Bịt 'lỗ hổng' mất an toàn thực phẩm: [Bài 5] Đừng vì lợi ích mà vô cảm với sức khỏe trẻ nhỏ

Suốt nhiều tuần bám theo đường đi của từng mớ rau, cân thịt mà Công ty TNHH Dược phẩm và Thương mại Việt Tân (Công ty Việt Tân) đưa vào bếp ăn hàng chục trường mầm non ở Ninh Bình, phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã ghi nhận đầy đủ các mắt xích, từ chợ đầu mối, lò mổ nhỏ lẻ giữa khu dân cư, kho tập kết trung chuyển cho đến cổng trường, bếp ăn. Những gì được phơi bày trong bài viết trước đó cho thấy bữa ăn của trẻ nhỏ đang phụ thuộc vào một chuỗi cung ứng đầy rủi ro.

Thế nhưng, khi quay trở lại các nhà trường, nơi chịu trách nhiệm trực tiếp với bữa ăn bán trú và mang theo toàn bộ những ghi nhận thực tế diễn ra, điều phóng viên nhận thấy còn đáng lo hơn cả xuất xứ thực phẩm, đó là sự im lặng, né tránh, là sự vô cảm với sức khỏe trẻ nhỏ.

Trách nhiệm bị trì hoãn

Tại nhiều trường mầm non, khi được hỏi về công tác đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, hầu hết Ban giám hiệu đều khẳng định một cách chắc nịch rằng nhà trường và đơn vị cung cấp “thực hiện đúng quy định”, đảm bảo an toàn, chưa để xảy ra vụ việc gì bất thường”. Quy trình giao - nhận được mô tả rằng thực hiện “ba bên”, đủ mặt đại diện công ty, nhân viên bếp ăn và giáo viên hoặc cán bộ quản lý.

Chỉ đến khi nghe phân tích lại khung giờ giao hàng, lộ trình xe của Công ty Việt Tân, đối chiếu với clip ghi nhận nhiều ngày liên tiếp tại cổng trường, khi ấy các trường mới thừa nhận đó là “lỗi của nhà trường”, là “chưa giám sát chặt nhân viên nuôi dưỡng”, rồi hứa sẽ “họp lại, rút kinh nghiệm”.

Vấn đề là khi ngộ độc thực phẩm xảy ra sẽ không còn cơ hội để rút kinh nghiệm. Sai lầm sẽ phải trả giá bằng sức khỏe, thậm chí bằng tính mạng của trẻ nhỏ. Đối tượng chịu rủi ro đầu tiên không phải người ký hợp đồng, cũng không phải người viết báo cáo, mà là những đứa trẻ mầm non chưa biết đọc chữ, không biết phản biện, không biết tự bảo vệ.

Không chỉ quy trình, một lỗ hổng khác lộ ra trên bảng công khai tài chính, những đơn giá “nhảy múa” và có trường hợp cao bất thường so với mặt bằng và so với các trường khác cùng nhà cung cấp. Khi phóng viên đối chiếu, phản ứng thường là ngạc nhiên, rồi cho rằng “ghi nhầm”, rồi hứa “kiểm tra lại”. Nhưng “kiểm tra lại” kiểu gì, kiểm tra đến đâu, truy lại hóa đơn, đối chiếu đầu vào ra sao, ai chịu trách nhiệm nếu sai, những câu hỏi ấy đến nay vẫn chưa có phản hồi chính thức.

Một mô-típ lặp lại ở nhiều trường học là khi chưa bị “ngửa bài”, ai cũng tin mình đang làm đúng; chỉ khi bị đối chất bằng những ghi nhận thực tế thì ai cũng nói sẽ kiểm tra lại.

Giám sát an toàn thực phẩm vẫn còn khoảng trống

Nhìn vào hệ thống văn bản, Ninh Bình không hề thiếu hành lang pháp lý cho an toàn thực phẩm trong trường học. UBND tỉnh đã ban hành Công văn số 194/UBND-VP7 về việc tăng cường phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm và vi phạm pháp luật trong lĩnh vực an toàn thực phẩm. Trên cơ sở đó, Sở Y tế có Văn bản số 1897/SYT-ATTP do Phó Giám đốc Trương Thanh Phong ký ban hành, yêu cầu tăng cường đảm bảo an toàn thực phẩm, phòng chống ngộ độc tại các cơ sở giáo dục năm học 2025-2026, gửi đến Sở Giáo dục và Đào tạo, các phường/xã, Chi cục An toàn thực phẩm, Trung tâm Y tế khu vực. Các địa phương đều thành lập Ban Chỉ đạo Liên ngành về an toàn thực phẩm, ban hành đủ quy chế, kế hoạch, phân công nhiệm vụ, tổ chức kiểm tra bếp ăn trường học.

