Phát triển phương tiện giao thông điện: Cần gói giải pháp toàn diện, đồng bộ

Việt Nam đang đặt mục tiêu xanh hóa toàn diện mạng lưới giao thông, từ vận tải hành khách công cộng, xe cá nhân cho đến cả phương tiện kinh doanh vận tải. Trong đó mục tiêu làm lợi cho người dân, doanh nghiệp được đặt lên hàng đầu, gắn bó chặt chẽ với từng hành động, bước đi của chương trình chuyển đổi xanh tổng thể mà Chính phủ đã phê duyệt năm 2022.

Xe điện dần chiếm lĩnh thị trường

Vài năm qua là quãng thời gian xe cơ giới sử dụng năng lượng điện có bước đột phá mạnh mẽ, dần vươn lên chiếm lĩnh thị trường trong nước. Theo số liệu của Bộ Xây dựng, tính đến tháng 10/2025, Việt Nam đã có 183.240 ô tô con điện; 974 xe buýt điện. Xe máy, xe đạp điện cũng đang gia tăng nhanh, thay thế xe máy chạy xăng dầu truyền thống.

Hai thành phố có số lượng xe điện lớn nhất cả nước là TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Trong đó đặc biệt là Hà Nội đang tiến rất nhanh trên lộ trình điện hóa phương tiện giao thông. Phó Giám đốc Sở Xây dựng TP Hà Nội Đào Việt Long cho biết, theo kế hoạch đề ra, đến năm 2030, toàn bộ hệ thống vận tải hanhfh khách công công của Thủ đô, bao gồm cả: xe buýt, taxi, xe đạp công cộng đều sẽ chuyển đổi sang sử dụng năng lượng sạc, chủ yếu là xe điện.

Tại phiên họp ngày 26/11 vừa qua, HĐND TP Hà Nội đã thông qua Tờ trình Nghị quyết thay thế Nghị quyết số 47/2024/NQ-HĐND ngày 12/12/2024 quy định thực hiện vùng phát thải thấp trên địa bàn Thủ đô (thực hiện điểm b khoản 2 Điều 28 Luật Thủ đô). Nghị quyết đã vạch ra lộ trình hạn chế từng phần xe sử dụng xăng dầu truyền thống từ tháng 7/2026, theo khu vực và theo giờ để thực hiện xây dựng vùng phát thải thấp.

Chuyên gia giao thông, thạc sĩ Vũ Tuấn Linh nhận định, theo tinh thần Nghị quyết, các loại hình xe điện và hạ tầng trạm sạc sẽ được khuyến khích phát triển với những ưu đãi tối đa, kể cả việc hạn chế vùng hoạt động của xe xăng dầu để tăng mức độ bảo phủ của xe “xanh”. “Không chỉ Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng… cũng đang tăng tốc trên lộ trình chuyển đổi xanh giao thông. Trong đó xe điện giữ vai trò chủ đạo do tính chất dễ phổ biến của nó trong môi trường xã hội”, ông Vũ Tuấn Linh nói.

Các chuyên gia cho rằng, xe điện bứt tốc được là nhờ hội tụ được nhiều điều kiện thuận lợi từ cơ chế, chính sách, kỹ thuật cho đến hạ tầng. Thạc sĩ Quản lý đô thị Phan Trường Thành phân tích, Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành Giao thông vận tải được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 là cơ sở pháp lý tổng hợp và quan trọng nhất mở đường cho xe điện phát triển. Tiếp đó là Quyết định số 2530/QĐ-TTg Phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

“Những chỉ đạo mang tính định hướng, chủ trương này đều xác định chuyển đổi phương tiện xanh giao thông là yêu cầu cấp bách của cả nước. Các bộ, ngành địa phương phải tạo điều kiện tối đa cho xe điện phát triển. Ví dụ như tại Hà Nội, các vấn đề như: hạ tầng trạm sạc; nguồn năng lượng; các loại thuế phí; vốn vay ưu đãi cho doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh bằng xe điện… đều được ưu tiên hàng đầu”, ông Phan Trường Thành nói.

