Tăng nhu cầu làm mát, tăng tiêu thụ điện và phát thải khí nhà kính
Cần Thơ đang đối mặt đồng thời nhiều sức ép, từ đô thị hóa nhanh, nhiệt độ gia tăng đến nhu cầu sử dụng điều hòa không khí ngày càng lớn. UBND thành phố dự báo, nếu không có can thiệp, nhu cầu làm mát của thành phố sẽ tăng 34% vào năm 2030 so với năm 2020, kéo theo tiêu thụ điện và phát thải khí nhà kính tăng mạnh.
Cần Thơ được đánh giá là cực tăng trưởng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Ảnh: Kim Anh.
Theo phân tích, hiện tượng đảo nhiệt đô thị tại Cần Thơ đã hình thành rõ nét. Các địa phương đô thị hóa cao như Ninh Kiều, Bình Thủy, Cái Răng và Ô Môn ghi nhận nhiệt độ bề mặt đất cao nhất thành phố. Năm 2018, tỷ lệ không gian xanh tại khu vực trung tâm chỉ đạt 31,6%, trong khi khu vực ngoại thành và ven đô lên tới 82,4%. Chênh lệch này khiến các “điểm nóng” nhiệt xuất hiện dày đặc trong khu vực lõi đô thị.
Kết quả đo đạc vi khí hậu tại thực địa cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa khu vực đô thị và nông thôn. Tại khu dân cư, nhiệt độ ban ngày cao hơn khu vực Nhơn Ái tới 6 độ C, chênh lệch trung bình ngày khoảng 4 độ C. Mô phỏng cho thấy quá trình đô thị hóa làm tăng chỉ số tiện nghi nhiệt sinh lý (PET) thêm khoảng 2 độ C, đặc biệt nghiêm trọng vào ban đêm khi nhiệt tích tụ trong bê tông và mặt cứng khó thoát ra môi trường.
Nắng nóng kéo dài không chỉ làm tăng nhu cầu điện cho điều hòa mà còn gây tổn thất kinh tế - xã hội. Trong kịch bản dài hạn, thành phố dự báo gần như toàn bộ các ngày trong năm sẽ không an toàn cho lao động nặng ngoài trời. Năng suất lao động có thể giảm tới 47% vào tháng cao điểm, trong khi số ca nhập viện liên quan đến nhiệt dự kiến tăng 14%, tạo thêm áp lực cho hệ thống y tế.
Có thể cắt giảm 47,5% khí thải từ làm mát
Trên cơ sở đó, Cần Thơ lựa chọn làm mát đô thị như một giải pháp thích ứng và giảm phát thải đồng thời. Báo cáo của Kế hoạch làm mát đô thị của TP. Cần Thơ cho thấy, nếu áp dụng các kịch bản làm mát bền vững thay cho kịch bản phát triển thông thường, thành phố có thể giảm 45% lượng điện tiêu thụ cho làm mát mỗi năm, tương đương 59,2 GWh; giảm 25% tải làm mát cực đại và cắt giảm khoảng 47,5% lượng phát thải khí nhà kính từ hoạt động làm mát.
Các giải pháp được đề xuất không tập trung vào mở rộng điều hòa, mà chuyển sang giảm nhu cầu làm mát ngay từ không gian đô thị. Thành phố được khuyến nghị tăng độ che phủ cây xanh, bảo đảm ít nhất 40% không gian công cộng tại các khu vực nắng nóng có bóng râm, đồng thời hướng tới chuẩn 9 m² không gian xanh/người theo khuyến nghị của WHO. Việc sử dụng mái mát, mái xanh và tường xanh được coi là biện pháp quan trọng để hạ nhiệt bề mặt đô thị.
Quy hoạch thành phố cũng được đề xuất điều chỉnh, nhằm hình thái đô thị nhằm tăng thông gió tự nhiên. Các khu dân cư mới cần đảm bảo tỷ lệ chiều cao - chiều rộng đường phố hợp lý, định hướng công trình theo hướng gió thuận lợi và hạn chế bê tông hóa không gian mở. Vật liệu thấm nước, phản xạ nhiệt cao được khuyến khích sử dụng tại vỉa hè, quảng trường và khu công cộng.
