Vào khoảng tháng 9-10 hàng năm, khi những bông lúa trên các thửa ruộng bắt đầu ngả vàng, các bản làng người Thái lại rộn ràng tổ chức lễ mừng cơm mới. Đây là một trong những nghi lễ truyền thống quan trọng, chứa đựng nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái Đen ở Tây Bắc.
Lễ mừng cơm mới mang ý nghĩa tri ân trời đất, tổ tiên đã phù hộ cho mùa màng bội thu. Nghi lễ cũng gửi gắm ước vọng vụ mùa tiếp theo gặp mưa thuận gió hòa, cây trái tốt tươi, đồng thời là dịp để người dân trong bản quây quần, thắt chặt tình đoàn kết.
Người dân tất bật thu hoạch vụ mùa, chuẩn bị cho lễ mừng cơm mới - nghi lễ truyền thống của đồng bào dân tộc Thái. Ảnh: T.H.
Ông Lường Văn Hặc, 85 tuổi, già làng xã Búng Lao, tỉnh Điện Biên, cho biết: Lễ mừng cơm mới của người Thái Đen có nét riêng, không cúng theo cộng đồng hay dòng họ như một số dân tộc khác mà thực hiện ở từng gia đình. Trong lễ cúng chỉ mời tổ tiên, không cúng thần linh và nghi lễ được tổ chức vào buổi trưa để tổ tiên kịp trở về ‘trời’ trước khi trời tối.
Trong lễ mừng cơm mới, những sản vật ngon nhất, mới nhất được dâng lên tổ tiên. Bên cạnh cơm mới thơm dẻo, mâm lễ còn có xôi trắng, xôi cốm, xôi tím, xôi vàng, cốm non, bánh chưng, cơm lam, rượu thơm và các loại thịt, cá sấy, các loại củ quả, những thứ quà đặc trưng của núi rừng Tây Bắc.
Nhiều gia đình mổ gà, lợn để chuẩn bị cho mâm lễ. Các món ăn từ chim rừng, dúi, sóc, rau rừng… cũng được chế biến cẩn thận, thể hiện sự đủ đầy và lòng biết ơn tổ tiên. Trong đó, món cá mọk, cá suối tẩm ướp gia vị, gói lá chuối tươi và nướng than luôn hiện diện như linh hồn của ẩm thực Thái.
Mâm lễ mừng cơm mới - nét văn hóa gắn kết con người và thiên nhiên. Ảnh: T.H.
Trong gian thờ, chủ nhà tự tay bày biện mâm cúng, rót rượu và khấn tổ tiên theo nghi thức truyền thống. Lời khấn thường dài, kể tên từng lễ vật, cảm tạ tổ tiên một năm che chở, phù hộ con cháu; đồng thời cầu xin sức khỏe, may mắn và mùa màng tươi tốt cho năm mới.
Sau khi hoàn thành nghi lễ, gia chủ lấy một nhúm cốm non rắc quanh gốc cây, chuồng gà, chuồng trâu, ao cá… với mong ước mọi vật nuôi, cây trồng đều được nhận lộc tổ tiên.
Khi phần lễ kết thúc, gia đình mở mâm mời họ hàng, hàng xóm cùng dự bữa cơm chung. Những người đến giúp gia chủ không phải mang theo lễ vật, còn khách đến dự sẽ mang chút rượu để cùng góp vui. Trong không khí ấm áp, mọi người chúc nhau sức khỏe, mùa màng thuận lợi, cuộc sống đủ đầy.
Gia chủ thực hiện nghi thức dâng hương, tạ ơn tổ tiên trong lễ mừng cơm mới tại gia đình. Ảnh: T.H.
Ông Trương Hồng Bách, Chủ tịch UBND xã Búng Lao, nhận định: Lễ mừng cơm mới không chỉ là nghi thức văn hóa mà còn là biểu hiện sinh động của đời sống nông nghiệp gắn với môi trường. Qua nghi lễ, người dân thêm ý thức giữ gìn đất đai, bảo vệ nguồn nước và trân trọng thành quả lao động.
Lễ mừng cơm mới vì thế được coi như “ngày hội nông nghiệp” của người Thái, là lúc con người hòa mình vào thiên nhiên, biết ơn đất trời và cùng nhau vun đắp sự bền vững cho bản làng.
Nhiều gia đình ngày nay vẫn giữ trọn vẹn các nghi thức truyền thống, xem đó là cách dạy con cháu về đạo lý uống nước nhớ nguồn, gìn giữ bản sắc và sống hài hòa với môi trường; Lễ mừng cơm mới vẫn được duy trì nguyên vẹn ở các bản làng người Thái, trở thành nét văn hóa độc đáo không thể thiếu trong đời sống tinh thần. Đây không chỉ là nghi lễ tri ân tổ tiên, mà còn là cầu nối gắn kết cộng đồng, bồi đắp tinh thần đoàn kết, nhân ái và tình yêu quê hương cho các thế hệ người Thái nơi vùng cao Tây Bắc.