Số lượng xe điện cũng đang nhân lên rất nhanh tại TP Hồ Chí Minh cũng như nhiều địa phương khác. Thậm chí tại độ thị lớn nhất khu vực phía Nam, còn có những doanh nghiệp đề xuất được hoán cải xe máy xăng sang xe máy điện cho người dân mà không phải mua sám mới. Điều đó cho thấy xe điện đã thực sự trở thành một trong những lựa chọn hàng đầu của người dân, doanh nghiệp trên cả nước. Tuy nhiên sự phát triển “nóng” của xe điện cũng đang đặt ra những thách thức rất lớn cho giao thông, môi trường và an ninh năng lượng của Việt Nam, nếu không có giải pháp đồng bộ, toàn diện, rất có thể sẽ dẫn đến những hệ lụy không mong muốn.

Đảm bảo an toàn cho người dân và môi trường

Lãnh đạo Sở Xây dựng TP Hà Nội chia sẻ, việc phát triển xe điện đang gặp những khó khăn nhất định về cơ chế, chính sách. Chính phủ cần chỉ đạo các bộ, ngành sớm hoàn chỉnh khung pháp lý cho hạ tầng kỹ thuật phục vụ giao thông xanh, bao gồm cả trạm sạc điện, trạm cung cấp khí, tiêu chuẩn, quy chuẩn về phương tiện… Đây vẫn là khoảng trống lớn ảnh hưởng đến tiến trình phát triển, mở rộng hạ tầng cho xe điện, khiến loại hình phương tiện xanh này chưa đạt được mức phổ biến tối đa.

Bên cạnh đó, việc phát triển hệ thống trạm sạc công cộng phải đi đôi với đầu tư xây dựng hạ tầng thu gom và xử lý pin xe điện sau thải bỏ, bảo đảm yêu cầu về môi trường và an toàn phòng cháy chữa cháy. Thạc sĩ Vũ Tuấn Linh chia sẻ: “Nếu chỉ tập trung vào phát triển “nóng” mà không có sự chuẩn bị chu toàn cho đảm bảo môi trường bền vững, toàn diện, nhất là trong công tác xử lý pin xe điện, chúng ta sẽ đối diện với nhiều vấn đề nan giải trong tương lai”. Đây cũng là những vấn đề chưa có quy định cụ thể, khiến các địa phương bối rối, rất cần được Chính phủ sớm tháo gỡ.

Đối với vận tải hành khách công cộng, việc lựa chọn giữa xe buýt điện hoặc khí vẫn đang có nhiều ý kiến khác biệt nhưng rõ ràng xe điện đang chiếm ưu thế hơn hẳn. Nghiên cứu của Trung tâm quản lý và điều hành giao thông TP Hà Nội (HPTC) chỉ ra rằng, về ưu điểm, xe buýt điện và khí đều giảm phát thải khí các-bon và mê-tan ra môi trường, giảm thiểu ô nhiễm không khí, chi phí nhiên liệu thấp hơn phương tiện chạy dầu diezel.

Nhưng xe buýt điện có lợi thế hơn về nguồn cung cấp và khả năng đáp ứng hạ tầng. Trong khi đó nguồn khí phải lấy từ những địa phương ven biển về, lộ trình xa hơn, vận chuyển phức tạp hơn khiến giá thành nhiên liệu CNG/LNG đắt đỏ hơn. Lợi thế về hạ tầng là yếu tố quyết định thúc đẩy tiến trình xanh hóa mạng lưới vận tải hành khách công công tại những thành phố lớn cũng như mọi địa phương khác trên cả nước nghiêng hẳn về phía xe điện.

Tuy nhiên, hiện nguồn năng lượng cung cấp cho xe điện các loại vẫn chưa được đưa vào quy hoạch lưới điện quốc giá. Với mức độ sử dụng như hiện nay, tạm thời các địa phương vẫn đáp ứng được, nhưng trong tương lai gần, nếu không đảm bảo hạ tầng, nguồn cung năng lượng sẽ là điểm yếu chí mạng của xe điện. Chính phủ và các tỉnh, thành phố đang khuyến khích lồng ghép hạ tầng trạm sạc vào hạ tầng giao thông tĩnh, các bến xe, bến tàu, nhà ga… Và điều kiện tiên quyết là phải có một kịch bản đáp ứng năng lượng thích hợp để tiếp sức cho xe điện phát triển cũng như đảm bảo an ninh năng lượng chung.

Chuyên gia giao thông, thạc sĩ Vũ Hoàng Chung cho rằng, mục tiêu của chuyển đổi xanh giao thông không chỉ có thay thế xe xăng dầu bằng xe điện, khí, mà còn phải dần dần hạn chế xe cá nhân, tăng cường năng lực cho vận tải hành khách công cộng, tái thiết các đô thị theo hướng giảm nhu cầu đi lại.