Chuyển đổi năng lượng xanh - hướng đi tất yếu cho đô thị

Nền tảng chính sách và bước chuyển thực tiễn

Trong những năm gần đây, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quan trọng nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng xanh, kiểm soát ô nhiễm và giảm phát thải khí nhà kính. Nổi bật là Nghị định 06/2022/NĐ-CP về giảm nhẹ phát thải và bảo vệ tầng ô-dôn; Nghị quyết 11/NQ-CP về chương trình hành động quốc gia thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch; cùng với Quyết định 1658/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050. Chính phủ tiếp tục khẳng định cam kết qua Quyết định 19/2024/QĐ-TTg về tiêu chuẩn khí thải cho xe cơ giới và Quyết định 876/QĐ-TTg về chuyển đổi năng lượng xanh trong giao thông vận tải - những bước đi thiết thực hướng tới nền kinh tế carbon thấp.

Mới đây, Nghị quyết 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 tiếp tục khẳng định quan điểm "phát triển đồng bộ, hợp lý và đa dạng hóa các loại hình năng lượng; ưu tiên sử dụng năng lượng tái tạo, năng lượng mới, năng lượng sạch". Nghị quyết nêu rõ mục tiêu đến năm 2030 bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng quốc gia, đồng thời giảm phát thải, bảo vệ môi trường sinh thái và nâng cao chất lượng sống người dân.

Chính phủ cũng đã thể chế hóa nhiều chính sách khuyến khích đầu tư năng lượng xanh. Nghị định 31/2021/NĐ-CP quy định "sản xuất năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, năng lượng từ tiêu hủy chất thải" thuộc nhóm ngành nghề đặc biệt ưu đãi đầu tư. Đặc biệt, Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII (Quyết định 768/QĐ-TTg ngày 15/4/2025) đã cụ thể hóa định hướng phát triển năng lượng tái tạo với tỷ lệ đạt 28-36% vào năm 2030, hướng tới 74-75% vào năm 2050. Mức phát thải khí nhà kính từ sản xuất điện dự kiến giảm từ 199 triệu tấn xuống còn 27 triệu tấn vào năm 2050, thể hiện quyết tâm rõ rệt hướng tới mục tiêu “phát thải đỉnh” không quá 170 triệu tấn vào năm 2030, khi thực hiện đầy đủ cam kết trong khuôn khổ JETP.

Bức tranh năng lượng Việt Nam cũng đang ghi nhận nhiều kết quả tích cực. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường tại kỳ họp Quốc hội tháng 10/2025, số cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng đã giảm hơn một nửa, từ 83 còn 38 cơ sở. Điện gió, điện mặt trời và các mô hình giao thông xanh đang từng bước thay đổi diện mạo hạ tầng đô thị, từ Hà Nội đến Cần Thơ. Các đô thị thí điểm “thành phố thông minh”, “đô thị không phát thải” đang được xây dựng như một hướng đi mới trong quản lý phát triển bền vững.

Hướng tới đô thị xanh và kinh tế năng lượng tuần hoàn

Nếu coi tăng trưởng xanh là con đường phát triển, năng lượng xanh chính là động cơ thúc đẩy cỗ máy đô thị vận hành theo hướng bền vững. Việt Nam bước vào giai đoạn bản lề 2026-2030. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng kiên định với tương lai kỷ nguyên phát triển mới - kỷ nguyên của tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.

Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam (SVCAP) Hoàng Dương Tùng cho rằng, trong bối cảnh ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng, việc ứng dụng công nghệ số đóng vai trò then chốt để kiểm soát nguồn phát thải và thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng sạch.

Trong lĩnh vực giao thông - một trong những nguồn phát thải lớn nhất hiện nay, chuyển đổi số đang mở ra nhiều hướng đi mới. Theo ông Tùng, việc điện hóa phương tiện giao thông, kết hợp cùng phát triển hệ thống trạm sạc và đổi pin thông minh, không chỉ giúp giảm đáng kể lượng khí thải từ ống xả mà còn góp phần xây dựng hạ tầng năng lượng sạch, thân thiện với môi trường.

Các công nghệ giám sát hiện đại như hệ thống chẩn đoán trên xe (OBD – On-Board Diagnostics), thiết bị đo từ xa, hay camera nhận dạng biển số (ANPR) và GPS, đang được xem là công cụ hữu hiệu giúp cơ quan chức năng kiểm soát khí thải phương tiện một cách chính xác, minh bạch.

Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và hệ thống thông tin địa lý (GIS) cũng là hướng đi quan trọng. Dữ liệu quan trắc kết hợp AI cho phép xây dựng mô hình cảnh báo sớm về ô nhiễm không khí, trong khi GIS giúp xác định chính xác khu vực hoặc cơ sở phát thải, tạo điều kiện cho việc đưa ra biện pháp can thiệp sớm và hiệu quả.

Ông Hoàng Dương Tùng khẳng định: "Khi các trạm quan trắc tự động và hệ thống dự báo chất lượng không khí được kết nối đồng bộ, chúng ta không chỉ bảo vệ tốt hơn sức khỏe cộng đồng, mà còn có dữ liệu tin cậy để hoạch định chính sách, thúc đẩy chuyển đổi năng lượng và kiểm soát ô nhiễm bền vững".

Với các đô thị, chuyển đổi năng lượng không chỉ là vấn đề kỹ thuật hay công nghệ, mà còn là bài toán xã hội - kinh tế và quản trị. Việc phát triển hệ thống giao thông sử dụng điện, đẩy mạnh xe buýt năng lượng sạch, hay cải tạo hạ tầng chiếu sáng thông minh đang giúp giảm hàng triệu tấn CO2 mỗi năm. Đồng thời, quá trình này tạo ra cơ hội việc làm mới trong lĩnh vực công nghệ môi trường, kỹ thuật điện - năng lượng, và quản lý đô thị thông minh.

Thực tế, Thành phố Hà Nội ban hành kế hoạch quản lý chất lượng môi trường không khí thành phố đến năm 2030, định hướng đến 2035. Đây là lần đầu tiên Hà Nội ban hành kế hoạch tổng thể, đưa ra các mục tiêu cụ thể như 75-80% số ngày trong năm có chất lượng không khí ở mức tốt và trung bình. Thành phố sẽ phân vùng phát thải thấp, được áp dụng nhiều biện pháp hạn chế giao thông và kinh tế, trong đó cấm lưu thông xe tải hạng nặng chạy bằng dầu diesel, ưu tiên ôtô đáp ứng tiêu chuẩn khí thải mức 4 và xe máy đáp ứng tiêu chuẩn mức 2. Những cá nhân, tổ chức sinh sống và làm việc tại vùng LEZ sẽ được ưu tiên lộ trình 12 tháng để chuyển đổi phương tiện đạt tiêu chuẩn khí thải cho phép lưu thông.

Các thành phố lớn khác như Đà Nẵng, TP.HCM cũng đang thiết lập các khu vực hạn chế phương tiện cá nhân trong giờ cao điểm, đặc biệt là ở các khu vực đông dân cư và trung tâm thành phố, thử nghiệm mô hình điện mặt trời mái nhà cho khu dân cư, tòa nhà văn phòng và hệ thống chiếu sáng công cộng. Song, thách thức vẫn còn lớn, đặc biệt là trong cân đối chi phí đầu tư hạ tầng, khung giá điện năng tái tạo và cơ chế khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia.

Sự chuyển dịch năng lượng trong đô thị không chỉ tạo ra giá trị vật chất, mà còn khơi gợi tinh thần cộng đồng xanh. Tại Diễn đàn “Năng lượng xanh - Thành phố sạch” do Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày mai (7/11), các chuyên gia, cơ quan nhà nước, tổ chức quốc tế và doanh nghiệp, nhà đầu tư sẽ cùng trao đổi về giải pháp công nghệ, chính sách và mô hình tài chính xanh, hướng tới mục tiêu xây dựng đô thị thân thiện, thông minh và phát thải thấp.

Diễn đàn sẽ là bước đệm để hình thành các dự án đầu tư năng lượng tái tạo quy mô lớn, từ điện gió ngoài khơi, điện mặt trời trên mái nhà, đến hệ thống sạc điện công cộng cho xe điện. Những mô hình ấy, nếu được triển khai đồng bộ sẽ mở ra cải tiến mới cho nền kinh tế đô thị Việt Nam.

Chuyển đổi năng lượng xanh vì thế không chỉ là xu thế, mà là hướng đi tất yếu. Đó là hành trình đòi hỏi quyết tâm chính trị, sự phối hợp của toàn xã hội và khát vọng vươn lên bằng công nghệ.