“Cậu bé ở hang” không phải hình tượng văn học. “Cậu bé ở hang” chính là tác giả Nguyễn Như Mai, một cậu bé dân tộc Tày sinh năm 1950 ở vùng núi Cao Bằng, từng sống trong hang đá để tránh bom thời chiến tranh. Giữa hoàn cảnh thiếu thốn và cam go, Nguyễn Như Mai sớm bộc lộ niềm say mê chữ nghĩa, lập nhóm bút học trò, làm báo tường Mặt Trời Mọc và mạnh dạn gửi bài cho Thiếu Niên Tiền Phong.
"Cậu bé ở hang" năm nay đã 75 tuổi. Ảnh: T.G.
Lớn lên, Nguyễn Như Mai theo nghề cầm bút và trở thành một tác giả chuyên viết cho thiếu nhi. Tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Như Mai có thể kể đến “Chim gõ kiến”, “Bên kia đèo Mã Phục”, “Các vị vua trẻ trong sử Việt”, “Những người thầy trong sử Việt”, Kỳ vĩ núi đèo”, “Cùng em tìm hiểu Hoàng Sa- Trường Sa”, “Thiên nhiên đất nước ta”...
Dù tốt nghiệp ngành địa chất, nhưng tác giả Nguyễn Như Mai chủ yếu hoạt động xuất bản và báo chí. Ông từng công tác tại Nhà xuất bản Khoa học và Kĩ thuật với vai trò biên tập viên. Đặc biệt, “cậu bé trong hang” đã góp phần xây dựng tờ báo Hoa Học Trò và trực tiếp vun đắp một thế hệ “Hương Đầu Mùa” cầm bút. Trong "Cậu bé ở hang và Hoa Học Trò", ông kể lại thời gian phát hiện và bồi dưỡng nhiều gương mặt sáng tác văn chương như Trang Hạ, Phong Điệp, Bình Nguyên Trang... ngay từ khi họ còn mộng mơ dưới mái trường.
Hồi ký "Cậu bé ở hang và Hoa Học Trò". Ảnh: K.Đ.
Dù là hồi ký, “Cậu bé ở hang và Hoa Học Trò” không chỉ kể những kỉ niệm cá nhân mà còn tái hiện một phần lịch sử, văn hóa, giáo dục Việt Nam qua trải nghiệm rất cụ thể, chân thực của tác giả. Trong “Cậu bé ở hang và Hoa Học Trò”, tác giả Nguyễn Như Mai cũng dành nhiều trang viết xúc động về bạn đọc, đồng nghiệp, nhà văn trẻ, cùng những kỉ niệm đặc biệt với Đại tướng Võ Nguyên Giáp và bạn bè quốc tế trong Festival Thanh niên và Sinh viên thế giới tại Algérie.
Ngoài sự tận tụy với nghề báo, tác giả Nguyễn Như Mai cũng tham gia nhiều hoạt động xã hội khác, như làm cố vấn các chương trình truyền hình dành cho giới trẻ. Đồng thời, bằng kiến thức của kỹ sư địa chất, ông chung tay biên soạn những cuốn sách khoa học dành cho trẻ em như “Kho báu trong lòng đất”, “Tò mò đến xứ sở kì lạ”, “Từ trong nhà ra ngoài sân”…
“Cậu bé ở hang và Hoa Học Trò” không chỉ là câu chuyện cuộc đời của tác giả dân tộc thiểu số, mà còn là tấm gương về nghị lực, nhân cách và trách nhiệm xã hội của một trí thức Việt Nam. Từ một cậu bé sống trong hang đá giữa chiến tranh, tác giả Nguyễn Như Mai đã bước ra ánh sáng bằng con đường học tập và lao động, rồi dành trọn cuộc đời để đồng hành, nâng đỡ các thế hệ thanh thiếu niên.
Tác giả Nguyễn Như Mai và nhà báo Tạ Bích Loan những ngày thực hiện chương trình "Đường lên đỉnh Olympia". Ảnh: T.L.
Tác giả Nguyễn Như Mai thổ lộ, chính những năm tháng được đào tạo ngành địa chất đã rèn cho ông tư duy khoa học, tính kỉ luật, khả năng quan sát, những phẩm chất sau này trở thành nền tảng quan trọng cho nghề báo và nghề viết. Cuốn hồi ký “Cậu bé ở hang và Hoa Học Trò” cung cấp một lát cắt hiếm hoi về tuổi thơ thời chiến, chân thực và giàu nhân văn tái hiện sinh động đời sống giữa bom đạn, giúp thế hệ hôm nay hiểu rõ hơn trẻ em Việt Nam đã lớn lên như thế nào trong chiến tranh.
