Biến đổi khí hậu đang đặt các đô thị trước yêu cầu không thể trì hoãn: giảm phát thải CO₂, sử dụng tài nguyên hiệu quả và chuyển sang mô hình phát triển xanh. “Thành phố xanh” vì thế trở thành xu thế chủ đạo, khi quy hoạch đô thị đặt chất lượng sống lên hàng đầu, đồng thời bảo tồn tài nguyên, thúc đẩy giao thông bền vững, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ hệ sinh thái.
Ở nhiều quốc gia phát triển, mô hình này được hiện thực hóa bằng kiến trúc sinh thái, hạ tầng thân thiện môi trường và các ngành kinh tế vận hành theo hướng tuần hoàn.
TP.HCM đang chuyển mạnh từ nền nông nghiệp truyền thống sang nông nghiệp đô thị có giá trị kinh tế cao. Ảnh: Nguyễn Thủy.
Tuy nhiên, ý nghĩa của “thành phố xanh” với các quốc gia đang phát triển còn sâu hơn một lựa chọn chính sách. Nếu được lồng ghép sớm vào quy hoạch và quản trị đô thị, phát triển xanh có thể tạo ra các giải pháp sáng tạo nhằm củng cố cộng đồng, cải thiện môi trường sống, đặc biệt đối với nhóm thu nhập thấp. Trong bức tranh đó, nông nghiệp đô thị nổi lên như một hướng đi thiết thực, khả thi và giàu giá trị tổng hợp.
Nông nghiệp đô thị là một giải pháp “hai trong một”: vừa góp phần tăng cường an ninh lương thực tại chỗ, vừa tận dụng và tái chế chất thải hữu cơ thành phân bón, qua đó giảm phát thải khí nhà kính từ rác đô thị. Khác với sản xuất nông nghiệp truyền thống, thực phẩm từ nông nghiệp đô thị được sản xuất ngay trong lòng thành phố, giúp giảm đáng kể phát thải phát sinh từ đóng gói, vận chuyển, bảo quản lạnh, đây là những khâu vốn là nguồn phát thải lớn của chuỗi cung ứng. Vì vậy, phát triển nông nghiệp đô thị không chỉ là lựa chọn kinh tế, mà là yêu cầu cấp thiết để cân bằng giữa tăng trưởng, ổn định xã hội và bảo vệ môi trường.
TP.HCM đang đứng trước thời điểm quan trọng để tái định hình bản sắc đô thị, nhất là trong bối cảnh sáp nhập cùng Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu. Mở rộng không gian xanh và phát triển nông nghiệp đô thị hiện đại không chỉ cải thiện môi trường sống, mà còn tạo lợi ích dài hạn, tăng khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu, nâng sức khỏe cộng đồng, củng cố sức hút đầu tư và xây dựng hình ảnh một siêu đô thị đáng sống.
Thực tế, TP.HCM đang chuyển mạnh từ nền nông nghiệp truyền thống sang nông nghiệp đô thị có giá trị kinh tế cao. Thay vì tập trung vào cây lúa như trước, thành phố ưu tiên phát triển hoa, cây cảnh, cá cảnh, rau an toàn; đồng thời hình thành các trung tâm nông nghiệp công nghệ cao đóng vai trò hạt nhân đổi mới.
Song hành với định hướng đó, nhiều mô hình canh tác mới xuất hiện ngay trong lòng đô thị như nuôi tảo dạng ống, trồng hồ tiêu công nghệ cao, sản xuất nấm Linh Chi trong nhà kính, hệ thống tưới thông minh điều khiển qua thiết bị di động. Đáng chú ý, một số hộ dân và hợp tác xã đã tự chủ sản xuất giống bằng kỹ thuật thụ phấn, nuôi cấy mô… góp phần tạo nguồn cây trồng, vật nuôi chất lượng cao đáp ứng nhu cầu thị trường ngày càng tăng.
Nông nghiệp đô thị cũng lan tỏa mạnh vào môi trường giáo dục, biến “không gian xanh” thành một phần của học đường. Nhiều trường học trên địa bàn TP.HCM đã tổ chức vườn rau trên sân thượng hoặc trong khuôn viên trường, vừa giúp học sinh trải nghiệm lao động, vừa bổ sung thực phẩm sạch cho bữa ăn bán trú. Đơn cử, Trường Tiểu học Đặng Trần Côn (phường Vĩnh Hội) tổ chức để mỗi lớp trồng rau gắn với chương trình giáo dục STEM. Cách làm này không chỉ nuôi dưỡng ý thức xanh cho học sinh, mà còn tạo thêm nguồn thu hỗ trợ các em có hoàn cảnh khó khăn.
Cô trò Trường Tiểu học Đặng Trần Côn thu hoạch rau. Ảnh: CTV.
Liên kết mạnh và thực thi hiệu quả
TP.HCM có dư địa lớn cho nông nghiệp đô thị, song vẫn còn những khoảng trống đáng lưu ý về liên kết, cơ chế điều phối minh bạch và sự vào cuộc thực chất của các cấp quản lý. Theo các chuyên gia, phát triển nông nghiệp đô thị cần một chiến lược dài hạn đặt trong tổng thể quy hoạch đô thị, gắn với tốc độ đô thị hóa và xu hướng di cư vào thành phố. Đồng thời, phải đẩy mạnh chính sách hỗ trợ ứng dụng công nghệ hiện đại, từ tự động hóa đến công nghệ sinh học, để nâng năng suất, chất lượng và hiệu quả sử dụng không gian.
Đặc biệt, cần tăng cường hợp tác chặt chẽ giữa các sở ngành và doanh nghiệp nhằm hình thành chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ, qua đó khai thác tối đa các không gian đô thị cho sản xuất nông nghiệp. Khi chuỗi được tổ chức bài bản, hiệu quả kinh tế được nâng lên, đồng thời tạo ra lợi ích môi trường và xã hội rõ rệt, góp phần xây dựng nếp sống xanh, bền vững cho người dân.
Thế giới đang chuyển sang tư duy “đô thị nông nghiệp”, coi cây xanh và sản xuất nông nghiệp trong lòng thành phố là lời giải chống bê tông hóa, giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện cảnh quan, giảm nhiệt độ đô thị, nâng sức khỏe cộng đồng và giảm áp lực giao thông, vận chuyển. Trong bối cảnh siêu đô thị với quy mô dân số khoảng 14 triệu người, mỗi mét vuông cây xanh và không gian sản xuất nông nghiệp đô thị đều có giá trị, không chỉ ở rau xanh mà còn ở hoa kiểng, thủy sản, chăn nuôi… nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường đô thị.
TP.HCM hoàn toàn có cơ sở để phát triển các mô hình nhà lưới trồng hoa lan, dâu tây, bonsai phục vụ du lịch và tiêu dùng nội địa, thay vì phụ thuộc vận chuyển từ các địa phương khác. Khi người dân đô thị sẵn sàng chi trả cho sản phẩm chất lượng cao, yêu cầu đặt ra là một chiến lược căn cơ, dài hạn và cơ chế thực thi đủ mạnh để nông nghiệp đô thị trở thành một trụ cột của phát triển xanh, vừa tạo giá trị kinh tế, vừa gia tăng chất lượng sống, vừa nâng sức chống chịu của một siêu đô thị trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu.