Thế nhưng, khi phóng viên tìm đến UBND các xã trên địa bàn tỉnh Ninh Bình, nơi những công văn ấy lẽ ra phải được “biến thành” hành động cụ thể, câu trả lời nhận được lại chủ yếu là hoạt động mang tính hình thức, thiếu thực tiễn.

Ngày 4/11, ông Nguyễn Thế Anh, Chánh Văn phòng UBND xã Yên Khánh, thông tin rằng ngay từ đầu năm, địa phương đã thành lập Ban chỉ đạo liên ngành về an toàn thực phẩm, phối hợp Trạm Y tế kiểm tra, giám sát các bếp ăn trường học; HĐND xã cũng vừa giám sát một số trường, “chưa phát hiện dấu hiệu bất thường, mọi thứ vẫn đảm bảo”. Khi được đề nghị làm việc cụ thể về những dấu hiệu vi phạm mà phóng viên ghi nhận được tại các trường mầm non trên địa bàn, ông cho biết xã vừa trong giai đoạn sáp nhập, bộn bề công việc, sẽ “bố trí lịch làm việc cụ thể sau”.

Tại xã Khánh Nhạc, Chánh Văn phòng UBND xã, ông Đào Đức Tính, giải thích rằng xã đang họp Hội đồng và tiếp đoàn công tác từ Trung ương, tỉnh về dự án đường cao tốc, sẽ nắm bắt thông tin và “phản hồi sau”.

Ngày 5/11, phóng viên báo Nông nghiệp và Môi trường cũng đã liên hệ làm việc với Sở Y tế và Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Ninh Bình, trình bày rõ toàn bộ quá trình ghi nhận, từ nguồn hàng ở chợ đầu mối, lò mổ nhỏ lẻ, kho trung chuyển Công ty Việt Tân cho đến quy trình giao - nhận tại các trường. Đổi lại, đến thời điểm bài viết này, vẫn chưa có bất kỳ thông tin phản hồi chính thức nào về việc phối hợp kiểm tra, xử lý.

Vậy lỗ hổng nằm ở đâu? Không phải ở chỗ thiếu cơ sở pháp lý. Ninh Bình không thiếu “hàng rào” để ngăn thực phẩm bẩn lọt vào bếp ăn trường học. Nhưng những “hàng rào” ấy đang được dựng bằng… giấy, mà không biến thành hành động, và trách nhiệm cá nhân cụ thể.

Trong suốt quá trình làm việc, hiếm có nhà trường, địa phương nào tự nhận trách nhiệm một cách nghiêm túc. Bởi nếu nhận trách nhiệm, nghĩa là phải đối diện với thành tích cá nhân, thi đua nhà trường, đánh giá cuối năm,... Dễ hiểu vì sao nhiều người chọn dùng cụm từ “rút kinh nghiệm”, thay vì thừa nhận mình đã để cho quy trình biến dạng, để cho lòng tin của phụ huynh bị đánh mất, để cho bữa ăn của con trẻ bị đánh cược.

Loạt phóng sự “Bịt ‘lỗ hổng’ mất an toàn thực phẩm” không chỉ phơi bày mánh khóe của một doanh nghiệp cung cấp thực phẩm; phơi bày lợi ích nhóm giữa một số giáo viên với đơn vị cung ứng thực phẩm; Thực tế còn chua chát hơn: Chúng ta có thể viết những công văn rất hay, xây dựng những quy trình rất đẹp, nhưng nếu những người có trách nhiệm vẫn coi bữa ăn của trẻ nhỏ là cơ hội để trục lợi thì mọi “lỗ hổng” pháp lý mỗi lúc sẽ được khoét rộng thêm bằng sự chính vô cảm của các thầy cô giáo, của các cấp chính quyền cơ sở...