Khai thác tiềm năng tín chỉ các-bon: [Bài 2] Chuyện ở rừng Pù Hu

Tín chỉ các-bon nâng sinh kế, củng cố rừng

Trong 3 năm 2023-2025, tại Ban quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Pù Hu, hơn 26.000 ha rừng tự nhiên được hưởng lợi từ chương trình chi trả giảm phát thải, với tổng kinh phí lên tới gần 12 tỷ đồng.

Ông Đàm Huy Đông, Phó Giám đốc Khu BTTN Pù Hu cho biết, Thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ (ERPA) đã góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò bảo vệ rừng và phát triển rừng bền vững. Chương trình đồng thời thúc đẩy hợp tác giữa chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư và các bên liên quan, tạo nên mối liên kết chặt chẽ hơn trong công tác quản lý, phát triển rừng.

Thông qua các lớp đào tạo, tập huấn và chuyển giao công nghệ, đội ngũ cán bộ, nhân viên của đơn vị được trang bị thêm kiến thức, kỹ năng mới, nâng cao hiệu quả công việc và khả năng thích ứng. Nguồn lực này cũng giúp đơn vị xây dựng mô hình quản lý hiện đại, chuyên nghiệp, góp phần nâng cao năng lực tổng thể trong bảo vệ và phát triển rừng. Việc thực hiện tốt các biện pháp lâm sinh đã thúc đẩy cây rừng sinh trưởng, nâng cao chất lượng rừng.

Thực hiện ERPA còn giúp cải thiện sinh kế cho người dân. Các cộng đồng thôn bản được nhận nguồn kinh phí để xây dựng, sửa chữa đường giao thông nông thôn, nhà văn hóa và nhiều công trình phục vụ sản xuất, sinh hoạt; đóng góp vào xây dựng nông thôn mới theo hướng văn minh, hiện đại. Ý thức và trách nhiệm bảo vệ rừng của cộng đồng được nâng lên, góp phần giảm thiểu tình trạng xâm hại tài nguyên được giao quản lý.

Chính sách chi trả ERPA cũng tạo nguồn tài chính ổn định giúp đơn vị triển khai các hoạt động bảo vệ, phát triển rừng đồng bộ và hiệu quả hơn, giảm áp lực cho ngân sách nhà nước, bảo đảm an ninh rừng trên địa bàn.

Khi người dân được hưởng lợi từ rừng, áp lực lên rừng tự nhiên giảm rõ rệt; các hành vi vi phạm như phá rừng, lấn chiếm đất rừng, cháy rừng được hạn chế ở mức thấp nhất. Công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng thời gian qua có nhiều chuyển biến tích cực.

Tuy nhiên, theo ông Đông, hoạt động hỗ trợ phát triển sinh kế của các chủ rừng là tổ chức được thực hiện theo quy định tại điểm c, khoản 2, mục III, Phụ lục I, Nghị định 107/2022/NĐ-CP. Vì vậy, việc xác định các hạng mục thiết yếu để hỗ trợ cộng đồng còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế.

Điển hình như tại bản Sài, xã Thiên Phủ, năm 2023, nhà văn hóa được xây dựng nhưng chỉ có hạng mục nhà sinh hoạt cộng đồng và tường rào. Năm 2024, từ nguồn bán tín chỉ các-bon, bản lát 600 m² gạch sân; đến năm 2025 lợp 200 m² mái tôn và xây thêm sân khấu ngoài trời. Tuy nhiên, những hạng mục thiết yếu như bàn ghế, trang thiết bị trong nhà văn hóa lại không nằm trong quy định của Nghị định 107, nên dù bản Sài nhiều lần đề xuất vẫn không được phê duyệt.

Ông Vi Văn Toán, người uy tín bản Sài, cho biết nhiều năm nay người dân đều tự giác giữ rừng theo hương ước, quy chế của bản. Nhờ có sinh kế ổn định từ trồng luồng, cộng đồng giảm áp lực vào rừng tự nhiên, tự giám sát lẫn nhau nên nhiều năm qua rừng tự nhiên không bị xâm hại.

