Phát triển các nhà máy đốt rác phát điện (waste-to-energy, WtE) là một giải pháp giúp giảm đáng kể lượng chất thải đưa vào bãi chôn, qua đó giảm phát thải mê-tan hình thành từ quá trình phân hủy yếm khí.
Từ nhà máy điện rác Sóc Sơn...
Tiêu biểu nhất là Nhà máy điện rác Sóc Sơn (Hà Nội), nằm trong Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn, diện tích 17,5 ha, tổng vốn đầu tư khoảng 7.000 tỷ đồng. Với 5 lò đốt, nhà máy có thể xử lý 4.000 - 5.000 tấn rác mỗi ngày, tương đương 60 - 70% lượng rác thải sinh hoạt của Hà Nội.
Lễ khánh thành Nhà máy điện rác Sóc Sơn. Ảnh: TTXVN.
Từ khi tiếp nhận rác năm 2022 và khánh thành năm 2025, Sóc Sơn đã xử lý hơn 1,46 triệu tấn rác, giảm mạnh lượng chất thải phải chôn lấp tại Nam Sơn và Xuân Sơn. Từ khi vận hành thử đến nay, nhà máy đã xử lý hơn 1,2 triệu tấn rác sinh hoạt và khoảng 245.000 m³ nước rỉ rác, góp phần giảm áp lực đáng kể cho 2 bãi chôn lấp lớn của Hà Nội.
Việc thay thế chôn lấp bằng đốt phát điện không chỉ tiết kiệm đất và hạn chế ô nhiễm mà còn cắt giảm phát thải mê-tan. Theo tính toán của Khoa Điện (Trường Điện - Điện tử, Đại học Bách khoa Hà Nội), việc đốt rác thay vì chôn lấp giúp hạn chế phát thải mê-tan, loại khí nhà kính có khả năng gây nóng lên gấp 28 lần CO₂. Với lượng rác xử lý hơn 1,4 triệu tấn mỗi năm, ước tính việc tránh phát thải mê-tan đóng góp thêm 700.000 - 1.400.000 tấn CO₂ tương đương mỗi năm.
Ngoài ra, Nhà máy được thiết kế công suất lắp đặt 90 MW, lượng điện phát ra từ Nhà máy Sóc Sơn đủ cung cấp cho khoảng 150.000 hộ dân mỗi ngày. Lượng điện này được hòa lưới và có khả năng thay thế một phần điện sản xuất từ các nhà máy nhiệt điện than, nguồn phát thải CO₂ lớn nhất trong hệ thống điện Việt Nam.
... đến xu hướng WtE trên toàn quốc
Bên cạnh Hà Nội, nhiều địa phương khác cũng đã đưa WtE vào vận hành. Tại Bắc Ninh, nhà máy xử lý chất thải rắn công nghệ cao công suất khoảng 180 tấn/ngày đã hoạt động ổn định. Còn Cần Thơ sở hữu nhà máy đốt rác phát điện công suất khoảng 400 tấn/ngày, góp phần giảm áp lực xử lý rác cho toàn vùng đô thị miền Tây.
Những dự án này giúp phân bổ năng lực xử lý, hạn chế lượng rác đưa vào chôn lấp và giảm phát thải mê-tan tại các khu vực đông dân. Từ 2019 - 2023, tỷ lệ rác xử lý bằng chôn lấp giảm khoảng 6%, trong khi xử lý bằng đốt WtE tăng 7% cho thấy xu hướng rõ rệt chuyển từ chôn lấp sang công nghệ hiện đại.
Việc thay thế chôn lấp bằng đốt phát điện không chỉ cắt giảm phát thải mê-tan mà còn tiết kiệm đất và hạn chế ô nhiễm kéo dài từ các bãi rác truyền thống.. Ảnh: Dương Tường.
Theo các cơ quan chuyên môn, đốt rác giúp giảm 90 - 95% thể tích và khối lượng chất thải, đồng thời hạn chế phát thải mê-tan so với chôn lấp. Nhiệt lượng thu được từ đốt rác còn được chuyển hóa thành điện năng, đóng góp cho hệ thống điện quốc gia và tạo ra giá trị trong mô hình kinh tế tuần hoàn.
Với khả năng xử lý tới 70% lượng rác sinh hoạt của Hà Nội, Nhà máy Sóc Sơn là ví dụ điển hình cho thấy giảm chôn lấp có thể cắt giảm đáng kể lượng mê-tan từ rác thải. Các nhà máy tại Bắc Ninh và Cần Thơ cũng đang đóng góp vào xu hướng đó, cải thiện chất lượng môi trường và giảm ô nhiễm từ các bãi rác lâu năm.
Hiện Việt Nam đã có một số nhà máy WtE vận hành ổn định và nhiều dự án đang tiếp tục triển khai, mở rộng mạng lưới xử lý rác bằng công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, hành trình giảm chôn lấp vẫn còn thách thức: nhiều nơi thiếu quỹ đất xây dựng nhà máy mới, rác chưa phân loại làm tăng chi phí xử lý, và một số dự án gặp khó khăn về công nghệ hoặc nguồn rác đầu vào. Người dân ở nhiều khu vực cũng chưa quen với phân loại rác tại nguồn, khiến tiến độ chuyển đổi chậm hơn mong đợi.
Dù vậy, những kết quả ban đầu đã khẳng định hướng đi đúng. Giảm chôn lấp không chỉ giúp giảm phát thải mê-tan, mà còn giảm áp lực lên quỹ đất, cải thiện môi trường sống và tiết kiệm nguồn lực cho các đô thị. Quan trọng hơn, đây là cơ hội để Việt Nam chuyển đổi sang mô hình quản lý chất thải dựa trên kinh tế tuần hoàn, nơi rác được xem là tài nguyên có thể tái sử dụng.
Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu giảm mạnh phát thải mê-tan đến năm 2030, các giải pháp giảm chôn lấp tiếp tục giữ vai trò then chốt. Khi công nghệ xử lý hiện đại được mở rộng, phân loại rác trở thành thói quen và hệ thống quản lý chất thải vận hành theo chuỗi khép kín, lượng mê-tan từ rác thải sẽ giảm đáng kể.
Quan trọng hơn cả, Việt Nam đang dần biến rác từ gánh nặng trở thành tài nguyên, đóng góp thiết thực vào mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và phát triển bền vững trong tương lai.
