Điều kiện then chốt để cải thiện chất lượng không khí
Tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, cảnh công trường phủ bụi hay những cột khói bốc lên từ nhà máy và làng nghề đã trở thành hình ảnh quen thuộc. Báo cáo của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho thấy ô nhiễm không khí đô thị chủ yếu xuất phát từ 4 nhóm nguồn: giao thông, xây dựng, sản xuất công nghiệp - làng nghề và hoạt động dân sinh như đốt rác, rơm rạ, than tổ ong, vàng mã…
Hoạt động xây dựng là 1 trong 4 nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí. Ảnh: Hoàng Hiền.
Số liệu của Cục Môi trường ghi nhận phát thải công nghiệp hiện chiếm khoảng 29% lượng phát thải bụi mịn PM2.5. Riêng hoạt động xây dựng, ngoài việc trực tiếp tạo ra bụi mịn PM2,5, còn làm gia tăng bụi đường. Các chuyên gia đánh giá việc kiểm soát phát thải từ xây dựng và sản xuất là một trong các điều kiện then chốt để cải thiện chất lượng không khí. Mặc dù Việt Nam đã ban hành nhiều quy định, quá trình thực thi vẫn cần được siết chặt và triển khai quyết liệt hơn.
Với nhóm nguồn thải lớn từ công nghiệp và làng nghề, các chuyên gia kiến nghị sớm xây dựng hệ thống kiểm kê khí thải công nghiệp đầy đủ ở cả cấp Trung ương và địa phương, đồng thời tích hợp vào cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia. Việc này sẽ giúp nhận diện lĩnh vực gây ô nhiễm chủ đạo, lượng phát thải theo thời gian và các khu vực rủi ro cao, từ đó đưa ra biện pháp can thiệp hiệu quả.
Song song, giám sát 24/7 hệ thống quan trắc tự động tại các cơ sở phát thải lớn như nhiệt điện, xi măng, luyện kim, lò đốt chất thải được xem là yêu cầu bắt buộc. Dữ liệu quan trắc cần được kết nối liên tục và minh bạch ở mức phù hợp để phục vụ cảnh báo sớm và thanh tra chuyên ngành.
Một hướng đi mang tính nền tảng hơn là chuyển đổi năng lượng trong sản xuất. Việc từng bước thay thế nhiên liệu than bằng nguồn tái tạo hoặc áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng tại các ngành sử dụng nhiệt lớn sẽ giúp giảm đáng kể lượng phát thải. Các chuyên gia đề xuất triển khai chương trình hỗ trợ chuyển đổi năng lượng tại Đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ - hai khu vực tập trung nhiều cơ sở công nghiệp sử dụng than.
Bên cạnh đó, các địa phương được khuyến nghị rà soát và xây dựng lộ trình di dời những cơ sở không đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường ra khỏi khu dân cư, phù hợp với phân vùng môi trường đã được phê duyệt.
Dùng công nghệ để kiểm soát môi trường không khí
Việc ứng dụng công nghệ vào giám sát môi trường đang trở thành xu hướng tại nhiều đô thị trên thế giới, trong đó thiết bị bay không người lái (drone) được xem là công cụ nổi bật. Nhiều quốc gia đã triển khai drone để theo dõi bụi và khí thải tại công trường xây dựng, khu sản xuất và các “điểm đen” ô nhiễm. Với khả năng quan sát liên tục trên diện rộng, phát hiện nhanh vi phạm và truyền dữ liệu trực tiếp về cơ quan quản lý, drone được đánh giá phù hợp với bối cảnh đô thị Việt Nam, nơi quy mô công trường lớn và hoạt động thi công phức tạp khiến việc kiểm tra truyền thống gặp nhiều hạn chế.
Các chuyên gia đề xuất dùng Drone không người lái kiểm soát tình trạng phát thải bụi tại các công trình lớn. Ảnh: Anh Thư.
Song song với công nghệ giám sát, các chuyên gia cho rằng địa phương cần tăng cường đầu tư trang thiết bị duy trì vệ sinh môi trường như xe hút bụi, xe phun rửa đường, đồng thời bổ sung chế độ làm việc phù hợp cho lực lượng vệ sinh trong các khung giờ ô nhiễm cao điểm. Việc nâng tần suất làm sạch đường phố, nhất là trong những tháng cao điểm ô nhiễm từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau được xem là yêu cầu cấp thiết nhằm giảm bụi tái lơ lửng.
Cùng với đó, nhiều giải pháp công nghệ mới tiếp tục được đề xuất thí điểm, bao gồm hệ thống vệ sinh phương tiện giao thông tại chỗ hoặc lưu động, công nghệ phun sương giảm bụi tại công trường và khu dân cư, hay mô hình thu gom - tái chế chất thải xây dựng để tái sử dụng làm vật liệu. Đây đều là những hướng tiếp cận nhằm hạn chế bụi phát sinh ngay từ nguồn.
Một số ý kiến cũng khuyến nghị thử nghiệm thiết bị lọc bụi kết hợp hệ thống thông gió tại những không gian mà người dân chịu tác động trực tiếp từ ô nhiễm không khí như bệnh viện, trường học, chung cư...
Trong bối cảnh ô nhiễm không khí là hệ quả của đô thị hóa nhanh, hạ tầng quá tải và quản lý nguồn thải chưa theo kịp, cải thiện chất lượng không khí không còn là lựa chọn mà là trách nhiệm chung. Để chiến thắng trong cuộc chiến với ô nhiễm không khí, không chỉ đòi hỏi sự vào cuộc của cơ quan quản lý, mà còn cần sự tham gia của doanh nghiệp và cộng đồng trong việc thực hiện các quy định và thay đổi hành vi.
