Tại Hội thảo “Truyền thông chăm sóc sức khỏe chủ động cho phụ nữ” sáng 28/10, các chuyên gia y tế và dinh dưỡng đều thống nhất rằng người Việt đang mắc ngộ nhận: Muốn khỏe phải ăn kiêng, muốn giảm cân phải loại bỏ đường.
PGS.TS Nguyễn Quang Dũng, Bộ môn Dinh dưỡng và An toàn thực phẩm (Đại học Y Hà Nội) cho rằng, đây là cách hiểu sai lệch, bởi đường không phải kẻ thù của sức khỏe, mà là thành phần thiết yếu nếu được sử dụng đúng cách.
“Đường chỉ trở thành vấn đề khi năng lượng nạp vào vượt năng lượng tiêu hao. Béo phì là bệnh của hệ thống lối sống, không phải của một loại thực phẩm”, ông phân tích.
PGS.TS Nguyễn Quang Dũng, Bộ môn Dinh dưỡng và An toàn thực phẩm, Đại học Y Hà Nội. Ảnh: BTC.
Không chỉ là một ly nước ngọt
Các nghiên cứu quốc tế mà PGS Dũng trích dẫn cho thấy, béo phì là kết quả của nhiều yếu tố tương tác, gồm chế độ ăn mất cân đối, thực phẩm siêu chế biến, ít vận động, thiếu ngủ, yếu tố tâm lý và môi trường thực phẩm.
Hai thử nghiệm lâm sàng đăng trên New England Journal of Medicine năm 2012 chỉ ra, việc giảm đồ uống có đường giúp làm chậm tăng cân ở trẻ em và thanh thiếu niên. Tuy nhiên, những nghiên cứu sau đó, như DIETFITS (JAMA, 2018) và Hall et al. (Cell Metabolism, 2019) chứng minh, tổng năng lượng khẩu phần và mức độ chế biến của thực phẩm có tác động lớn hơn nhiều so với việc chỉ cắt bỏ đường.
Ông Dũng nhấn mạnh, rằng không thể quy trách nhiệm cho một nhóm thực phẩm đơn lẻ. Thừa cân hay béo phì là câu chuyện năng lượng dư thừa kéo dài và không thể chỉ là ly nước ngọt mỗi ngày.
Thực tế, đường có mặt trong hầu hết thực phẩm, từ cơm, trái cây đến sữa và rau củ, nhưng không phải tất cả đều gây hại. Một khảo sát của Nielsen Việt Nam năm 2020 cho thấy, lượng đường trung bình trong nước giải khát dao động từ 5-11g/100ml, thấp hơn nhiều so với bánh kẹo (29g/100g) hay trà sữa (gấp 3 lần nước ngọt có ga).
Cắt đường tuyệt đối đồng nghĩa với việc tước đi nguồn năng lượng chính của não bộ, nơi tiêu thụ tới một nửa lượng glucose trong cơ thể để duy trì tư duy và ghi nhớ.
Hội thảo thu hút sự quan tâm tham dự của hàng trăm đại biểu. Ảnh: BTC.
Dinh dưỡng chủ động để hiểu cơ thể hơn
Khái niệm “dinh dưỡng chủ động” theo PGS Dũng, là cách tiếp cận có mục tiêu, có nhận thức trong lựa chọn thực phẩm và điều chỉnh lối sống. Đó là việc mỗi cá nhân hiểu rõ nhu cầu của cơ thể mình, chủ động kiểm soát khẩu phần, vận động, giấc ngủ và cân nặng để đạt sức khỏe tối ưu, chứ không chỉ ăn để no hay đủ năng lượng.
Euromonitor (2022-2024) định nghĩa đây là một cách tiếp cận toàn diện nhằm hỗ trợ lối sống năng động, bao gồm cả sức khỏe thể chất và tinh thần. Các tập đoàn dinh dưỡng lớn như Nestlé Health Science hay DSM-Firmenich đã biến xu hướng này thành định hướng phát triển sản phẩm, tập trung vào đồ uống không đường, ít calo, bổ sung vi chất.
Tại Việt Nam, ngành đồ uống cũng đang chuyển hướng mạnh mẽ. PGS.TS Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA) cho biết, nhiều doanh nghiệp đã ra mắt các dòng sản phẩm tốt cho sức khỏe, từ nước không đường, nước trái cây, trà thảo mộc đến đồ uống bổ sung vitamin.
“Chúng tôi không khuyến khích tiêu thụ đường quá mức, nhưng cũng không cổ súy việc cực đoan bài trừ đường. Vấn đề là tiêu dùng có trách nhiệm và hiểu biết”, ông chia sẻ.
Các chuyên gia khuyến nghị cần hiểu đúng về đường. Ảnh: BTC.
Thông điệp “dinh dưỡng chủ động” cũng phù hợp với định hướng mới của ngành y tế. Ông Vũ Mạnh Cường, Giám đốc Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe Trung ương (T5G, Bộ Y tế) bày tỏ, rằng khi phụ nữ biết chủ động chăm sóc sức khỏe cho mình, đó không chỉ là hành động vì bản thân, mà còn là khởi đầu cho một gia đình khỏe mạnh và một xã hội hạnh phúc.
Theo ông Cường, Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định sức khỏe nhân dân là tài sản quý giá nhất của quốc gia, yêu cầu hệ thống y tế chuyển mạnh từ khám chữa bệnh sang phòng bệnh, chăm sóc sức khỏe toàn diện theo vòng đời.
“Ngành y tế không thể làm một mình. Sức khỏe cộng đồng cần sự tham gia của doanh nghiệp, truyền thông và chính mỗi người dân, đặc biệt là phụ nữ, người trực tiếp quyết định chế độ dinh dưỡng của cả gia đình”, ông kêu gọi.
Các chuyên gia y tế đều thống nhất rằng một chế độ ăn lành mạnh không phải là chế độ “không đường”, mà là chế độ biết cách cân bằng đường, chất béo, đạm và chất xơ. Cắt bỏ hoàn toàn một nhóm chất không khiến cơ thể khỏe hơn, mà có thể gây rối loạn chuyển hóa hoặc suy giảm trí nhớ.
PGS.TS Nguyễn Quang Dũng khuyến nghị, hiểu đúng về đường cũng chính là hiểu đúng về cơ thể, về cách năng lượng được nạp và tiêu hao mỗi ngày. Ông nhấn mạnh, “dinh dưỡng chủ động” không phải là chế độ ăn kiêng, mà là lối sống khoa học giúp cân bằng sức khỏe.
Hướng dẫn đọc nhãn thực phẩm và đồ uống, bà Nguyễn Thanh Hồng, Trung tâm T5G cho biết, đây là cách đơn giản nhất để thực hành dinh dưỡng chủ động. Trên bao bì, mục Carbohydrate biểu thị lượng tinh bột và đường tổng số (gồm cả đường tự nhiên và đường bổ sung).
Nếu muốn chọn đồ uống “không đường”, người tiêu dùng nên tìm sản phẩm có hàm lượng đường ≤ 0,5g/100ml theo tiêu chuẩn CODEX. Ngoài ra, việc đọc kỹ thành phần, hạn sử dụng, định lượng và nơi sản xuất giúp tránh hiểu sai về sản phẩm “ít đường” hoặc “không chứa đạm sữa bò”.
