phát thải cao như da giày, xơ sợi, may mặc, chăn nuôi gia súc, gia cầm và thủy sản, chế biến thực phẩm… Riêng ngành da giày được đánh giá là lĩnh vực gây ra nhiều phát thải các-bon nhất trong quá trình sản xuất. Đồng thời, lại là ngành xuất khẩu quan trọng của Việt Nam, nằm trong top 5 ngành xuất khẩu chính của quốc gia và giữ vị trí thứ hai về xuất khẩu toàn cầu. Vì thế, doanh nghiệp da giày không thể đứng ngoài xu hướng chuyển đổi xanh, phát triển xanh để không bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.
Bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso) cho biết, thách thức lớn nhất với ngành da giày lúc này là đáp ứng các quy tiêu chuẩn mới mà nhiều quốc gia nhập khẩu giày dép lớn đưa ra, đó là tính bền vững trong sản xuất, yêu cầu về trách nhiệm xã hội... Và chuyển đổi xanh không còn là xu hướng mà đã trở thành điều kiện bắt buộc khi ngành da giày hội nhập sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
“Từ năm 2019, EU đã đặt mục tiêu trung hòa các-bon vào năm 2050, đúng với cam kết tại COP26. Các chính sách liên quan, từ: Thiết kế sinh thái, xử lý chất thải, cho đến trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất đều được luật hóa. Điều này có nghĩa, sản phẩm giày dép không chỉ cần đáp ứng tiêu chuẩn khi xuất khẩu, mà doanh nghiệp còn phải chịu trách nhiệm trong toàn bộ vòng đời sản phẩm, từ sản xuất đến thải bỏ, tái chế. Nếu doanh nghiệp Việt Nam không theo kịp, nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng là rất rõ ràng”, bà Xuân cho hay.
Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa hiểu rõ thế nào là chuyển đổi xanh, tiêu chí cụ thể ra sao là thách thức trong quá trình cắt giảm phát thải khí nhà kính, hướng đến chuyển đổi xanh. Ảnh: Thục Vy
Cần có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp
Theo nhận định của nhiều chuyên gia và doanh nghiệp, áp lực lớn nhất đối với doanh nghiệp da giày đến từ việc EU “đi đầu trong mô hình chuyển đổi xanh” và liên tục cập nhật các tiêu chí mới. Do đó, doanh nghiệp Việt Nam phải nắm rất rõ các yêu cầu của EU, từ truy xuất nguồn gốc, báo cáo phát thải, đến thiết kế sinh thái… nếu không sẽ khó giữ được đơn hàng.
Đáng chú ý, chi phí đầu tư cho chuyển đổi xanh là rất lớn. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa hiểu rõ thế nào là chuyển đổi xanh, tiêu chí cụ thể ra sao, hay cách xây dựng kế hoạch như thế nào. Ngoài ra, nguồn nhân lực cũng là một vấn đề nan giải khi không phải doanh nghiệp nào cũng có đội ngũ đủ trình độ chuyên môn để lập kế hoạch chuyển đổi. Trong khi chuyển đổi xanh đòi hỏi sự hiểu biết liên ngành, từ kỹ thuật, công nghệ, môi trường đến quản trị chuỗi cung ứng…
Thực tế, dù có những doanh nghiệp tiên phong trong áp dụng công nghệ sạch, nhưng đa phần các cơ sở sản xuất nhỏ vẫn gặp khó về tài chính. Nguồn vốn vay cho chuyển đổi xanh chưa dễ tiếp cận; nhiều doanh nghiệp cũng chưa đủ năng lực để làm hồ sơ tiếp cận tài chính xanh hoặc các quỹ hỗ trợ quốc tế.
Lãnh đạo nhiều doanh nghiệp da giày cho biết, doanh nghiệp không những phải chịu sức ép từ quốc tế, mà còn đối mặt với sức ép từ trong nước, đó là chi phí về năng lượng, nhân công, nguyên vật liệu ngày càng tăng. Tuy nhiên, thách thức cũng là động lực để doanh nghiệp phải thay đổi. Doanh nghiệp muốn đi được dài hơn thì phải có các lộ trình cắt giảm các chi phí liên quan đến nguyên vật liệu, tài nguyên, nước và có những biện pháp để tái chế, tuần hoàn, nhằm cắt giảm các chi phí và phù hợp hơn với các tiêu chuẩn môi trường.
Trong lộ trình “xanh hóa” này, doanh nghiệp mong muốn có cơ chế hỗ trợ. Cụ thể như: cần có tiêu chuẩn xanh cho ngành da giày, những tài liệu hướng dẫn để doanh nghiệp có thể thực hiện được lộ trình của mình. Bên cạnh đó, có những khuyến khích về các cơ chế tài chính như: sau khi doanh nghiệp thực hiện xanh thì có những ưu đãi như thế nào, ưu đãi trong quá trình vay vốn, tiếp cận nguồn vốn, ưu đãi về thuế… Đồng thời, cần có những hỗ trợ, đặc biệt từ các hiệp hội để xây dựng được đội ngũ nhân lực cho quá trình chuyển đổi xanh này.
Nhằm hỗ trợ cho quá trình chuyển đổi xanh của doanh nghiệp, Lefaso đề xuất xây dựng lộ trình xanh hóa ngành da giày, có sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Công Thương và Lefaso. Cùng với đó là hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia về sản xuất thân thiện môi trường, làm căn cứ để doanh nghiệp thực hiện. Ngoài ra, chính sách hỗ trợ tài chính là điều cấp thiết. Chuyển đổi xanh và chuyển đổi số đều cần nguồn lực. Nếu không có hỗ trợ, doanh nghiệp nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ rất khó thực hiện.
Lefaso cũng kiến nghị sớm xây dựng Trung tâm hỗ trợ kỹ thuật xanh, tích hợp trong Trung tâm Đổi mới sáng tạo ngành da giày. Trung tâm này sẽ hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận công nghệ sạch, giải pháp tiết kiệm năng lượng và tư vấn các tiêu chuẩn quốc tế về sản xuất bền vững.
