Video dân buôn "chia hàng" cho Hải quan
Đừng lảng tránh sự thật
Sau loạt phóng sự điều tra “Vạch trần thủ đoạn buôn lậu qua cửa khẩu Lào Cai” do Báo Nông nghiệp và Môi trường thực hiện, bức màn ngụy trang tại một điểm nóng buôn lậu đã phần nào được vén lên.
Hoạt động kiểm tra, kiểm soát của lực lượng Hải quan Lào Cai có nhiều "kẽ hở" tạo điều kiện thuận lợi cho dân buôn lậu "đánh" hàng. Ảnh: HK.
Nhưng thay vì tiếp nhận để xử lý, chấn chỉnh cán bộ, Cục Hải quan lại phát đi văn bản 7518/CHQ-CP do Phó Cục trưởng Trần Đức Hùng ký ngày 2/6/2025 với nội dung: “Các hình ảnh trong video, bài báo không xác định được thời gian ghi hình; trang phục cán bộ là trang phục thu-đông; một số cán bộ xuất hiện đã được luân chuyển; hình ảnh xe máy, xe khách không chứng minh được chở hàng lậu,…”. Ông Hùng kết luận rằng, phóng sự "không phản ánh đúng tình hình hiện nay", cần được rà soát, thậm chí xem xét đính chính.
Đây rõ ràng là một kiểu biện hộ vụng về, mang tính đánh tráo khái niệm. Phải chăng, với cách lý giải như vậy, thì chỉ cần chuyển công tác là xóa sạch trách nhiệm? Rằng chỉ cần thay đồng phục là "rửa" được hành vi tiếp tay cho buôn lậu?
Rõ ràng vấn đề cần làm rõ, không phải hình ảnh ghi vào thời điểm nào, mà là nội dung mà loạt bài phản ánh. Có hay không việc cán bộ ngó lơ, buông lỏng quản lý, tiếp tay cho buôn lậu?
Không thể biện minh sai phạm bằng đồng phục mùa đông. Càng không thể coi việc một cán bộ được luân chuyển là “tấm khiên” miễn tội.
Một mắt xích phía sau đường dây vận chuyển. Giữa con hẻm chật ních vali, hàng hóa và người xách tay, tiếng rì rầm của những “phi vụ lặng lẽ”. Ảnh: HK.
Càng phải nói thêm, trong ngày 30/5/2025, tại buổi làm việc giữa Tổ công tác 389 (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) với UBND tỉnh Lào Cai do Thứ trưởng Trần Thanh Nam chủ trì, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Lào Cai Hoàng Chí Hiền cũng thừa nhận, dù các chỉ đạo Trung Ương được triển khai nghiêm túc, nhưng hoạt động buôn lậu ở biên giới diễn ra thường xuyên, tinh vi. Đáng lưu ý, đối tượng thực hiện chủ yếu là người già, phụ nữ, trẻ em đi theo dạng “xách hàng thuê”, khiến công tác xử lý càng phức tạp. Ông Hiền đánh giá cao vai trò của báo chí trong phát hiện, cảnh báo và thúc đẩy quản lý. Tỉnh đã chỉ đạo điều chuyển cán bộ, siết lại quy trình kiểm soát.
Ấy vậy mà trong văn bản phản hồi, Cục Hải quan lại viện dẫn rằng các phóng sự “không phản ánh đúng tình hình hiện tại”, rằng lực lượng chức năng đang “nỗ lực đồng bộ” và “đạt kết quả đáng khích lệ”.
Hàng lậu công khai được vận chuyển qua chốt Hải quan. Ảnh: HK.
Nếu gọi việc bắt được vài chuyến hàng trong đợt cao điểm là “kết quả đáng khích lệ” thì xin hãy nhìn thẳng vào sự thật, thủ đoạn buôn lậu mà lực lượng chức năng vừa qua đã "phát hiện" lại chính là những gì Báo Nông nghiệp và Môi trường đã ghi nhận từ trước đó và phản ánh trong loạt bài điều tra. Có khác chăng là thời điểm phát hiện sau bài báo, không phải trước.
Sự thật không thể phủ nhận
Từ cuối tháng 2 đến đầu tháng 3/2025, nhóm phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã trực tiếp ghi nhận hoạt động vận chuyển hàng hóa tại khu vực cửa khẩu Lào Cai. Hình ảnh ghi lại cho thấy, lợi dụng vào chính sách cho cư dân biên giới, nhiều cư dân đã tham gia vào hoạt động xé lẻ hàng hóa, xách hàng thuê, đặc biệt là các mặt hàng đông lạnh, hàng nhập khẩu có điều kiện cho các đầu nậu. Trong đó có dấu hiệu tiếp tay từ một số bộ phận cán bộ hải quan. Tất cả đều được nhóm phóng viên ghi lại hình ảnh chứng cứ rõ ràng.
Quá trình ghi hình không hề dễ dàng. Có người dân chỉ vì đưa điện thoại lên quay đã bị đe dọa, ép buộc xóa clip. Để tiếp cận được những tuyến vận chuyển và điểm tập kết, nhóm phóng viên đã phải cải trang, thâm nhập hiện trường nhiều ngày liên tiếp, bám sát hành trình của hàng hóa từ cửa khẩu về các điểm trung chuyển, rồi vận chuyển đi nhiều tỉnh, thành phố tiêu thụ. Những đoạn video, hình ảnh ghi nhận đều kèm theo thông tin thời gian, địa điểm, biển số phương tiện và nhận diện cán bộ làm nhiệm vụ, sẵn sàng cung cấp cho cơ quan chức năng.
