Giai điệu thiêng liêng

“Đoàn quân Việt Nam đi/ Chung lòng cứu quốc”…

Đã bao lần, trong những phút giây trang nghiêm, trước cờ đỏ sao vàng, tôi cất lên lời hát ấy. Mỗi lần hát là mỗi lần trái tim tôi rung lên cùng non sông đất nước, cùng những tháng năm bi tráng thấm đẫm mồ hôi và máu của dân tộc. Bài hát mang giai điệu tự hào, thiêng liêng nhất. Bởi đó là Quốc ca của nước Việt Nam.

Tiến quân ca ra đời trong bối cảnh cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ ở vào giai đoạn bước ngoặt vĩ đại của lịch sử. Bài hát là một cơ duyên rất đẹp giữa cách mạng và nghệ sỹ. Có cảm tưởng như, dân tộc và cách mạng đã chọn một Văn Cao tài hoa để viết nên bài ca thiêng liêng nhất cho Tổ quốc.

Còn một cơ duyên khác, đó là các cuộc gặp gỡ giữa Vũ Quý, một cán bộ Việt Minh với Văn Cao. Chính Vũ Quý là người động viên Văn Cao thoát ly, hoạt động cách mạng. Cũng chính Vũ Quý khích lệ Văn Cao sáng tác bài hát cho Việt Minh, cổ vũ lòng yêu nước của quần chúng. Mong muốn của Vũ Quý trùng khớp với tâm nguyện, tình cảm của Văn Cao; đó là sự đồng thuận tuyệt đẹp cho ca khúc bất hủ khai sinh.

Tiến quân ca được Văn Cao viết trong mùa đông giá rét năm 1944, tại căn gác số 45 Nguyễn Thượng Hiền, Hà Nội. Thời điểm ấy, nhân dân ta đang trải qua những ngày cùng cực, đói khổ nhất. Tiếp đó, nạn đói khủng khiếp năm Ất Dậu 1945 ập đến, hơn 2 triệu sinh linh bỏ mạng vì chế độ vơ vét hà khắc của quân Nhật và phong kiến… Lòng căm thù giặc ngút cao, điều ấy lý giải một phần vì sao trong bài hát Tiến quân ca khi mới viết ra có những ca từ bừng bừng như “Thề phanh thây uống máu quân thù”… Tuy nhiên, câu này sau đó được sửa lại thành “Đường vinh quang xây xác quân thù” như chúng ta đang hát. Bản đầu tiên câu kết của Tiến quân ca Văn Cao viết “Núi sông Việt Nam ta vững bền” nhưng sau đó cũng được sửa lại thành “Nước non Việt Nam ta vững bền”.

Thời điểm sáng tác Tiến quân ca, Văn Cao chưa từng nếm trải cuộc sống của những người cách mạng. Nhưng tinh thần yêu nước, khát vọng độc lập và dự cảm thắng lợi đã cho ông một thấu cảm tuyệt vời. Trong một ghi chép vào năm 1976, ông viết: “Tôi chưa biết chiến khu, chỉ biết những con đường Phố Ga, đường Hàng Bông, đường Bờ Hồ theo thói quen tôi đi. Tôi chưa gặp các chiến sỹ cách mạng của chúng ta, trong khóa quân chính đầu tiên ấy, và biết họ hát như thế nào. Ở đây, tôi đang nghĩ cách viết một bài hát thật giản dị cho họ có thể hát được”.

Bản nhạc Tiến quân ca được in trên báo Độc Lập vào tháng 11/1944. Ngày 13/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh chính thức duyệt Tiến quân ca làm Quốc ca của nước Việt Nam. Ngày 17/8/1945, lần đầu tiên Tiến quân ca được hát trước đông đảo quần chúng trong một cuộc mít tinh của nhân dân. Ngày 19/8/1945, ca khúc vang lên tại Quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội, hòa vào khí thế sục sôi của cách mạng trên khắp 3 miền Bắc - Trung - Nam. Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Tiến quân ca được cử lên hùng tráng. Năm 1946, Quốc hội nước Việt Nam dân chủ cộng hòa Khóa I quyết định chọn Tiến quân ca của Văn Cao làm Quốc ca. Sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đất nước hòa bình, Tổ quốc thống nhất, từ năm 1976, Quốc ca nước Việt Nam dân chủ cộng hòa trở thành Quốc ca nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Bài hát là hồn thiêng sông núi, là giai điệu tự hào thiêng liêng nhất của dân tộc, là sự nằm lòng trong trái tim mỗi công dân Việt Nam. Giai điệu thiêng liêng ấy còn là nỗi nhớ với những người con ở xa Tổ quốc, là lời hiệu triệu “Tiến lên” để “nước non Việt Nam ta vững bền”. Quốc ca vang lên trên mọi nẻo đường Tổ quốc từ Mùa Thu Cách mạng 1945, qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ trường kỳ gian khổ, trào dâng trong ngày 30/4/1975, trên thành phố mang tên Người rực rỡ cờ hoa…

Quốc ca vang lên là hồn nước vang lên, trầm hùng, tha thiết, tự hào. Ngân rung trên những chặng đường đánh giặc, sau từng trận đánh khốc liệt, trong mỗi chiến thắng vang dội và mỗi đau thương mất mát to lớn mà dân tộc phải chịu đựng, gánh gồng.

Người chiến sỹ hát khi tuyên thệ trước Quốc kỳ. Có thương binh đã hát trên giường bệnh, hát trong ca mổ không có thuốc gây mê. Bài hát cất cao trong mỗi công trình mới, âm điệu tự hào thiêng liêng tỏa lan trong mỗi xóm mạc phố phường, từ núi cao trập trùng đến biển rộng bao la, 54 dân tộc anh em cùng hát. Lòng ta rưng rưng khi thấy lá cờ đỏ sao vàng được trang trọng kéo lên cùng với Quốc ca Việt Nam được cử hành trên các sân đấu thể thao quốc tế.

Quốc ca được cất lên bằng lời và bằng ngôn ngữ đặc biệt - ngôn ngữ của các em học sinh khiếm thính. Quốc ca được hát bằng trái tim nhiệt huyết của sáu mươi sinh viên Trường Đại học FPT trên đỉnh Phan-xi-phăng. Năm 2014, ca sỹ Minh Quân và Ngọc Anh thực hiện dự án âm nhạc MV Quốc ca với sự tham gia của hơn một nghìn thành viên gồm nhiều lứa tuổi, thành phần, trong đó có 300 nghệ sỹ nổi tiếng… Năm 2025, kỷ niệm 80 năm thành lập nước, hàng chục nghìn người đã cùng hát vang Quốc ca trong hàng loạt các sự kiện, chương trình nghệ thuật. Đặc biệt, trong thời khắc Lễ kỷ niệm trọng đại diễn ra ngày 2/9 này, Quốc ca sẽ được hát lên bởi hơn trăm triệu người con nước Việt trên khắp mọi miền Tổ quốc.

Trải qua bao thăng trầm, giá trị lịch sử, giá trị nghệ thuật, giá trị thời đại của Tiến quân ca - Quốc ca vẫn luôn tỏa sáng. Khi an hòa hay lúc dữ dằn giông bão, cả dân tộc Việt Nam vẫn sát cánh bên nhau, vẫn hòa chung giai điệu thiêng liêng, giai điệu tự hào. Giai điệu ấy sẽ mãi mãi là lời hiệu triệu thôi thúc chúng ta tiến lên, cùng tiến lên, bước vào kỷ nguyên mới - một kỷ nguyên vươn mình rạng rỡ của dân tộc Việt Nam.