Không xử lý nghiêm có lỗi với môi trường
Như Báo Nông nghiệp và Môi trường đăng tải loạt bài “Đường đi của rác thải xây dựng tại Đà Nẵng”. Theo đó, người dân phản ánh tình trạng rác thải xây dựng tại các công trình: Trung tâm Cao ốc phức hợp Nguyễn Kim, Khu chung cư cao tầng Tuyên Sơn, chung cư FPT Plaza 4 và một dự án chung cư trên đường Trần Hưng Đạo được đơn vị vận chuyển, xử lý rác thải chở đi đổ trái phép, gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến đời sống của người dân.
Cần xử lý nghiêm hành vi vận chuyển, xử lý rác thải xây dựng tại các dự án trên địa bàn TP Đà Nẵng. Videos: Quán Dũng.
Theo tìm hiểu của phóng viên, tại một số dự án do Coteccons làm tổng thầu trên địa bàn TP Đà Nẵng, thì đơn vị ký hợp đồng vận chuyển, xử lý rác thải xây dựng là Công ty TNHH Tổng hợp Nghị Tâm (Công ty Nghị Tâm). Còn các công trình do Central làm tổng thầu, đơn vị được ký hợp đồng xử lý chất thải xây dựng là Công ty TNHH Vệ sinh môi trường và Xây dựng Đà Nẵng (Công ty vệ sinh môi trường Đà Nẵng).
Theo quy định pháp luật, đơn vị ký hợp đồng vận chuyển và xử lý chất thải bắt buộc phải có giấy phép hoạt động cho cả hai khâu thu gom, vận chuyển và xử lý. Đồng nghĩa với việc phải có cơ sở xử lý chất thải được cấp phép (bãi tập kết, nhà máy xử lý), tuân thủ quy định về môi trường và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp phép.
Hàng loạt xe tải chở rác thải xây dựng được vận chuyển đến bãi rác tự phát đường Đà Sơn 2. Ảnh: Người dân cung cấp.
Nhưng, theo ghi nhận của phóng viên, các xe vận chuyển rác thải xây dựng của Công ty Nghị Tâm, Công ty vệ sinh môi trường Đà Nẵng vận chuyển rác thải từ công trường dự án do Coteccons, Central, Tâm Minh Nhân làm tổng thầu đều đang mang đi đổ trái phép, không đúng nơi quy định tại các khu đất nông nghiệp, đất trống tại đường Đà Sơn 2 (phường Hòa Khánh), khu vực gần sân vận động Hòa Xuân (phường Hòa Xuân) và một số địa bàn như phường: Hải Vân, An Khê, xã Bà Nà…
Nhiều chuyên ra cho rằng, để xảy ra tình trạng đổ trộm rác thải xây dựng trái phép này, một phần là do ý thức coi thường pháp luật của các nhà thầu, đơn vị vận chuyển, xử lý chất thải. Ngoài ra, sự buông lỏng quản lý của chính quyền địa phương cũng là yếu tố “tạo điều kiện” cho các đơn vị vi phạm.
Những “lỗ hổng” cho rác thải xây dựng đổ trộm
Phân tích về vấn đề này, ông Phạm Văn Sơn - Tổng thư ký Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam cho rằng: Tình trạng chất thải xây dựng được đổ trộm, đổ không đúng điểm quy định diễn ra phổ biến tại nhiều địa phương, không chỉ riêng gì TP Đà Nẵng. Hành vi này không chỉ đơn thuần xuất phát từ ý thức kém của người dân hay tài xế vận chuyển, mà đây là hệ quả trực tiếp của những “khoảng trống” kéo dài trong cơ chế quản lý Nhà nước và thực thi pháp luật. Trong đó, có 3 “lỗ hổng” cần được cải thiện để hạn chế các hành vi vi phạm.
Ông Phạm Văn Sơn - Tổng thư ký Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam. Ảnh: Quán Dũng.
Thứ nhất, là sự thiếu hụt nghiêm trọng về quy hoạch hạ tầng tiếp nhận chất thải xây dựng: Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP đã yêu cầu các địa phương phải quy hoạch điểm tập kết, bãi thải chất thải xây dựng. Tuy nhiên trên thực tế, tại nhiều đô thị lớn và các địa phương đang đô thị hóa nhanh, số lượng bãi thải hợp pháp được cấp phép rất ít và thường nằm xa khu vực trung tâm. Điều này khiến chi phí vận chuyển và xử lý hợp pháp trở nên quá cao so với “chi phí rủi ro” của hành vi đổ trộm. Khi phải lựa chọn giữa việc đi xa, tốn kém và việc đổ trộm nhanh, gần, ít bị phát hiện, nhiều người buộc phải chọn phương án vi phạm. Lỗ hổng ở đây không chỉ nằm ở ý thức, mà ở việc hệ thống tiếp nhận hợp pháp không đủ năng lực đáp ứng nhu cầu phát sinh thực tế.
Hàng nghìn mét khối rác thải xây dựng được đổ trộm tại các bãi rác tự phát, đất nông nghiệp, ven đường trên địa bàn TP Đà Nẵng. Ảnh: Quán Dũng.
