Giao thông xanh: Cần đồng bộ giữa nhiên liệu sạch và quy chuẩn khí thải

Yếu tố then chốt là đồng thuận xã hội

Ông Trương Mạnh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường), cho biết Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang được giao nhiệm vụ tham mưu Chính phủ ban hành Lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy, trước mắt triển khai tại Hà Nội và TP.HCM.

Theo ông Tuấn, hệ thống kiểm định khí thải hiện đã được áp dụng đối với ô tô, nhưng xe máy vẫn là “khoảng trống” do chưa có quy định kiểm soát với phương tiện đang lưu hành. “Nếu áp dụng từ năm 2027, chúng ta không thể loại bỏ ngay lập tức các phương tiện cũ, mà cần thực hiện hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ môi trường và đảm bảo an sinh xã hội,” ông nhấn mạnh.

Thách thức lớn nhất, theo ông Tuấn, là khả năng triển khai thực tế. Việt Nam cần khoảng 400 - 500 điểm kiểm định trên toàn quốc, cùng thời gian chuẩn bị 18 tháng trước khi áp dụng chính thức từ tháng 1/2027. Ở giai đoạn đầu, Bộ sẽ ưu tiên hoàn thiện hạ tầng, thử nghiệm phương pháp đo đạc và đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu, chủ động tham gia.

Ngoài ra, hạ tầng nhiên liệu vẫn là vấn đề đáng lưu ý khi thị trường tồn tại nhiều loại xăng dầu khác nhau. “Quyết định 19/2024/QĐ-TTg quy định mức khí thải 5, nhưng thực tế việc cung ứng nhiên liệu đạt chuẩn vẫn cần chính sách rõ ràng để đảm bảo phương tiện vận hành đúng tiêu chuẩn,” ông nói.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường hiện phối hợp với các bộ ngành như Xây dựng, Khoa học và Công nghệ, Công Thương để hoàn thiện cơ sở hạ tầng, tiêu chuẩn kỹ thuật và truyền thông cộng đồng. “Quy định giai đoạn đầu sẽ không quá khắt khe, chi phí kiểm định không lớn, song yếu tố then chốt là đồng thuận xã hội,” ông Tuấn khẳng định.

Doanh nghiệp ô tô chủ động đáp ứng tiêu chuẩn khí thải

Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) khẳng định toàn ngành đã sẵn sàng với tiêu chuẩn khí thải mức 5, tương đương chuẩn châu Âu.

Ông Đào Công Quyết, đại diện Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), cho biết các thành viên của Hiệp hội đã chủ động đầu tư và chuyển đổi dây chuyền sản xuất từ năm 2022 để đáp ứng quy định quốc gia. “Toàn bộ dòng xe nhập khẩu mới hiện đạt mức khí thải 5, còn xe đã qua sử dụng đạt tối thiểu mức 4”, ông nói.

Theo ông Quyết, tiêu chuẩn mức 5 không chỉ giúp phương tiện an toàn, tiết kiệm nhiên liệu và tăng tuổi thọ, mà còn giảm đáng kể tác động tiêu cực đến môi trường.

Liên quan tới nguồn nhiên liệu đạt chuẩn, ông Quyết thừa nhận hiện nay tình trạng cung ứng nhiên liệu mức 5 vẫn còn hạn chế, khiến người tiêu dùng khó tiếp cận. “Chúng tôi mong Bộ Công Thương tăng cường phổ cập nhiên liệu mức 5 để khách hàng sử dụng đúng chuẩn,” ông nói.

VAMA cũng ủng hộ việc chỉ cung cấp một loại nhiên liệu thống nhất, giống mô hình các nước phát triển. Tuy nhiên, với xăng sinh học E10, ông cho rằng cần lộ trình chuyển đổi phù hợp do nhiều dòng xe cũ chưa tương thích. Hiệp hội đề nghị giám sát chặt chẽ từ khâu phối trộn, vận chuyển đến phân phối, đồng thời khuyến nghị áp dụng mức tối thiểu là mức 4 đối với xăng E10.

“Các doanh nghiệp đã sẵn sàng, nhưng cần sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, truyền thông và cộng đồng. Khi đó, lộ trình khí thải mới có thể triển khai hiệu quả,” ông Quyết nhấn mạnh.

Thị trường xăng dầu cần thống nhất chuẩn nhiên liệu

Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam cho rằng, để kiểm soát khí thải hiệu quả, cần chấm dứt tình trạng tồn tại song song nhiều loại nhiên liệu.

Ông Bùi Ngọc Bảo, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam, cho biết sau Quyết định 49/2011/QĐ-TTg, Việt Nam đã phát sinh sự phức tạp trong hệ thống nhiên liệu do hai nhà máy lọc dầu Dung Quất và Nghi Sơn chỉ đáp ứng được tiêu chuẩn mức 3, trong khi thế giới đã chuyển lên mức 4-5.

“Thị trường xăng dầu Việt Nam hiện là một trong những thị trường phức tạp nhất thế giới, người tiêu dùng không biết xe mình nên dùng loại nhiên liệu nào. Doanh nghiệp bán theo nhu cầu, người dân chọn theo giá rẻ, nên mức 2-3 vẫn chiếm ưu thế,” ông nói.

Theo ông Bảo, nếu tiếp tục để nhiều loại nhiên liệu cùng tồn tại, sẽ khó tổ chức thực hiện các quy định khí thải mới. Ông kiến nghị chỉ bán một loại nhiên liệu thống nhất, tối thiểu là xăng E10, để đơn giản hóa quản lý và khuyến khích người dân chuyển đổi.

Ông nhấn mạnh: “Chúng ta từng chuyển đổi từ xăng có chì sang không chì rất nhanh và không có phản hồi tiêu cực. Nếu tiếp tục duy trì cả loại thấp và cao, chúng ta sẽ không bao giờ đạt mục tiêu giảm phát thải.”

Cần xác định rõ nguồn phát thải để giảm ô nhiễm

Theo PGS.TS Văn Đình Sơn Thọ, Đại học Bách khoa Hà Nội, xác định chính xác nguồn phát thải là chìa khóa để Việt Nam kiểm soát hiệu quả ô nhiễm không khí đô thị.

PGS.TS Văn Đình Sơn Thọ cho rằng giao thông sử dụng nhiên liệu diesel, cùng hoạt động xây dựng và nhiệt điện, là nguồn chính gây bụi mịn tại Hà Nội. “Nếu không chỉ rõ nguyên nhân, các giải pháp giảm phát thải sẽ khó đi vào thực tiễn,” ông nhấn mạnh.

Hiện hai nhà máy lọc dầu trong nước cung cấp khoảng 70% sản lượng xăng dầu, nhưng chủ yếu mới đạt tiêu chuẩn Euro 3. Trong khi đó, các dòng ô tô mới đã đạt Euro 4, còn xe máy - chiếm đa số - vẫn khó đáp ứng chuẩn Euro 5. Ông Thọ cho rằng, cần một lộ trình chuyển đổi đồng bộ từ nhiên liệu, công nghệ động cơ đến quản lý khí thải. “Với tốc độ hiện nay, Việt Nam có thể đạt mức Euro 4-5 vào khoảng năm 2028,” ông dự báo.

Ông Thọ cũng lưu ý, việc chuyển sang phương tiện điện chỉ có ý nghĩa thực sự khi nguồn điện sạch. “Nếu điện vẫn chủ yếu từ nhiệt điện than, thì xe điện tuy không thải CO₂ trực tiếp, nhưng lượng bụi mịn PM2.5 từ quá trình sản xuất điện có thể còn cao hơn”, ông phân tích.