Tác giả Anne Lamott là một nhà xã hội học nổi tiếng của Mỹ. Ảnh: T.V.
Kỹ năng viết và sống ở kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo đang thực sự gây nhiều lo ngại cho cộng đồng. Tiến sĩ Hà Thanh Vân bày tỏ sự ê chề: “Mở mạng xã hội ra bây giờ còn có thêm cảm giác chán nản vì có quá nhiều status dùng trí tuệ nhân tạo để viết, từ người sáng tạo nội dung số đến người bình thường. Đau xót vì lũ lụt miền Trung cũng dùng trí tuệ nhân tạo để viết, chất vấn. Cảm xúc về tình yêu cũng dùng trí tuệ nhân tạo để viết. Phê bình văn học nghệ thuật cũng dùng trí tuệ nhân tạo để viết... Không cần các thao tác kiểm tra nữa, chỉ cần đọc là biết ngay giọng văn với từ ngữ, hình thức trình bày của trí tuệ nhân tạo”.
Ngày nay, chỉ với những câu lệnh, trí tuệ nhân tạo có thể thay con người viết một bản tin ngắn vài trăm chữ đến tiểu luận vài nghìn chữ, thậm chí là cả cuốn sách. Khi máy móc có thể làm thơ, viết văn, viết báo, vậy con người có cần phải viết nữa không? Câu trả lời dĩ nhiên là có. Bởi vì kỹ năng viết và sống không chỉ đơn thuần là sắp đặt câu chữ, còn là cách để ta nhìn sâu vào chính mình, để quan sát, cảm nhận và lưu giữ “linh hồn” con người, điều mà trí tuệ nhân tạo vẫn luôn thiếu hụt.
Trong bối cảnh ấy, thử tham khảo cuốn sách “Viết và sống” (tựa gốc: Bird by Bird) của Anne Lamott vừa chuyển ngữ và phát hành tại Việt Nam. Dù in lần đầu tiên tại Mỹ cách đây hơn 30 năm, “Viết và sống” vẫn luôn được xem là quyển cẩm nang không thể thiếu, dành cho bất cứ ai muốn bước vào thế giới của câu chữ và sống sâu sắc hơn qua việc viết.
Tựa gốc “Bird by Bird” của cuốn sách, khởi nguồn từ một câu chuyện trong thời thơ ấu của tác giả Anne Lamott. Lúc anh trai của Anne Lamott mười tuổi, cậu bé cần viết một bài báo cáo về các loài chim trong thời hạn ba tháng nhưng lại cảm thấy bất lực trước khối lượng công việc khổng lồ phải hoàn thành. Vào lúc cậu sắp bật khóc, người cha đã đến và khuyên nhủ: “Từng con chim một thôi, con trai. Chỉ cần giải quyết từng con chim một”.
Lời khuyên này đã trở thành phương châm sống và viết của Anne Lamott, đồng thời cũng là thông điệp mà bà muốn gửi gắm đến mọi độc giả: Bất kỳ công việc lớn lao nào cũng có thể hoàn thành nếu ta kiên nhẫn làm từng bước nhỏ.
Cuốn sách “Viết và sống” được xây dựng từ những bài giảng của Anne Lamott trong lớp dạy viết, kết hợp với hồi ức cá nhân, trải nghiệm sáng tác và những quan sát của bà về nghề viết. Cái hay của cuốn sách nằm ở chỗ, Anne Lamott không đưa ra những mẹo vặt hay phương pháp viết lách mà bàn sâu hơn về bản chất của sáng tạo và ý nghĩa của nó với cuộc sống. Đồng thời bà cũng chỉ ra những khó khăn mà chúng ta có thể gặp phải trong quá trình viết lách, từ đó khắc phục chúng.
Tác giả Anne Lamott cho biết: “Việc bắt tay vào viết cũng giống như hành động lao mình xuống nước khi bơi: có thể lúc đầu bạn sẽ vùng vẫy và khua tay loạn xạ, nhưng ít nhất bạn đã dám nhảy xuống. Sau đó, bạn bắt đầu thực hiện bất cứ kiểu bơi nào mà mình còn nhớ, và tâm trí bạn sẽ cảm thấy sợ hãi. Vì việc bơi quá khó khăn và bạn còn phải bơi quá xa, nhưng dù sao thì bạn cũng đã ở dưới nước, vẫn nổi lên và đang dần tiến về phía trước”.
Cẩm nang "Viết và sống" đã in hơn 10 triệu bản trên thế giới. Ảnh: T.V.
