Tại nhiều quốc gia, nông nghiệp đô thị được xem như một trụ cột trong quy hoạch phát triển. Singapore tận dụng mái nhà, tầng thượng và bãi xe nhiều tầng để trồng rau công nghệ cao, hướng đến tự chủ 30% nguồn thực phẩm vào năm 2030. Nhật Bản phát triển mô hình “nông trại trong nhà” với sự hỗ trợ của AI và IoT, trong khi Hà Lan đưa nông nghiệp nhà kính vào tận trung tâm đô thị, tạo nên ngành nông nghiệp bền vững hàng đầu thế giới dù diện tích đất hạn chế.
Nông nghiệp đô thị là xu hướng tất yếu, góp phần tạo mảng xanh, cải thiện môi trường, khí hậu và chất lượng sống. Ảnh: Nguyễn Thủy.
Trong khi đó, tại Việt Nam, quá trình phát triển vẫn gặp nhiều rào cản, khung chính sách về nông nghiệp đô thị chưa hoàn thiện; tiếp cận công nghệ còn khó, chi phí đầu tư lớn; thị trường tiêu thụ chưa ổn định; hạ tầng đô thị chưa được thiết kế để tích hợp không gian nông nghiệp; sự liên kết giữa nhà khoa học - nhà quản lý - doanh nghiệp - người dân còn yếu.
Ông Phạm Ngọc Tuấn, Giám đốc Công ty Cổ phần Bình Điền MeKong cho rằng, nông nghiệp đô thị đang trở thành xu hướng tất yếu, không chỉ cung cấp thực phẩm sạch mà còn kiến tạo không gian xanh, nâng cao chất lượng sống và mở ra giá trị kinh tế mới.
Tại TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng và Cần Thơ, các mô hình trang trại trên mái nhà, rau thủy canh, khí canh hay nông nghiệp kết hợp du lịch sinh thái đang hiện thực hóa đô thị hiện đại, hài hòa với thiên nhiên. Những mô hình này góp phần giảm bức xạ nhiệt, hấp thụ CO₂, cải thiện vi khí hậu và tạo cơ hội kinh tế cho cư dân.
Để nông nghiệp đô thị thực sự trở thành “trụ cột xanh”, theo ông Phạm Ngọc Tuấn, cần sự đồng hành lâu dài của các doanh nghiệp cung ứng vật tư, giải pháp kỹ thuật và người dân.
TS Nguyễn Hải An, Giám đốc Trung tâm Công nghệ sinh học TP.HCM chia sẻ tại hội thảo. Ảnh: Nguyễn Thủy.
TS Nguyễn Hải An, Giám đốc Trung tâm Công nghệ sinh học TP.HCM cho rằng, công nghệ sinh học đang trở thành “chìa khóa” cho nông nghiệp đô thị. Các tiến bộ như CRISPR, giống chịu hạn - mặn, vi sinh vật phân giải chất thải trong hệ thống aquaponics giúp tăng năng suất 20-30%, giảm sử dụng nước và năng lượng.
Các nghiên cứu cho thấy, biotech giúp giảm 40% lượng thuốc bảo vệ thực vật, tiết kiệm 15-20% chi phí vận hành, kéo dài thời gian bảo quản nông sản, giảm tới 45% thất thoát sau thu hoạch. Trong các mô hình vertical farming, năng suất có thể tăng gấp nhiều lần và giảm đáng kể phát thải CO₂ nhờ rút ngắn vận chuyển.
Bên cạnh hiệu quả kinh tế, môi trường, công nghệ sinh học còn tạo việc làm mới, tăng khả năng tự cung thực phẩm và cải thiện dinh dưỡng cho cộng đồng đô thị. Tuy nhiên, TS Nguyễn Hải An cho rằng, để tận dụng tốt hơn các công nghệ mới, thành phố cần hoàn thiện khung pháp lý liên quan GMO, hỗ trợ các startup và tăng truyền thông để giảm lo ngại của xã hội.
