Lợi ích kép từ điện khí hóa giao thông

Ngày 5/9, Trường Đại học VinUni phối hợp với Cục Biến đổi khí hậu, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (NN-MT) tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Tác động của điện khí hóa giao thông tới giải quyết ô nhiễm không khí và thực hiện Đóng góp do Quốc gia tự quyết định (NDC) ở Việt Nam”.

Tiềm năng tín chỉ carbon từ điện khí hóa giao thông

Báo cáo vừa công bố năm 2025 của Viện Chiến lược, chính sách NN-MT chỉ ra, ngành giao thông vận tải đã trở thành nguồn phát thải khí nhà kính lớn thứ 2 tại Việt Nam, chỉ đứng sau năng lượng công nghiệp. Năm 2023, tổng lượng phát thải từ ngành giao thông đạt 39,3 triệu tấn CO2 – chiếm 11% tổng phát thải quốc gia. Trong đó, giao thông đường bộ là lĩnh vực chiếm tỷ trọng áp đảo với 84% lượng CO2 của toàn ngành. Nếu không có những biện pháp can thiệp mạnh mẽ, phát thải từ ngành giao thông vận tải có thể làm suy giảm khả năng thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2025 của Việt Nam.

Ngoài phát thải khí nhà kính, đây còn là tác nhân chính gây ô nhiễm không khí đô thị. Bụi mịn PM2.5, khí NOx và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi đều tác động trực tiếp đến sức khỏe của cộng đồng. Tình trạng nồng độ bụi mịn trong không khí vượt ngưỡng giới hạn trong phần lớn thời gian của năm làm tăng đáng kể nguy cơ mắc các bệnh hô hấp, tim mạch.

Ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu khẳng định: Giải quyết ô nhiễm không khí tại các đô thị và việc thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 chính là 2 thách thức lớn của Việt Nam. Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải. Trong đó, mục tiêu đến năm 2050, 100% phương tiện giao thông cơ giới đường bộ tham gia giao thông chuyển đổi sang sử dụng điện, năng lượng xanh.

Lĩnh vực giao thông vận tải có 10 nhóm giải pháp giảm phát thải, với 3 nhóm biện pháp liên quan trực tiếp đến điện hóa phương tiện (ô tô điện, xe máy điện, xe buýt điện) và có thể giúp giảm khoảng 11,4 triệu tấn CO2, chiếm 25% mục tiêu của ngành.

Ông Quang nhận định, điện hóa giao thông không chỉ giảm phát thải mà còn có tiềm năng lớn về tín chỉ carbon, mang lại nguồn tài chính để tái đầu tư cho các hoạt động giao thông bền vững. Việt Nam cũng đang đàm phán hợp tác quốc tế về tín chỉ carbon trong khuôn khổ Điều 6 của Thỏa thuận Paris, với các đối tác như Singapore, Hàn Quốc, Thụy Sĩ. Tuy nhiên, để tận dụng lợi ích này, cần cơ chế, quy định cụ thể và phương pháp đo đếm chuẩn xác. Nếu không quản lý tốt, ví dụ trong việc tái chế pin xe điện hay kiểm soát các hoạt động xây dựng, ô nhiễm từ nguồn khác vẫn sẽ gia tăng, làm giảm hiệu quả chính sách.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang tích cực phối hợp với các bộ, ngành để xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường các-bon, tạo động lực kinh tế cho doanh nghiệp và người dân chuyển đổi sang phương tiện giao thông xanh.

Giảm dần ô nhiễm không khí tại các đô thị

PGS.TS Phan Thị Thục Anh, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học VinUni cho biết: “Bối cảnh ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đang ở mức báo động. Chúng tôi tin rằng, việc thúc đẩy điện khí hóa giao thông là một xu thế toàn cầu và là một lựa chọn chiến lược, giúp Việt Nam giải quyết đồng thời ô nhiễm không khí đô thị và giảm phát thải khí nhà kính theo cam kết NDC".

Hiện nay, Trường Đại học VinUni, thông qua Trung tâm Nghiên cứu Chuyển đổi xanh Thông minh và Trung tâm Trí tuệ môi trường đang triển khai nhiều dự án cấp quốc gia và quốc tế. Trong đó tập trung vào chính sách kinh tế vĩ mô thúc đẩy quá trình xây dựng đô thị xanh và thông minh; xây dựng chiến lược và giải pháp chuyển đổi xanh – thông minh cho các địa phương, trong đó đặc biệt chú trọng các giải pháp số hỗ trợ chuyển đổi năng lượng và giao thông xanh.

Về công tác quản lý chất lượng không khí, ông Phạm Hồng Quân, Cục Môi trường (Bộ NN-MT) cho biết: Bộ NN-MT đang xây dựng và sẽ trình Thủ tướng phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Lộ trình kiểm soát khí thải phương tiện giao thông đường bộ. Tháng 6/2025, Bộ đã ban hành các Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe ô tô tham gia giao thông và đang xây dựng dự thảo Quy chuẩn Việt Nam về khí thải mô tô, xe máy tham gia giao thông. Bộ cũng đang phối hợp với Vingroup để xây dựng bản đồ số hóa, công nghệ số cho quản lý không khí và nghiên cứu các giải pháp về xe điện và hạ tầng sạc.

Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách NN-MT, Việt Nam đang đứng trước thời điểm then chốt để thúc đẩy mạnh mẽ quá trình giảm phát thải trong giao thông vận tải. Để hiện thực hóa tầm nhìn, việc hoàn thiện khung pháp lý là ưu tiên hàng đầu. Các quy định liên quan đến tiêu chuẩn hạ tầng sạc cần được thống nhất và cụ thể hóa, từ yêu cầu kỹ thuật đến vị trí triển khai. Đặc biệt, một môi trường pháp lý minh bạch, ổn định sẽ giúp tạo dựng niềm tin cho nhà đầu tư và người tiêu dùng, mở đường cho quá trình điện hóa diễn ra thuận lợi. 

Rõ ràng, đẩy nhanh điện hóa là bước đi then chốt và các chính sách ưu đãi cân được thiết kế có trọng tâm, khuyến khích cả phía cung và cầu. Quá trình chuyển đổi cần tính đến chính sách xã hội đi kèm, hỗ trợ cho các nhóm lao động dễ bị tổn thương...