Hành động quyết liệt chống ô nhiễm không khí

Quản lý chất lượng không khí tại các đô thị lớn

Tháng 9/2025, thủ đô Hà Nội cũng như nhiều tỉnh miền Bắc bắt đầu bước vào “mùa ô nhiễm”. Khi di chuyển ngoài đường phố, người dân dễ dàng nhận thấy bầu không khí nhiều bụi, quẩn mờ đục và có thể nhìn bằng mắt thường. Gọi là mùa ô nhiễm, bởi đặc thù thời tiết giai đoạn này có nhiều bất lợi như nghịch nhiệt, lặng gió, ít mưa khiến không khí ô nhiễm không thể khuếch tán lên cao.

Thống kê của Cục Môi trường (Bộ NN-MT), tình hình ô nhiễm không khí có những giai đoạn tăng lên trong thời điểm tháng cuối năm, kéo dài từ khoảng tháng 9-10 năm trước đến tháng 4 năm sau. Trung bình số ngày có chỉ số chất lượng không khí (AQI) tốt tại Hà Nội chỉ chiếm khoảng 22% tổng số ngày trong năm. Ngược lại, nhiều ngày AQI vượt 200, tức ở mức “rất xấu”, đồng nghĩa với việc tất cả mọi người đều có nguy cơ bị ảnh hưởng sức khỏe, đặc biệt nhóm nhạy cảm như người già, trẻ nhỏ, người mắc bệnh hô hấp. Đỉnh điểm vào cuối năm 2024, có những ngày Hà Nội ghi nhận AQI lên tới 246.

Điểm đáng lo ngại là bụi mịn PM2.5 - hạt bụi có kích thước siêu nhỏ, có thể đi sâu vào phổi, thậm chí xâm nhập máu - chính là tác nhân ô nhiễm chủ đạo. Ô nhiễm không khí không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là gánh nặng y tế và kinh tế. Nghiên cứu quốc tế cho thấy, thiệt hại do ô nhiễm không khí có thể chiếm tới 3–5% GDP của một quốc gia, bao gồm chi phí y tế, giảm năng suất lao động và tác động gián tiếp đến tăng trưởng.

Nguyên nhân trực tiếp gây ô nhiễm không khí đến từ cơ cấu giao thông và công nghiệp của Việt Nam. Hiện cả nước có hơn 77 triệu xe máy và gần 7 triệu ô tô. Phần lớn trong số này là phương tiện sử dụng động cơ xăng, dầu đã qua nhiều năm sử dụng, hiệu suất thấp, lượng phát thải cao. Bên cạnh đó, hoạt động xây dựng, công nghiệp nặng, với 26 nhà máy nhiệt điện than, 60 nhà máy xi măng tập trung ở miền Bắc đang tiếp tục duy trì áp lực lớn đối với bầu không khí.

Trước thực tế này, Bộ NN-MT đang xây dựng dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn 2045 với nhiều mục tiêu cụ thể cho các địa phương. Trong đó, Hà Nội đặt mục tiêu giảm 20% số ngày AQI xấu và giảm 20% nồng độ PM2.5 vào năm 2030 so với 2024. Các tỉnh lân cận như Bắc Ninh, Thái Nguyên, Hải Phòng phải giảm ít nhất 10% bụi mịn, còn TP. Hồ Chí Minh và các đô thị khác hướng tới cải thiện liên tục.

Trong số các giải pháp, điện khí hóa giao thông nổi lên như bước ngoặt. Lộ trình đã được phác thảo khá rõ ràng: Từ 2026, xe máy xăng sẽ bị cấm trong khu vực Vành đai 1 Hà Nội. Đến 2028, lệnh cấm mở rộng ra Vành đai 1-2, kèm hạn chế ô tô xăng. Năm 2030, phạm vi cấm kéo dài đến Vành đai 3. Đặc biệt, 100% xe buýt Hà Nội phải sử dụng điện hoặc năng lượng xanh vào năm 2030.

Dự thảo kế hoạch cũng chỉ ra một số giải pháp như đổi xe cũ lấy xe điện, mở rộng trạm sạc công cộng, đầu tư metro, xe buýt điện và phát triển “vùng phát thải thấp” tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh.

Lắp đặt thêm 50 cảm biến đo chất lượng không khí

Trước mắt, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc triển khai thực hiện các giải pháp giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí, tập trung cho khu vực thành phố Hà Nội vào các tháng cuối năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường giao các đơn vị tổ chức thực hiện các nhiệm vụ cấp bách.

Cụ thể, Cục Môi trường phối hợp với UBND thành phố Hà Nội, UBND các tỉnh lân cận xác định ít nhất khoảng 100 vị trí để lắp đặt các hệ thống cảm biến đo nhanh chất lượng không khí, nhằm cung cấp dữ liệu chính xác cho công tác giám sát, dự báo, cảnh báo sớm để cộng đồng biết khu vực nào đang ô nhiễm. Ưu tiên gần nguồn ô nhiễm, khu dân cư đông đúc, bệnh viện, trường học. Mục tiêu là đến cuối tháng 9 sẽ lắp đặt khoảng 50 cảm biến tại Hà Nội và các tỉnh lân cận, tại các khu vực có khả năng ảnh hưởng bởi nguồn phát thải lớn từ hoạt động công nghiệp, đốt hở phế phụ phẩm nông nghiệp và từ hoạt động giao thông.

Cục cũng đang phối hợp với Đài Truyền hình Việt Nam đưa thông tin về chỉ số chất lượng không khí tại Hà Nội và một số bản tin dự báo chất lượng không khí trong vòng 48 giờ tới; phối hợp với Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu để nghiên cứu, xây dựng mô hình dự báo chất lượng không khí trong vòng 5-7 ngày tới.

Cục Viễn thám chịu trách nhiệm thực hiện bay drone theo dõi tình trạng đốt tại các khu vực đất nông nghiệp và các khu vực công trường xây dựng lớn trên địa bàn thành phố Hà Nội nhằm xác định, cảnh báo sớm các khu vực đốt phế phụ phẩm lớn, các công trường xây dựng để xảy ra phát tán bụi lớn và đưa thông tin trên các phương tiện truyền thông.

Trong thời gian này, Cục Môi trường cũng sẽ phối hợp với UBND thành phố Hà Nội chuẩn bị kế hoạch, phương án thành lập, triển khai các Đoàn kiểm tra về ô nhiễm không khí, tập trung vào các hành vi vi phạm tại công trình xây dựng, xe vận chuyển vật liệu, phế thải, các điểm tập kết rác thải tự phát và các hành vi đốt rác thải, phụ phẩm nông nghiệp ngoài trời... Tuy nhiên, để đạt mục tiêu, cần sự kiên định trong chính sách, sự phối hợp chặt chẽ của các bộ ngành, địa phương và đặc biệt là sự đồng hành, thay đổi thói quen của người dân.

Bộ NN-MT đang hoàn thiện lộ trình kiểm soát khí thải phương tiện giao thông, gồm ô tô, xe máy. Dự thảo đã được trình Bộ Tư pháp thẩm định, trong đó đưa ra các mốc thời gian cụ thể. Chẳng hạn, từ ngày 1/7/2027, xe mô tô, xe gắn máy sẽ phải đáp ứng quy chuẩn khí thải mới.