Để Mộc Châu trở thành 'Đà Lạt thứ hai'

Sơn La đang rất thành công trong việc đưa cây ăn quả "leo đồi". Nhưng để đưa Mộc Châu trở thành "Đà Lạt thứ hai" về sản xuất rau, địa phương này còn gặp khá nhiều khó khăn, thách thức.

Những bất lợi, hạn chế của Mộc Châu

Đà Lạt (Lâm Đồng) và Mộc Châu (Sơn La) có cùng các điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng thuận lợi để sản xuất các loại rau ưa lạnh quanh năm, song hiện nay Mộc Châu vẫn chưa tạo được đột phá trong lĩnh vực này dù luôn được nhà nước ưu tiên hỗ trợ nguồn lực thúc đẩy phát triển sản xuất. Nguyên nhân do địa bàn Mộc Châu rộng (trên 1.000 km2), địa hình bị chia cắt bởi nhiều sông suối và đồi núi, mật độ dân cư thưa (trung bình khoảng 775 người/km2). Đặc biệt vào mùa khô (từ tháng 1 đến 5), các hồ, sông, suối ở đây hay bị cạn kiệt, gây khó khăn cho khai thác nước tưới cây trồng.

Bên cạnh đó, công tác tổ chức tập huấn, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật canh tác rau cho nhà nông cũng như sự giao lưu, tham quan, học hỏi kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp trong cộng đồng dân cư còn nhiều hạn chế.

Vào mùa mưa bão, cấp độ gió và nguy cơ sạt lở đất ở Mộc Châu cũng cao hơn Đà Lạt. Để sản xuất rau theo công nghệ cao, nhà nông ở đây phải đầu tư kinh phí xây dựng nhà kính cao gấp 2 lần so với khu vực Tây Nguyên, bao gồm Đà Lạt. Mặt khác, mặt bằng giá bán rau xanh tại thị trường các tỉnh phía Nam luôn cao hơn ngoài Bắc và rất ít bị cạnh tranh bởi các loại rau giá rẻ nhập ngoại từ Trung Quốc.

Hơn nữa, khí hậu miền Nam (trừ Tây Nguyên) không có mùa đông nên rau của Đà Lạt có thể tiêu thụ tốt suốt năm, không như các tỉnh đồng bằng miền Bắc có mùa đông, sản xuất được nhiều loại rau ưa lạnh nên tạo áp lực rất lớn cho việc tiêu thụ rau của Mộc Châu.

Tất cả những nguyên nhân trên đều làm tăng chi phí sản xuất, giảm hiệu quả canh tác, chậm thu hồi vốn đầu tư, nhất là với các hộ đầu tư xây dựng nhà kính, nhà màng để trồng rau.

Đặc biệt, từ năm 1994, Đà Lạt đã thu hút được doanh nghiệp Hasfarm (Hà Lan) đến đầu tư sản xuất, kinh doanh rau và hoa quả sạch, hiệu quả sản xuất đạt khá cao, tạo được hiệu ứng lan toả khắp khu vực Tây Nguyên. Chính những nông dân, công chức nhà nước của Lâm Đồng vào làm thuê cho doanh nghiệp này đã học hỏi được quy trình sản xuất, cách tiếp cận thị trường nông sản, rồi ra ngoài thành lập công ty, HTX chuyên canh rau, hoa, quả các loại.

Mô hình HTX nông nghiệp công nghệ cao Tân Tiến ở Đà Lạt là một trong những minh chứng điển hình. Nhờ học hỏi và áp dụng thành công quy trình trồng rau công nghệ cao của Hasfarm, HTX này đã có lãi ròng hơn 2,5 tỷ đồng/năm.

Để Mộc Châu trở thành "Đà Lạt thứ hai"

Để tạo đột phá trong sản xuất rau, Mộc Châu nói riêng, tỉnh Sơn La nói chung cần thu hút được các doanh nghiệp trong và ngoài nước đến đầu tư sản xuất rau, củ, quả theo hướng ổn định, lâu dài, áp dụng quy trình công nghệ cao, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, tạo được nhiều việc làm cho lao động tại chỗ và phụ cận nhằm tạo ra các hạt nhân để lan toả mô hình ra cộng đồng.

