Nhận diện rủi ro khí hậu đô thị, đặt nền móng phát triển bền vững

Biến đổi khí hậu đang tạo ra những sức ép ngày càng rõ nét đối với các đô thị Việt Nam, nơi tập trung dân cư đông đúc, hạ tầng dày đặc và nhiều hoạt động kinh tế - xã hội trọng yếu. Trước yêu cầu cấp thiết đó, việc thí điểm đánh giá rủi ro và tính dễ bị tổn thương khí hậu (CRVA) tại ba đô thị Huế, Hà Giang (nay thuộc Tuyên Quang) và Vĩnh Yên (nay thuộc Phú Thọ) đã cung cấp những bằng chứng khoa học quan trọng, đồng thời mở đường cho việc xây dựng bộ hướng dẫn áp dụng rộng rãi cho các đô thị trong thời gian tới.

Huế lộ diện những “điểm nóng” rủi ro khí hậu đô thị

Ngày 12/12, trong khuôn khổ Dự án GEF/ADB “Lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường để phát triển các đô thị xanh loại II” (Dự án Đô thị xanh), Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường đã tổ chức buổi họp tham vấn Hướng dẫn đánh giá rủi ro và tính dễ bị tổn thương khí hậu cho các đô thị Việt Nam. Tại đây, các kết quả thí điểm bước đầu tại Huế đã được chia sẻ.

Thành phố Huế là một trong những đô thị chịu tác động nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, đặc biệt là mưa lớn cực đoan, lũ lụt đô thị và nắng nóng kéo dài. Địa hình thấp trũng, hệ thống sông ngòi dày đặc cùng quá trình đô thị hóa nhanh khiến nhiều khu vực trung tâm thành phố thường xuyên rơi vào tình trạng ngập sâu khi xuất hiện các đợt mưa lớn kéo dài.

Không chỉ gây thiệt hại về kinh tế và hạ tầng, các hiện tượng này còn ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân, nhất là các nhóm dễ bị tổn thương như người thu nhập thấp, người cao tuổi, phụ nữ và trẻ em.

Để thực hiện lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường, dự án đã tiếp cận tổng hợp, kết hợp giữa phân tích hiểm họa khí hậu, mức độ phơi bày và tính dễ bị tổn thương của các khu vực đô thị. Trên cơ sở đó, các nhóm nghiên cứu đã xây dựng bản đồ rủi ro khí hậu theo không gian, giúp nhận diện rõ những “điểm nóng” cần ưu tiên trong quy hoạch và đầu tư hạ tầng.

Chia sẻ về ý nghĩa của kết quả thí điểm, bà Vương Thu Hoài, Viện Nghiên cứu đô thị và phát triển hạ tầng - Chuyên gia của Dự án Đô thị xanh cho rằng việc đánh giá CRVA không chỉ dừng lại ở việc chỉ ra nơi nào rủi ro cao, mà quan trọng hơn là cung cấp cơ sở khoa học để chính quyền địa phương ra quyết định.

“Kết quả thí điểm cho thấy, khi có dữ liệu và bản đồ rủi ro cụ thể, các đô thị có thể chủ động điều chỉnh quy hoạch, bố trí không gian phát triển hợp lý hơn và ưu tiên nguồn lực cho những khu vực, nhóm dân cư dễ bị tổn thương nhất”, bà Hoài nhấn mạnh.

Thực tiễn thí điểm địa phương định hình khuôn khổ hướng dẫn

Từ thực tiễn thí điểm, nhóm chuyên gia đã hoàn thiện Dự thảo hướng dẫn đánh giá rủi ro và tính dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu cho các đô thị Việt Nam. Tài liệu này được xem là bước tiến quan trọng nhằm chuẩn hóa phương pháp đánh giá, đồng thời lấp đầy khoảng trống giữa các quy định chung về ứng phó biến đổi khí hậu và yêu cầu đặc thù của lĩnh vực quy hoạch, phát triển đô thị.

Theo bà Lê Thị Thúy Hà, Viện Nghiên cứu đô thị và phát triển hạ tầng, chuyên gia của Dự án, hướng dẫn được thiết kế để các địa phương có thể áp dụng linh hoạt nhưng vẫn bảo đảm tính thống nhất.

“Hướng dẫn tập trung làm rõ từng bước trong quy trình đánh giá CRVA, từ xác định phạm vi, thu thập dữ liệu, lựa chọn chỉ số đến tổng hợp kết quả và lập bản đồ rủi ro. Mục tiêu là giúp các đô thị, kể cả những địa phương chưa có nhiều kinh nghiệm, vẫn có thể triển khai đánh giá một cách bài bản và khả thi”, bà Hà cho biết.

Một điểm mới của dự thảo hướng dẫn là việc nhấn mạnh mối liên kết giữa đánh giá rủi ro khí hậu và công tác quy hoạch đô thị. Thay vì coi CRVA là một báo cáo kỹ thuật độc lập, hướng dẫn khuyến nghị lồng ghép trực tiếp kết quả đánh giá vào quy hoạch chung, quy hoạch phân khu và các chương trình phát triển đô thị. Điều này giúp bảo đảm các quyết định về không gian, hạ tầng và đầu tư đều có xét đến yếu tố khí hậu trong dài hạn.

Không chỉ phục vụ công tác quy hoạch, kết quả CRVA còn được kỳ vọng trở thành công cụ hỗ trợ phân bổ nguồn lực và huy động tài chính khí hậu. Khi các đô thị có thể chứng minh rõ ràng mức độ rủi ro và tính dễ bị tổn thương, họ sẽ có thêm cơ sở để ưu tiên đầu tư công, đồng thời tiếp cận các nguồn vốn hỗ trợ quốc tế cho các dự án hạ tầng chống chịu.

Từ Huế, Tuyên Quang, Phú Thọ đến phạm vi cả nước, quá trình thí điểm và xây dựng hướng dẫn CRVA cho thấy một cách tiếp cận mới trong quản lý phát triển đô thị: chuyển từ ứng phó bị động sang chủ động thích ứng.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khó lường, việc trang bị cho các đô thị công cụ đánh giá rủi ro khoa học, dễ áp dụng chính là nền tảng quan trọng để hướng tới mục tiêu phát triển đô thị xanh, an toàn và bền vững.