Thứ hai, là sự buông lỏng trong giám sát hành trình phương tiện vận chuyển chất thải xây dựng: Trong khi xe chở chất thải nguy hại được quản lý rất chặt chẽ, bắt buộc gắn GPS và có lộ trình rõ ràng, thì xe chở chất thải xây dựng chủ yếu là xe ben, xe tải nhỏ, thậm chí xe ba gác lại hoạt động gần như tự do. Hiện chưa có quy định bắt buộc các phương tiện này phải lắp thiết bị giám sát hành trình kết nối dữ liệu về cơ quan quản lý môi trường. Việc cấp phép vận chuyển chủ yếu dựa trên giấy phép giao thông, chứ không phải giấy phép môi trường. Hệ quả là sau khi xe rời công trình, cơ quan chức năng hầu như không thể biết xe đi đâu, dừng ở đâu và đổ rác tại vị trí nào.
Thứ ba, là cơ chế tài chính và thiếu công cụ ràng buộc kinh tế đủ mạnh: Khi xin giấy phép xây dựng, chủ đầu tư chỉ cần cam kết xử lý rác thải đúng quy định, nhưng những cam kết này phần lớn chỉ mang tính hình thức. Trong khi đó, mức xử phạt hành chính đối với hành vi đổ trộm hiện nay vẫn thấp hơn nhiều so với lợi ích kinh tế mà chủ đầu tư và đơn vị vận chuyển thu được khi không xử lý rác hợp pháp. Điều này vô hình trung khuyến khích vi phạm, khiến việc đổ trộm chất thải trở thành phương án tối ưu, tiết kiệm chi phí cho đơn vị vận chuyển.
Không xử lý nghiêm hành vi vận chuyển, xử lý rác thải xây dựng trái quy định là có lỗi với môi trường. Ảnh: Quán Dũng.
Hiện nay,rác thải xây dựng được coi là không độc hại, nhưng trên thực tế lại gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với môi trường và sức khỏe cộng đồng.
“Khi rác thải xây dựng như: gạch, đá, bê tông… được đổ lên đất nông nghiệp thì sẽ làm đất bị chai cứng, mất kết cấu tự nhiên và gần như không thể canh tác. Vôi vữa, xi măng có tính kiềm cao làm thay đổi độ pH, gây kiềm hóa đất, khiến cây trồng chết hoặc sinh trưởng kém. Nguy hiểm hơn, chất thải xây dựng thường lẫn ni lông, sơn, dung môi, thậm chí amiăng từ vật liệu cũ, các chất này ngấm vào đất, tích tụ kim loại nặng và đi vào chuỗi thực phẩm.
Đối với nguồn nước, việc đổ chất thải xây dựng tràn lan làm thu hẹp lòng hồ, kênh mương - những không gian thoát nước tự nhiên của đô thị. Khi bị đổ xuống ven sông, suối, kênh rạch, rác thải xây dựng gây tắc nghẽn dòng chảy, làm gia tăng nguy cơ ngập úng cục bộ và sạt lở bờ sông. Nước mưa thẩm thấu qua các bãi thải tự phát chứa thạch cao và phụ gia xây dựng còn tạo ra dòng nước rỉ rác có hàm lượng sunfat và chất rắn lơ lửng cao, gây ô nhiễm nguồn nước mặt và nước ngầm tầng nông.
Về sức khỏe và an toàn cộng đồng, các bãi đổ trộm là nguồn phát tán bụi xi măng, bụi silica và bụi mịn PM10, PM2.5, gây các bệnh về hô hấp cho người dân xung quanh. Nhiều nơi còn xảy ra tình trạng đốt rác lẫn nhựa và hóa chất, phát sinh khí độc hại. Các đống phế thải đổ trộm ven đường, không có biển cảnh báo, lấn chiếm lòng đường cũng tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông, đặc biệt vào ban đêm”, ông Phạm Văn Sơn phân tích tác hại của rác thải xây dựng.
Để kiểm soát chặt đường đi của rác thải xây dựng, ông Sơn cho rằng, “không thể chỉ dựa vào biện pháp thủ công mà cần áp dụng mạnh mẽ công nghệ số kết hợp với công cụ kinh tế. Trước hết, cần số hóa đường đi của rác, xóa bỏ quản lý bằng giấy tờ thủ công. Mỗi chuyến xe rời công trình phải có mã QR chứa thông tin về loại rác, khối lượng và điểm đến; tại bãi thải hợp pháp, mã này được quét xác nhận tiếp nhận. Song song, cần bắt buộc lắp GPS cho mọi phương tiện vận chuyển chất thải xây dựng, thiết lập hàng rào ảo trên bản đồ số để phát hiện xe đi chệch lộ trình hoặc dừng bất thường. Việc ứng dụng camera AI tại các “điểm đen” đổ trộm cũng cho phép tự động nhận diện hành vi vi phạm và xử phạt nguội”.
Bên cạnh đó, cần áp dụng cơ chế đặt cọc môi trường khi cấp phép xây dựng, chỉ hoàn trả khi có đầy đủ bằng chứng điện tử về xử lý rác hợp pháp. Đồng thời, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn để rác thải xây dựng trở thành nguồn nguyên liệu có giá trị cho tái chế. Khi đổ trộm trở nên khó khăn hơn, tốn kém hơn và kém hấp dẫn hơn so với tuân thủ pháp luật, vấn nạn này mới có thể được giải quyết một cách bền vững.