Đối với TP.HCM, TS Nguyễn Hải An cho biết, siêu đô thị đang mất khoảng 20% đất nông nghiệp, ô nhiễm không khí và chịu tác động của biến đổi khí hậu, vì vậy, công nghệ sinh học mở ra cơ hội chiến lược. Các dự án như Khu Nông nghiệp công nghệ cao tại Củ Chi đã giúp tăng năng suất rau sạch lên 40%. Đến năm 2030, theo dự báo của Earmonaut và FAO, TP.HCM có thể tự cung cấp 30% thực phẩm đô thị nhờ ứng dụng biotech, góp phần hiện thực hóa các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Việt Nam, đặc biệt SDG 2 (Không đói nghèo) và SDG 11 (Thành phố và cộng đồng bền vững).
Với hành động quyết liệt, từ cập nhật quy hoạch, hỗ trợ tài chính đến đo lường SDG, TS Nguyễn Hải An cho rằng, TP.HCM hoàn toàn có thể trở thành mô hình mẫu cho các thành phố phát triển ở châu Á, giảm rủi ro chuỗi cung ứng và tạo hàng nghìn việc làm chất lượng cao.
TS Trần Đình Lý, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Nông Lâm TP.HCM. Ảnh: Nguyễn Thủy.
Theo TS Trần Đình Lý, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Nông Lâm TP.HCM, diện tích mảng xanh công cộng của TP.HCM chỉ khoảng 0,55 m²/người, thấp hơn rất nhiều so với các đô thị lớn trong khu vực. Giai đoạn 2020-2025, thành phố trồng 42.500 cây xanh và bổ sung 237 ha công viên, nhưng con số này vẫn chưa đáp ứng nhu cầu của một đô thị hơn 10 triệu dân.
Không gian xanh phải trở thành tiêu chí bắt buộc trong quy hoạch, không chỉ là khẩu hiệu. Nông nghiệp đô thị cần được nâng lên tầm chiến lược, bao gồm farm trong trung tâm thương mại, vertical farm, vườn cộng đồng trong khu dân cư hay các mô hình farm-in-mall như nhiều thành phố châu Á đang áp dụng.
Đồng quan điểm, ông Lại Thành Nam, Chủ tịch Liên hiệp Khoa học Công nghệ Xanh Việt Nam cho rằng, nông nghiệp đô thị phải được xem là hạ tầng thiết yếu của một thành phố đáng sống. Mỗi mét vuông dải cây xanh, sân thượng, ban công, vườn cộng đồng hay khoảng đất trống đều có thể trở thành nơi trồng trọt, nuôi thủy sản, đặt tháp rau hay mô hình aquaponics.
"Nông nghiệp đô thị cung cấp thực phẩm tươi tại chỗ, giảm phụ thuộc chuỗi cung ứng dài, góp phần giảm nhiệt độ đô thị, cải thiện chất lượng không khí, tăng kết nối cộng đồng và tạo môi trường giáo dục thực tiễn cho trẻ em", ông Lại Thành Nam nói.
TP.HCM có nhiều tiềm năng để phát triển nông nghiệp đô thị. Ảnh: Nguyễn Thủy.
Tại hội thảo, các chuyên gia cho rằng, nông nghiệp đô thị là xu hướng tất yếu, góp phần tạo mảng xanh, cải thiện môi trường, khí hậu và chất lượng sống. Phát triển bền vững đòi hỏi tích hợp chiến lược nông nghiệp vào quy hoạch, ứng dụng công nghệ cao, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và kinh tế tuần hoàn. Cộng đồng chính là trung tâm, mỗi người dân có thể tự sản xuất, tự kinh doanh và hưởng lợi từ không gian xanh. Đồng thời, chính sách phù hợp, đào tạo, nghiên cứu và truyền thông hiệu quả sẽ là nền tảng để nông nghiệp đô thị thực sự trở thành trụ cột xanh cho các đô thị hiện đại.