Tại khu vực không thuộc lối đi dành cho cư dân biên giới, nhiều người vẫn vô tư qua lại. Một số cư dân bị thu sổ ngay tại chốt, đồng nghĩa với việc không thể tiếp tục “chuyến đi” trong ngày – minh chứng cho sự lỏng lẻo trong kiểm soát và dấu hiệu chọn lọc trong cách xử lý. Ảnh: HK.
Tuy nhiên, thay vì tiếp nhận và phối hợp xác minh, Cục Hải quan lại cho rằng “không xác định được hình ảnh hàng lậu”. Một lập luận mang tính ngụy biện. Không lẽ phải bắt quả tang từng túi xúc xích, lạp xưởng đang rã đông được cuốn chặt trong người; bắt quả tang những chuyến hàng đông lạnh đang vận chuyển đi tiêu thụ thì mới đủ là chứng cứ? Việc xác định tính hợp pháp của hàng hóa không nằm trong thẩm quyền của báo chí, mà là trách nhiệm của chính các lực lượng chức năng, trong đó có Hải quan.
Chúng tôi khẳng định, mọi tư liệu đều có thể đối chiếu rõ ràng, từ thời gian, tuyến xe, địa điểm, biển số đến hình ảnh cán bộ xuất hiện trong video. Và chúng tôi sẵn sàng cung cấp toàn bộ tài liệu đó để phục vụ công tác xác minh, kiểm tra và xử lý theo đúng chức năng, thẩm quyền.
Tiếc rằng, thay vì chủ động phối hợp với báo chí làm rõ trách nhiệm những cán bộ tiếp tay cho buôn lậu, lực lượng Hải quan lại chọn cách né tránh và phản ứng bằng một văn bản quy trách nhiệm cho báo chí. Đó không phải là cách một cơ quan thực thi pháp luật nên đối diện với sự thật.
Chuyển công tác không phải là “lá bùa miễn tội”
Ngày 15/3/2025, hệ thống Chi cục Hải quan Lào Cai được tái cơ cấu thành Chi cục Hải quan vùng VII. Nhiều cán bộ được điều chuyển. Nhưng không thể vì thế mà biến tất cả những gì đã xảy ra trước đó thành “vấn đề của tổ chức cũ”.
Cần xác minh, những cán bộ từng xuất hiện trong các hình ảnh điều tra giờ đang ở đâu, giữ chức vụ gì, có tiếp tục làm nhiệm vụ tại cửa khẩu hay bộ phận nào tại Chi cục Hải quan vùng VII? Có làm ngơ, buông lỏng quản lý, tiếp tay cho buôn lậu hay không?
Khệ nệ xách, vận chuyển hàng hóa ngay tại lối đi không dành cho cư dân biên giới, nhưng vẫn ngang nhiên lọt qua “khe hở” của lực lượng Hải quan. Một hình ảnh cho thấy sự dễ dãi đến mức khó hiểu trong khâu kiểm soát tại cửa khẩu. Ảnh: HK.
Trước đó, vào tháng 1/2025, Báo Nông nghiệp Việt Nam (nay là Báo Nông nghiệp và Môi trường) cũng từng phản ánh vụ việc một doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng qua cửa khẩu Lào Cai có dấu hiệu sử dụng hợp đồng giả, mã số cơ sở đóng gói giả. Bất chấp cảnh báo từ Tổng cục Hải quan Trung Quốc, và cả sự cầu cứu từ doanh nghiệp làm ăn chân chính, Cục Hải quan tỉnh Lào Cai (nay là Chi cục Hải quan vùng VII) vẫn cho rằng “việc xác minh mã số không thuộc thẩm quyền của cơ quan hải quan”.
Thậm chí, sau khi nhóm phóng viên liên hệ làm việc với Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan) để làm rõ, đơn vị này cũng từ chối cung cấp thông tin. Hai cấp ngành từ Cục tới Tổng cục khi đó đều cùng chung một sự im lặng đáng ngờ. Một sự im lặng không chỉ làm xói mòn niềm tin của doanh nghiệp, mà còn đặt ra câu hỏi là thực tế, ngành Hải quan đang bảo vệ ai?
Và nay, với phản hồi từ văn bản 7518, người ta lại tiếp tục thấy một chuỗi phản ứng quen thuộc là lảng tránh, là chối bỏ, đánh tráo vấn đề, thay vì đối mặt và xử lý.
Chúng tôi hiểu rằng, không thể vì một vài cá nhân sai phạm mà đánh đồng cả lực lượng. Nhưng cũng không thể vì "thành tích" mà bỏ qua vi phạm. Việc báo chí phản ánh những dấu hiệu tiêu cực không phải để “bôi xấu” ngành, mà để giúp ngành mạnh hơn, sạch hơn. Nếu không có những tiếng nói như vậy, thì liệu những hành vi làm ngơ, buông lỏng trách nhiệm có bị phơi bày?
Nếu như sự thật vẫn bị lảng tránh, thì người chịu tổn thất lớn nhất không phải là một cá nhân hay một cơ quan, mà là niềm tin của công chúng vào kỷ cương pháp luật, vào “lằn ranh đỏ” ở biên giới.