Cần cơ chế dài hạn để giảm phát thải hiệu quả

Ông Đàm Huy Đông đề nghị, khi tổng kết thí điểm ERPA tại 6 tỉnh Bắc Trung Bộ, cần tiếp tục mở rộng chương trình, bảo đảm nguồn kinh phí ổn định cho các biện pháp lâm sinh như nuôi dưỡng rừng sản xuất là rừng tự nhiên, làm giàu rừng đặc dụng thuộc phân khu phục hồi sinh thái. Khi đã làm giàu rừng nhưng thiếu kinh phí chăm sóc các năm tiếp theo sẽ dẫn đến lãng phí và kém hiệu quả. Vì vậy, cần chính sách dài hạn để phát triển mô hình giảm phát thải carbon bền vững, cùng với hỗ trợ kỹ thuật, công nghệ và xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia về khí thải, chứng chỉ các-bon.

Bản Lở, xã Thiên Phủ có diện tích rừng tự nhiên 2.228 ha, trong đó 1.600 ha đủ điều kiện bán tín chỉ các-bon từ năm 2023. Ba năm qua, bản nhận số tiền 50 triệu đồng, chi cho các công trình cộng đồng như làm cổng chào, đường bê tông. Đồng thời, hỗ trợ một phần kinh phí cho các tổ tuần tra bảo vệ rừng, mua sắm trang thiết bị phục vụ tuần tra.

Bản Lở hiện có 4 tổ tuần tra, bảo vệ rừng với 22 thành viên, hoạt động theo quy chế phân công rõ ràng. Nhờ có sinh kế ổn định và lực lượng tuần tra chặt chẽ, nạn khai thác gỗ được ngăn chặn, rừng tự nhiên được bảo vệ, an ninh rừng ổn định.

Ông Ngân Quang Hạnh, Trưởng bản kiêm Bí thư bản Lở chia sẻ: Đỉnh núi Phà Buốc cách bản Lở gần 3 giờ đi bộ, đường dốc và nhiều đá. Các tổ tuần tra thường đi từ sáng sớm tới chiều tối, mang theo cơm nắm, xôi, lương khô. Cả bản cùng quyết tâm giữ rừng, vì thế hiện trạng rừng vẫn được duy trì ổn định, chưa phát hiện tình trạng khai thác trái phép.

Năm 2025, bản Phố Mới, xã Nam Tiến, nhận được 50 triệu đồng từ nguồn bán tín chỉ các-bon. Năm nay cả bản thống nhất mua gà giống chia đều cho các hộ dân, tạo sinh kế lâu dài. Ban quản lý Khu BTTN Pù Hu đã hỗ trợ 1.042 con gà mông đen chia đều cho 80 hộ dân trong bản. Gà được cấp tròn 20 ngày tuổi, đã tiêm đủ 3 loại vắc xin.

Chị Lê Thị Hiền, bản Phố Mới cho biết: Dù lần đầu nuôi gà đen, nhưng tôi đã có kinh nghiệm nuôi gà nhiều năm nên đàn gà sinh trưởng tốt, không xảy ra dịch bệnh. Chuồng trại được rải vôi bột khử trùng mỗi tuần, khi có dấu hiệu bệnh phải tách đàn, phòng cúm bằng thuốc đặc trị.

Ông Lê Quang Sáu, Phó Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Pù Hu, đã gắn bó với những cánh rừng Pù Hu từ năm 1988. Ông Sáu chia sẻ trải qua gần 40 năm, đến nay người dân có ý thức bảo vệ rừng, tự giám sát trong thôn bản. Trước đây, khi chưa có sinh kế ổn định, lực lượng kiểm lâm phải thường xuyên truy quét, ngăn chặn nạn phá rừng. Nhưng khi đã có sinh kế ổn định, lại được hưởng lợi từ rừng người dân tự nguyện giữ rừng cùng với lực lượng kiểm lâm.

Ông Hà Minh Đức (71 tuổi), khu 6 xã Hồi Xuân, đã gắn bó với 20 ha rừng tự nhiên suốt 35 năm. Trước khi có chính sách giao khoán và bán tín chỉ các-bon, ông giữ rừng chỉ bằng tình yêu và cuộc sống gắn bó với rừng. Từ năm 2007, sau khi nhận khoán bảo vệ rừng, ông đều đặn tuần tra hàng tuần. Diện tích hơn 20 ha rừng nguyên sinh ông gìn giữ vẫn còn nhiều cây trám, nghiến, mài lái đường kính gần 2 m, ba người ôm không xuể.

Ba năm nay, ông nhận hơn 3 triệu đồng/năm từ bán tín chỉ các-bon. Dù số tiền không lớn nhưng là nguồn động viên, tiếp thêm động lực để những người giữ rừng như ông bền bỉ sống cùng hơi thở của rừng.