“Viết và sống” không đơn thuần là một cuốn sách về viết. Đó là một hành trình khám phá bản thân qua từng trang viết. Những gì Anne Lamott nói về sự kiên nhẫn, về việc chấp nhận những phiên bản dở tệ của chính mình, hay về nỗi sợ thất bại, tất cả đều là những vấn đề mà bất kỳ ai cũng gặp phải trong hành trình lớn lên. Việc đối diện với những trang giấy trắng cũng giống như cách ta đối diện với hiện tại của mình, với những kế hoạch dang dở và những điều ta chưa đủ dũng cảm để bắt đầu.
Mặt khác, viết lách còn là cách để chúng ta kết nối với thế giới. Những câu chữ là sợi dây âm thầm kết nối người viết với người đọc, để hai tâm hồn xa lạ thấu hiểu nhau, đôi khi chỉ qua một câu hay một đoạn văn nhỏ. Như Anne Lamott nhìn nhận: “Khi các nhà văn khiến chúng ta phải kinh ngạc trước văn phong sâu sắc và những sự thật họ truyền tải, thậm chí khiến chúng ta bật cười về chính mình hay cuộc sống, chúng ta sẽ lấy lại được cảm giác nhẹ nhõm và phấn chấn. Chúng ta được trao cho cơ hội nhảy múa cùng, hoặc ít nhất là vỗ tay theo nhịp điệu của sự vô thường trong cuộc sống, thay vì bị nó đè bẹp hết lần này đến lần khác".
Ngày nay, chỉ với một câu lệnh, các công cụ trí tuệ nhân tạo có thể cho ra hàng loạt trang viết với tốc độ cực nhanh, thậm chí là đúng chính tả và mượt mà hơn cả con người. Tuy vậy, những bài viết như thế rất dễ nhận ra vì thiếu hụt cảm xúc, không có chiều sâu tư tưởng và dấu ấn riêng biệt của người viết. Ngược lại, những câu chữ mà ta viết, dù đôi khi vụng về, ngắc ngứ, vẫn mang theo cảm xúc, trải nghiệm và góc nhìn đa chiều mà máy móc khó có thể bắt chước.
Viết lách không chỉ là một kỹ năng mà còn là cách sống. Rất nhiều người nghĩ, trở thành người viết thì mục tiêu sau cùng là xuất bản sách, nhưng sự thật không phải vậy. Việc xuất bản sách không biến người viết thành một phiên bản tốt đẹp hơn hay hạnh phúc hơn, nhưng quá trình viết thì khác. Chính trong giây phút để con chữ được thoát ra, có một sự thay đổi đang âm thầm diễn ra bên trong người viết. Họ cảm thấy thấu hiểu mình hơn, tăng khả năng quan sát và lắng nghe thế giới sâu hơn, cảm thông nhiều hơn với những điều mong manh trong đời sống…
Nhiều nghiên cứu cho thấy việc viết có thể giúp hóa giải căng thẳng và những tổn thương trong tâm trí. Nghiên cứu của tiến sĩ James Pennebaker chỉ ra rằng những người viết ra suy nghĩ về nỗi đau quá khứ trong 4 ngày liên tục, mỗi ngày 15 phút có thể cải thiện hệ miễn dịch, từ đó sức khỏe tinh thần tốt lên rõ rệt. Hay nghiên cứu của Emmons và McCullough cho thấy những người viết ra 5 điều họ biết ơn cho mỗi tuần trong 10 tuần liên tục có mức độ hạnh phúc tăng lên 25%.
Vì lẽ đó, kỹ năng viết và sống ở kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo không chỉ cần thiết với những ai cầm bút mà còn hữu ích cho những độc giả thông thường. Mỗi người chúng ta đều có một vài câu chuyện để kể, và mỗi câu chuyện đều xứng đáng được viết ra, dù khởi đầu nhỏ bé, vụng về hay đầy nghi ngại. Đó có thể là một câu chuyện ta muốn dành tặng cho người thân yêu sắp rời xa cuộc đời, có thể là một lời nhắn gửi cho tương lai, hay chỉ đơn giản là một đoạn ký ức muốn kể cho con cháu sau này.
Kỹ năng viết và sống, đích đến cuối cùng không phải là xuất bản tác phẩm, mà là việc học được cách trở thành một người biết cho đi. Khả năng giữ được cái nhìn đơn giản dù đã trải qua nhiều khó khăn trong cuộc sống chính là một món quà, và đó là món quà có thể trao đi.
