TP.HCM đang bước vào giai đoạn chịu nhiều tác động của biến đổi khí hậu và các hình thái thiên tai đô thị. Triều cường dâng cao, mưa lớn gây ngập, sụt lún đất... diễn ra với tần suất dày hơn, đặt ra yêu cầu cấp thiết về hạ tầng và khả năng thích ứng của thành phố.
Nhằm làm rõ thực trạng và định hướng đầu tư công trong công tác phòng, chống thiên tai, phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Bùi Minh Thạnh, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM về vấn đề này.
Ông Bùi Minh Thạnh, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM. Ảnh: Lê Bình.
Nhận diện rủi ro thiên tai ở TP.HCM
Thưa ông, thời gian gần đây TP.HCM liên tục ghi nhận tình trạng triều cường, mưa lớn và sụt lún. Ông đánh giá thế nào về mức độ rủi ro thiên tai đô thị hiện nay?
Dưới tác động của biến đổi khí hậu toàn cầu, thiên tai ngày càng diễn ra phức tạp, khó lường… đang trở thành một trong những thách thức lớn đối với phát triển bền vững của TP.HCM. Trong đó, triều cường, mưa lớn là những loại hình thiên tai gây ảnh hưởng lớn đến tài sản, cơ sở hạ tầng, tác động xấu đến môi trường sống, sinh hoạt và sản xuất của người dân.
Rủi ro thiên tai ở TP.HCM đã chuyển từ mức “điểm - sự kiện” sang “rủi ro hệ thống”, tức là các hiện tượng thiên tai như: triều cường, mưa lớn không còn diễn ra độc lập mà chúng tác động cộng hưởng, tạo thành tổ hợp bất lợi, làm gia tăng mức độ ảnh hưởng, thiệt hại.
Ngoài ra, tình trạng sụt lún đất diễn ra phức tạp, xảy ra tại nhiều khu vực của TP.HCM, nơi có nền đất yếu, mật độ xây dựng cao, đô thị hóa nhanh, đặc biệt tại khu Nam của Thành phố (Nhà Bè, Quận 7 cũ). Tác động của sụt lún đất đã làm trầm trọng thêm tình trạng ngập úng đô thị do mưa lớn, triều cường gây ra, làm ảnh hưởng ngày càng lớn đến sinh kế, sức khỏe cộng đồng và các hoạt động kinh tế - xã hội của TP.HCM.
Trong số các hình thái thiên tai mà thành phố đang phải đối mặt, đâu là yếu tố đáng lo nhất và có xu hướng gia tăng mạnh trong những năm tới?
Mưa lớn kết hợp với triều cường thường gây ảnh hưởng đến đời sống của người dân TP.HCM. Ảnh: Lê Bình.
TP.HCM chịu tác động của nhiều thiên tai như: bão, áp thấp nhiệt đới, triều cường, mưa lớn, nắng nóng, hạn hán, xâm nhập mặn, sạt lở đất… Tuy nhiên, triều cường và mưa lớn gây ảnh hưởng thường xuyên mà TP.HCM đang phải đối mặt.
Triều cường, mưa lớn gia tăng trong những năm qua đã làm quá sức chịu đựng của hệ thống thoát nước hiện hữu dẫn tới tình trạng ngập úng khu vực đô thị và tại các phường, xã ven sông, kênh, rạch, có địa hình trũng thấp. Các yếu tố này vốn riêng lẻ đã phức tạp và khi cộng hưởng lại làm tăng nguy cơ ngập về phạm vi và mức độ cũng như gia tăng sạt lở bờ sông, suối, kênh, rạch. Đây là một trong những thách thức lớn nhất đối với sự phát triển bền vững của TP.HCM trong thời gian tới.
Ngoài ra, mặc dù Nam bộ nói chung và TP.HCM nói riêng ít chịu ảnh hưởng trực tiếp của bão hơn so với các khu vực khác, nhưng tần suất xuất hiện bão có xu hướng gia tăng; bão mạnh hơn và có đường đi phức tạp, gây mưa lớn, ngập úng cho TP.HCM. Gần đây nhất, cơn bão số 9 - Usagi xuất hiện ngày 25/11/2018, mặc dù bão suy yếu trước khi đổ bộ, nhưng với lượng mưa kỷ lục (từ 250mm - 400mm) làm ngập lụt nghiêm trọng trên diện rộng, gây thiệt hại không nhỏ cho TP.HCM.
