Năm 2025, Việt Nam kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, cũng là lúc UNICEF đánh dấu chặng đường 50 năm đồng hành vì trẻ em tại Việt Nam. Nhân dịp này, hãy cùng nhìn lại sứ mệnh chung: xây dựng tương lai nơi trẻ em được lớn lên an toàn, khỏe mạnh với niềm tin và hy vọng và có khả năng vượt qua thử thách, đặc biệt trước những tác động của biến đổi khí hậu và môi trường.
Khủng hoảng khí hậu và tác động đến trẻ em
Năm 2024, tôi đã có dịp đến thăm nhiều cộng đồng vùng sâu, vùng xa chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai, trong đó có những nơi bị tàn phá bởi cơn bão Yagi. Tôi chứng kiến nhiều gia đình mất nhà cửa, trường học bị hư hại, việc tiếp cận các dịch vụ cơ bản bị gián đoạn nghiêm trọng. Trẻ em phải tạm dừng đến trường, tiếp cận dịch vụ y tế, thực phẩm dinh dưỡng và nước sinh hoạt bị gián đoạn. Mức độ tàn phá của cơn bão thực sự rất lớn.
Trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất trước biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, trong nhiều hoạt động ứng phó, nhu cầu đặc thù của trẻ em vẫn thường bị bỏ quên. Điều đó cần phải thay đổi.
Trưởng Đại diện UNICEF tại Việt Nam, Silvia Danailov, trò chuyện với trẻ em bị ảnh hưởng bởi bão Yagi tại tỉnh Yên Bái. Ảnh: UNICEF.
Xây dựng khả năng thích ứng bền vững với biến đổi khí hậu còn có nghĩa là là giải quyết các mối đe dọa về sức khỏe môi trường như ô nhiễm không khí. Ô nhiễm không khí ngoài trời và trong nhà là nguy cơ về sức khỏe ở Việt Nam, đặc biệt với trẻ em. Các em hít nhiều chất ô nhiễm so với người lớn trên một đơn vị trọng lương cơ thể do thở nhanh hơn người lớn, trong khi các bộ phận cơ thể đang phát triển lại nhạy cảm hơn trước các chất gây ô nhiễm. Vì vậy, xử lý vấn đề ô nhiễm không khí không chỉ gắn liền với mục tiêu Net Zero của Việt Nam, mà còn là trách nhiệm cao cả để bảo vệ thế hệ tương lai.
UNICEF đã và đang hợp tác chặt chẽ với chính quyền các cấp nhằm củng cố những hệ thống thiết yếu cho trẻ em. Sau cơn bão Yagi, chúng tôi đã kịp thời hỗ trợ khẩn cấp hơn 180 tỷ đồng cho các gia đình bị ảnh hưởng.
Vài tháng sau, trở lại một số ngôi làng bị tác động bởi bão Yagi, tôi tận mắt thấy những đổi thay: nhà cửa và trường học được sửa lại tốt hơn; các dịch vụ thiết yếu như y tế, giáo dục, nước sạch và vệ sinh được khôi phục; trẻ em nhận hỗ trợ tâm lý - xã hội để vượt qua tổn thương. Niềm vui trong ánh mắt các em, tiếng cười giòn giã, sự hồn nhiên và cảm giác trở lại nhịp sống thường ngày.
Tuy nhiên, chỉ khôi phục thôi là chưa đủ. Chúng ta cần chuyển từ ứng phó sang phòng ngừa và “xây dựng lại tốt hơn”, bằng cách chủ động nỗ lực giảm nhẹ rủi ro, chuẩn bị sẵn sàng trước rủi ro thiên tai, đồng thời lồng ghép yếu tố thích ứng bền vững với khí hậu vào hạ tầng, dịch vụ và quản trị bao trùm.
Trao quyền cho cộng đồng và lãnh đạo địa phương
Cam kết và vai trò lãnh đạo của Việt Nam trong ứng phó với biến đổi khí hậu là rất rõ ràng. Cam kết mang tính bước ngoặt ở COP26 về việc đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 không chỉ là bước đi quyết đoán để giải quyết khủng hoảng khí hậu, mà còn là lời hứa dành cho trẻ em hôm nay và các thế hệ mai sau. Lời hứa đó đã được thể hiện trong Chiến lược Quốc gia về Biến đổi khí hậu cùng nhiều hành động mạnh mẽ ở cấp quốc tế.