Để đạt được mục đích nêu trên, các cấp chính quyền địa phương cần có cơ chế, chính sách đủ mạnh để hấp dẫn các nhà đầu tư sản xuất và kinh doanh rau có lãi như: Miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp, ưu đãi vốn vay ngân hàng, hỗ trợ công tác truyền thông, quảng bá sản phẩm, xây dựng cơ sở hạ tầng điện, nước, kho lạnh, giao thông nội đồng và đánh giá, cấp chứng nhận sản phẩm hợp quy...

Để sản xuất có lãi, nhà đầu tư nên gieo trồng các giống rau có năng suất, chất lượng và giá trị kinh tế cao, có khả năng bảo quản dài ngày, chịu được vận chuyển đi xa như khoai tây, cà chua, bí xanh, dưa lưới, dưa chuột, ớt chuông, dưa  lê Happy 7, cải bắp, cải thảo, cà rốt, súp lơ...

Nhằm nâng cao giá trị kinh tế, sản phẩm phải đạt chuẩn từ VietGAP trở lên và làm tốt công tác sơ chế, bảo quản, chế biến thô, chế biến sâu cũng như tổ chức tiêu thụ. Đồng thời tăng cường truyền thông, quảng bá sản phẩm, xây dựng thương hiệu, đăng lý mã số vùng trồng, thiết kế logo bao gói nông sản, lập trang web doanh nghiệp, gắn sản xuất với các chuỗi cửa hàng bao tiêu rau, củ, quả sạch tại các thành phố, khu công nghiệp, cảng hàng không ở miền Bắc và hướng tới xuất khẩu...

Để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, cần làm nhà lưới, nhà màng công nghệ cao, trong đó ưu tiên trồng những loại rau dễ bị nhiễm sâu bệnh hại để giảm căn bản việc phun thuốc phòng trừ dịch hại trên cây rau như cà chua, dưa chuột, ớt ngọt, bắp cải, cải thảo, súp lơ, cải xoăn... Các loại rau ít bị sâu bệnh hại hơn như bầu, bí, mướp, khoai tây, cà rốt, cải củ, su hào, cải ngồng, mồng tơi, rau dền, rau đay, rau khoai lang, rau bí ngô, xà lách và một số cây rau gia vị có thể gieo trồng ngoài tự nhiên, tuân thủ nghiêm ngặt quy trình VietGAP.

Nhà nước nên nghiên cứu chỉ cho phép nhập khẩu các loại rau không thể sản xuất trong nước hoặc sản xuất trong nước không đáp ứng đủ nhu cầu cho tiêu dùng nội địa và cũng chỉ cho nhập khẩu rau chính ngạch, cấm nhập qua đường tiểu ngạch.

Ngoài cao nguyên Mộc Châu, Sơn La còn có cao nguyên Nà Sản (huyện Mai Sơn) cũng rất giàu tiềm năng như như Đà Lạt. Địa phường này còn có cộng đồng người miền xuôi lên định cư từ những năm 1960, đây là nguồn nhân lực chất lượng cao cho các doanh nghiệp đến đầu tư sản xuất rau. Hiện tuyến cao tốc Hoà Bình - Mộc Châu, Mộc Châu – thành phố Sơn La đang được triển khai xây dựng, cùng với Nghị quyết 57, Nghị quyết 68 về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và phát triển kinh tế tư nhân của Đảng mới ban hành, sẽ rất thuận lợi cho Mộc Châu, Mai Sơn sớm trở thành các vựa rau như Đà Lạt.

"Cây ăn quả lưu niên có thể trồng trên đất canh tác rau màu nhưng các cây rau ăn lá, củ và quả gần như không thể làm ngược lại. Mặt khác, sản xuất rau mang tính thời vụ, ngắn ngày, yêu cầu về điều kiện thời tiết, thuỷ văn, thành phần cơ giới và độ phì nhiêu của đất, kỹ thuật gieo trồng khắt khe hơn. Nguồn lực đầu tư cho sản xuất cũng lớn hơn rất nhiều. Sản phẩm sau thu hoạch khó bảo quản tự nhiên được dài ngày... Đây cũng là những nguyên nhân khiến Mộc Châu chậm trở thành vựa rau như Đà Lạt", ông Nguyễn Thái Thịnh, cán bộ Viện Nghiên cứu Rau quả (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam) phân tích.