Tăng cường năng lực ứng phó thiên tai cho công trình
TP.HCM hiện đang triển khai nhiều dự án hạ tầng chống ngập, chống triều. Theo ông, đâu là nút thắt lớn nhất trong đầu tư công cho các công trình phòng chống thiên tai hiện nay?
Tác động của sụt lún đất đã làm trầm trọng thêm tình trạng ngập úng đô thị do mưa lớn, triều cường gây ra tại nhiều khu vực của TP.HCM. Ảnh: Lê Bình.
Đặc điểm vị trí khu vực TP.HCM thuộc vùng hạ du sông Sài Gòn - Đồng Nai và có hơn 3.000 tuyến sông, kênh, rạch lớn chảy qua, địa hình vùng ven sông có cao độ thấp trũng, dọc theo bờ sông, rạch có nền địa chất yếu. Chế độ dòng chảy cũng chịu tác động từ các công trình thượng nguồn đổ về (hồ Dầu Tiếng, hồ Trị An) và chịu ảnh hưởng chế độ bán nhật triều biển Đông. Nước biển dâng cũng gây ra cho TP.HCM nguy cơ ngập úng, sạt lở bờ sông, rạch với xu thế ngày càng gia tăng. Vì vậy, TP.HCM hiện đang tập trung nguồn lực triển khai nhiều dự án hạ tầng phòng, chống ngập và ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt là các công trình kiểm soát triều, nâng cấp hệ thống thoát nước và cải thiện môi trường đô thị.
Hiện, một số dự án trọng điểm có quy mô lớn, việc triển khai thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có liên quan đến nhiều sở ngành, địa phương và các cơ quan, đơn vị liên quan. Do đó, quá trình triển khai thực hiện còn chậm, ảnh hưởng đến tiến độ của dự án, chưa đáp ứng yêu cầu cấp bách của các công trình phòng, chống thiên tai.
Đồng thời, do vướng mắc về cơ chế, chính sách là điểm nghẽn lớn làm ảnh hưởng đến tiến độ triển khai thực hiện dự án, điển hình như Dự án Giải quyết ngập do triều khu vực TP.HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1) được đầu tư theo hình thức PPP (hợp đồng BT) đến nay vẫn đang nỗ lực triển khai.
Thành phố xác định, trong thời gian tới sẽ tập trung tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc về giải phóng mặt bằng, đẩy nhanh công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư và có cơ chế đặc thù cho các dự án kiểm soát triều, chống ngập, phòng, chống thiên tai.
Một trong những công trình được kỳ vọng ngăn triều hiệu quả là các cống ngăn triều 10.000 tỷ đồng vẫn chưa thể tái khởi động sau nhiều năm tạm dừng. Công trình này liệu khi nào mới được đưa vào hoạt động, phục vụ người dân?
Dự án Giải quyết ngập do triều khu vực TP.HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1, gọi tắt là: Dự án 1547) có nhiệm vụ kiểm soát ngập do triều cường, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu cho vùng diện tích 570 km², với khoảng 6,50 triệu dân thuộc khu vực bờ hữu sông Sài Gòn và trung tâm TP.HCM. Dự án 1547 đã triển khai đạt trên 90% khối lượng. Trong quá trình triển khai, Dự án 1547 có gặp một số khó khăn, vướng mắc về pháp lý.
Nhằm tháo gỡ những khó khăn vướng mắc trong quá trình triển khai Dự án 1547, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 40/NQ-CP về tiếp tục triển khai dự án Giải quyết ngập do triều khu vực thành phố Hồ Chí Minh có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1) và Nghị Quyết 212/NQ-CP về việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc liên quan đến Dự án Giải quyết ngập do triều khu vực TP.HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1).
Hiện nay, UBND TP.HCM đã chỉ đạo các sở, ngành và các cơ quan đơn vị liên quan phối hợp giải quyết các khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện Dự án 1547, nhằm đảm bảo đưa Dự án 1547 vào quản lý, khai thác vận hành trong năm 2027.
Về tầm nhìn lâu dài, thành phố sẽ ưu tiên hướng đầu tư nào - xây dựng công trình cứng như đê, kè, cống hay chú trọng các giải pháp mềm, thích ứng tự nhiên?
Thời gian qua, TP.HCM đã đặt vai trò, vị trí của việc phát triển không gian xanh, công viên sinh thái, hồ điều hoà, sử dụng vật liệu thấm nước trong các Đề án quy hoạch để tăng cường khả năng trữ và điều tiết nguồn nước mưa, giảm tải cho hệ thống thoát nước nhằm giảm thiểu ngập lụt ở các khu vực trên địa bàn.