Đối với công trình xây dựng, các giải pháp làm mát thụ động được đặt lên hàng đầu. Mô phỏng cho thấy môi trường bên ngoài có thể chiếm hơn 20% tải làm mát của tòa nhà. Việc che nắng hiệu quả, giảm hệ số hấp thụ nhiệt mặt trời của kính, tăng khả năng thông gió tự nhiên có thể cắt giảm từ 25% đến 40% tải làm mát đỉnh, qua đó giảm phụ thuộc vào điều hòa cơ học.
Về nguồn lực, tài chính xanh thông qua mô hình ESCO, hợp tác công tư, trái phiếu xanh và các công cụ tài chính liên kết bền vững được nhắc đến. Việc gắn làm mát đô thị với hiệu quả năng lượng và mục tiêu khí hậu được xem là cơ sở để thu hút vốn khí hậu trong và ngoài nước, thay vì chỉ dựa vào ngân sách địa phương.
Thời gian tới, TP. Cần Thơ sẽ đầu tư một số nút giao thông trọng điểm, mở rộng hạ tầng giao thông đô thị và phương tiện công cộng, giao thông thông minh. Ảnh: Kim Anh.
Các hành động cụ thể
Kế hoạch hành động làm mát đô thị TP Cần Thơ đã đưa ra nhiều giải pháp cụ thể, từ ngắn hạn dưới 5 năm đến giải pháp lâu dài.
Đối với cấp thành phố, khu vực (phường, xã) và khu dân cư, trước mắt cần gìn giữ và tăng tỉ lệ các yếu tố xanh hiện có thông qua việc duy trì và nâng tỉ lệ che phủ của cây cao (ít nhất 10m) và tán rộng để tạo bóng mát trên đường phố (dải phân cách, vỉa hè), công viên, vườn hoa; tăng tỉ lệ bóng mát nhờ cây xanh hoặc mái che tại các không gian công cộng nằm trong vùng điểm nóng trên bản đồ UHI, đảm bảo tỉ lệ này không thấp hơn 40% trên không gian đó. Đặc biệt cần bảo tồn nghiêm ngặt mạng lưới mặt nước tự nhiên hiện có, đặc biệt là các bề mặt nước lớn, có dòng chảy (sông, kênh, rạch).
Các công trình cần lồng ghép yêu cầu có giải pháp mái nhà mát và/hoặc mái xanh, tường xanh vào các quy chế quản lý kiến trúc công trình và lồng ghép yêu cầu có giải pháp mặt đứng hiệu suất cao, bao gồm mặt đứng xanh quy chế quản lý kiến trúc công trình.
Về lâu dài, các địa phương cần ưu tiên quy hoạch vị trí các tòa nhà được xây mới dọc bờ sông/kênh đào, tăng khoảng cách giữa các tòa nhà để tạo điều kiện cho luồng gió mát từ sông di chuyển vào đô thị. Cần áp dụng nguyên tắc thiết kế đô thị dạng “xốp”, mô hình thành phố “bọt biển” để tích hợp khả năng chống chịu nhiệt với đa dạng sinh học và khả năng chống lũ lụt đô thị.
Về giao thông, cần phát triển hệ thống đường giao thông cho các phương tiện sạch, xanh như xe đạp, xe đạp điện để tạo nên mạng lưới đường, kết nối các không gian xanh trong khu phố; đồng thời yêu cầu giảm tối đa tỉ lệ mặt đường nhựa trong một khu dân cư (~5%); chuyển đổi các đường phố trải nhựa, bê tông thông thường trong khu phố thành các hành lang xanh được phủ thảm thực vật, vật liệu thấm nước, có nhiều cây bóng mát.
Theo đánh giá từ kế hoạch hành động làm mát đô thị, đây không chỉ là giải pháp thích ứng với nắng nóng, mà còn là một cấu phần quan trọng trong lộ trình giảm phát thải và đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 của Cần Thơ nói riêng và Việt Nam nói chung.
Với vai trò đô thị trung tâm của Đồng bằng sông Cửu Long, Cần Thơ được kỳ vọng trở thành mô hình để các thành phố khác tham khảo khi đối mặt với bài toán nhiệt đô thị và nhu cầu làm mát ngày càng tăng