Những đổi mới về thể chế, từ tinh giản bộ máy quản trị đến trao quyền quyết định cho địa phương, đang mở cơ hội cho các hành động khí hậu thiết thực và hiệu quả hơn. Khi các xã được trao đủ thẩm quyền và nguồn lực để chủ động ứng phó với thiên tai, họ có thể bảo vệ cuộc sống của người dân, đồng thời có khả năng phục hồi ngay từ cộng đồng.
Trong lúc Việt Nam xây dựng Đóng góp do quốc gia tự quyết định tiếp theo (NDC 3.0), tôi tin rằng, điều then chốt là phải lồng ghép phân tích rủi ro về thiên tai và biến đổi khí hậu đối với những nhóm dễ bị tổn thương nhất và đưa ra các giải pháp mang tính liên ngành, được hỗ trợ bởi những cơ chế tài chính sáng tạo.
Trẻ em tại Trường Tiểu học và Trung học Cơ sở Phúc Khánh 1 tại Lào Cai nhận cặp sách với đồ dùng học tập thiết yếu từ hỗ trợ của UNICEF sau bão Yagi, ngày 29/9/2024. Ảnh: UNICEF.
Tương lai khí hậu nơi trẻ em làm trung tâm
Quan hệ đối tác giữa UNICEF và Ngân hàng Phát triển Việt Nam trong sáng kiến “Sáng kiến thích ứng bền vững với Biến đổi Khí hậu hướng tới Phát thải ròng bằng 0 cho Trẻ em” kết hợp tính bền vững về môi trường với những lợi ích xã hội cụ thể. Thông qua việc huy động nguồn lực từ Quỹ Khí hậu Xanh, sáng kiến này góp phần bảo vệ trẻ em, gia đình và cộng đồng trước tác động của khí hậu.
Nếu chúng ta đầu tư cho thích ứng khí hậu bằng cách tăng cường khả năng chống chịu bền vững của thể chế, thì trẻ em sẽ được trang bị tốt hơn để đối mặt với tương lai ngày càng nhiều thách thức.
Trẻ em không chỉ là những người hưởng lợi từ hành động ứng phó biến đổi khí hậu, mà còn là tác nhân của sự thay đổi. Ngành giáo dục Việt Nam có vị thế thuận lợi để chuẩn bị hành trang cho các em, đồng thời trao quyền để các em trở thành những người dẫn dắt hành động. Theo đó, việc lồng ghép giáo dục khí hậu và giảm thiểu rủi ro thiên tai vào chương trình học sẽ góp phần hình thành một thế hệ vừa sẵn sàng thích ứng, vừa dám đổi mới.
Lắng nghe và hành động dựa trên tiếng nói của trẻ em trong lĩnh vực này là điều vô cùng quan trọng. Sáng kiến “Tiếng Nói Xanh” do UNICEF, Báo Thiếu Niên Tiền Phong và Nhi Đồng, cùng doanh nghiệp xã hội TòHe đồng triển khai, đã mở không gian để thanh thiếu niên từ 12-18 tuổi chia sẻ quan điểm, đề xuất giải pháp và đồng hành cùng các nhà hoạch định chính sách. Những ý tưởng của các em phản ánh thực tế cộng đồng và góp phần định hình những hành động vì khí hậu toàn diện, gần gũi và khả thi hơn.
Mỗi quyết định chúng ta đưa ra cần đặt câu hỏi: Liệu điều này có giúp cuộc sống của trẻ em trở nên an toàn hơn, khỏe mạnh hơn và tràn đầy hy vọng hơn không?
Hành trình ứng phó với biến đổi khí hậu của Việt Nam đã thể hiện quyết tâm và đạt nhiều tiến bộ. Ở giai đoạn tiếp theo, trẻ em nên được đặt ở vị trí trung tâm. Hành trình này phải gắn kết mục tiêu khí hậu với y tế, giáo dục, nước sạch, vệ sinh môi trường, nông nghiệp và bảo vệ trẻ em. Và hành trình này phải được đầu tư thỏa đáng, huy động hiệu quả nguồn lực từ ngân sách quốc gia, các quỹ quốc tế và những đối tác trách nhiệm trong khu vực tư nhân.
Thông qua việc bảo vệ các dịch vụ thiết yếu cho các em, tăng cường năng lực địa phương và chuẩn bị cho thế hệ kế tiếp trở thành những người dẫn dắt, Việt Nam có thể biến lời hứa về tương lai xanh thành hiện thực.
Khi chúng ta kỷ niệm 80 năm Quốc khánh phát triển và kiên cường, hãy cùng nhau biến thời điểm này thành bước ngoặt để xây dựng một tương lai an toàn trước thiên tai và biến đổi khí hậu, một tương lai xứng đáng với trẻ em của chúng ta và với một Việt Nam tươi đẹp, đầy tự hào.