Thành phố ưu tiên giữ nguyên hiện trạng sông, kênh, rạch trên địa bàn Thành phố kết hợp chú trọng duy tu, nạo vét, cải tạo, mở rộng hệ thống kênh rạch, cửa xả và tăng tính thẩm thấu, tăng khả năng tiêu thoát nước tự nhiên.
Dự án Giải quyết ngập do triều khu vực TP.HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1) đang được TP.HCM gỡ vướng, đẩy nhanh thủ tục để sớm đưa vào vận hành, phục vụ người dân. Ảnh: Lê Bình.
UBND TP.HCM đã giao các sở, ngành, địa phương và các cơ quan, đơn vị liên quan triển khai thực hiện Đề án “Phát triển kè sông và kinh tế dịch vụ ven sông TP.HCM, giai đoạn 2020-2024” tại Quyết định số 2341/QĐ-UBND. Trong đó triển khai các nội dung: Rà soát quy hoạch dọc sông Sài Gòn nhằm xây dựng cơ sở dữ liệu tích hợp trên nền tảng từ các thông tin đề án quản lý ngành, chương trình phát triển du lịch, quản lý nông nghiệp, công nghiệp…. Đồng thời, giao các đơn vị nghiên cứu, đề xuất các giải pháp hạ tầng kỹ thuật xanh, kết nối giao thông, đề xuất lộ trình phát triển áp dụng vào nghiên cứu, vào công tác lập quy hoạch chung Thành phố nhằm khuyến khích nhà đầu tư ưu tiên triển khai các hạng mục công trình công cộng, thương mại, dịch vụ, công viên tại dải hành lang dọc sông Sài Gòn.
Về phát triển đối với khu vực nội thành, TP.HCM quy hoạch và xử lý triệt để tình trạng san lấp, lấn chiếm công trình trái phép ảnh hưởng đến an toàn công trình gây sạt lở bờ bao, ảnh hướng đến an toàn công trình bảo vệ bờ. Đầu tư kiên cố hóa bằng biện pháp công trình kết hợp chỉnh trang đô thị đồng bộ với hạ tầng khu vực nội thành.
Về phát triển đối với khu vực ngoại thành, cần có giải pháp quy hoạch các khu du lịch - sinh thái, tận dụng quỹ đất trong phạm vi hành lang bảo vệ công trình để phát triển hạ tầng, xây dựng công viên ven sông, rạch tại một số phường - xã bằng giải pháp mềm kết hợp chỉnh trang đô thị phù hợp với việc đô thị hóa khu vực ngoại thành.
Về lâu dài, UBND TP.HCM đang triển khai thực hiện những nội dung thực hiện quy hoạch của Trung ương và Thành phố, với mục tiêu: nhằm chủ động phòng, chống và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra, ứng phó với trường hợp bất lợi nhất, nâng cao mức bảo đảm tiêu thoát nước, phòng chống lũ, ngập lụt, hạn hán, xâm nhập mặn, bảo vệ môi trường, thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu; đảm bảo việc giảm thiểu nguy cơ ngập úng cục bộ do mưa lớn và triều cường, tăng cường khả năng tiêu thoát nước, bảo vệ an toàn cho các khu dân cư, khu sản xuất nông nghiệp.
TP.HCM sẽ tiếp tục triển khai đầu tư xây dựng, nâng cấp khép kín, hoàn chỉnh các hệ thống công trình thủy lợi, xây dựng các cống kiểm soát triều, ngăn mặn, nhằm đảm bảo nhiệm vụ phòng chống thiên tai, hạn hán, xâm nhập mặn, chống ngập do triều cường, kết hợp tích nước, trữ nước nhằm cắt lũ, giảm lũ và tiêu thoát nước chống ngập úng bảo vệ các vùng sản xuất, bảo vệ các khu dân cư, kết hợp giao thông nội đồng, cải thiện môi trường nước, giảm thiểu ô nhiễm môi trường; thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu.
Đồng thời, TP.HCM tổ chức rà soát, đánh giá tổng thể hiện trạng, năng lực phục vụ của công trình, hệ thống công trình thủy lợi trên toàn địa bàn. Trên cơ sở kế thừa và yêu cầu phát triển, TP.HCM sẽ xây dựng và triển khai đồng bộ các giải pháp thủy lợi hiện đại, đổi mới, sáng tạo phù hợp với đặc điểm từng khu vực, từng vùng, từng tiểu vùng góp phần đưa Thành phố phát triển nhanh nhất, bền vững nhất và thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu.
Phối hợp liên ngành và nâng cao năng lực cộng đồng
Việc phối hợp giữa các sở ngành, xã/ phường trong ứng phó thiên tai hiện nay còn gặp vướng mắc gì không, thưa ông?
Ngày 27/8/2025, Chủ tịch UBND TP.HCM đã ký Quyết định số 925/QĐ-UBND thành lập Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự Thành phố, với sự tham gia liên ngành: quân đội, công an, y tế, nông nghiệp và môi trường... trong công tác phòng chống thiên tai. Trên cơ sở đó, các sở, ban, ngành, địa phương đang trong quá trình tổ chức thành lập, kiện toàn và xây dựng quy chế tổ chức hoạt động Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự các cấp; trong đó, xác định rõ trách nhiệm phối hợp, thực hiện nhiệm vụ phòng chống thiên tai đối với các sở, ban, ngành, đơn vị và địa phương.
Thời gian qua, TP.HCM đã chú trọng đầu tư nhiều công trình, vừa có khả năng thoát nước đô thị, vừa nâng cao mỹ quan thành phố. Ảnh: Lê Bình.
Đồng thời, UBND TP.HCM cũng chỉ đạo các sở, ban, ngành, địa phương chủ động, thường xuyên cập nhật, sửa đổi, xây dựng các phương án, kế hoạch, quy chế phối hợp phòng chống thiên tai phù hợp với tình hình thực tế, làm cơ sở để tổ chức, hoạt động phòng chống, ứng phó thiên tai được ổn định, nhịp nhàng giữa các sở, ban, ngành, địa phương khi có tình huống thiên tai xảy ra.
Hoạt động của Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự các cấp, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ban, ngành, đơn vị và địa phương đã góp phần giảm thiểu tối đa thiệt hại do thiên tai gây ra cho Nhà nước và người dân.
Theo ông, đâu là yếu tố then chốt để người dân TP.HCM chủ động hơn, giảm thiểu thiệt hại khi các hình thái thiên tai ngày càng phức tạp?
Yếu tố then chốt để người dân TP.HCM chủ động hơn và giảm thiểu thiệt hại trước thiên tai chính là nâng cao nhận thức, kỹ năng và tinh thần sẵn sàng ứng phó của mỗi cá nhân, hộ gia đình.
Bên cạnh việc không ngừng nâng cao hiệu quả trong công tác dự báo, cảnh báo từ xa, từ sớm, người dân cần nắm được thông tin dự báo kịp thời, hiểu rõ mức độ rủi ro thiên tai tại khu vực mình sinh sống và chủ động chuẩn bị các phương án phòng tránh thiên tai, sơ tán khi cần thiết.
Thành phố đã xây dựng Kế hoạch và triển khai thực hiện Đề án Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, đến năm 2030 trên địa bàn TP.HCM; trong đó đặt mục tiêu:
- 100% người dân ở các khu vực chịu ảnh hưởng của bão, áp thấp nhiệt đới; các khu vực thường xuyên hoặc có nguy cơ xảy ra giông sét, lốc xoáy, sạt lở đất, ngập lụt do mưa lớn, triều cường, xả lũ và ít nhất 50% người dân ở các khu vực khác được phổ biến kiến thức về thiên tai và kỹ năng phòng tránh thiên tai, nhất là các loại hình thiên tai thường xuyên xảy ra trên địa bàn;
- 100% các cấp giáo dục thường xuyên, tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông đưa nội dung phòng tránh, giảm nhẹ rủi ro thiên tai vào một số môn học để giảng dạy hoặc hoạt động ngoại khóa;
- Phấn đấu 100% hộ gia đình được tiếp nhận đầy đủ thông tin về thiên tai và thông tin chỉ đạo phòng tránh, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai.
Để thực hiện được mục tiêu đề ra, chính quyền TP.HCM đã, đang và sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền, hướng dẫn, cảnh báo kịp thời bằng nhiều hình thức để nâng cao ý thức, trách nhiệm, tự giác của cộng đồng trong việc phòng chống, ứng phó thiên tai.
TP.HCM còn thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, tuyên truyền cho các đối tượng khác nhau để nâng cao năng lực phòng chống, ứng phó thiên tai cho mọi tầng lớp nhân dân. Qua đó, hình thành thói quen và kỹ năng phòng, chống thiên tai, giúp cộng đồng chủ động hơn trong phòng ngừa, ứng phó và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.
Xin cảm ơn ông!
