Dù Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã có hiệu lực từ năm 2012 nhưng thực tế cho thấy việc thực thi các quy định liên quan vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt tại nơi công cộng và trong môi trường mạng. Để làm rõ những vướng mắc pháp lý cũng như đề xuất giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả thực thi luật, phóng viên đã có cuộc trao đổi với luật sư Dương Lê Ước An – Công ty Luật Hợp danh Đại An Phát.
Cần sự phối hợp đồng bộ trong phòng, chống tác hại thuốc lá
- Thưa luật sư, một nghịch lý lớn đang diễn ra là Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá đã có hiệu lực hơn 10 năm nhưng việc thực thi còn yếu, đặc biệt ở nơi công cộng. Từ góc độ pháp lý, anh đánh giá thực trạng này như thế nào?
Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội ban hành từ năm 2012, nội dung khá toàn diện, phù hợp với Công ước Khung của Tổ chức Y tế Thế giới. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, luật chủ yếu mang tính vận động, tuyên truyền mà thiếu những biện pháp bắt buộc cụ thể hoặc công cụ thực hiện rõ ràng.
Về tổ chức thực hiện, một số địa phương chưa thật sự phát huy được vai trò của Ban chỉ đạo Phòng, chống tác hại thuốc lá. Việc phối hợp giữa các ngành đôi khi còn chưa chặt chẽ, dẫn đến việc thực hiện mới chỉ tập trung vào ngành y tế là chính.
Thuốc lá ngoại được quảng cáo tràn lan trên mạng xã hội. Ảnh: Chụp màn hình.
- Các quy định xử phạt hành vi hút thuốc nơi công cộng, bán thuốc cho trẻ vị thành niên... đều đã có, nhưng vi phạm vẫn diễn ra phổ biến. Phải chăng chúng ta đang gặp khó trong thực tiễn triển khai?
Hoàn toàn đúng. Dù các văn bản như Nghị định 117/2020/NĐ-CP đã nêu rõ mức xử phạt nhưng khâu thanh tra, kiểm tra hiện nay còn gặp khó khăn do lực lượng mỏng và chưa có sự vào cuộc đồng bộ của các ngành. Mặt khác, ý thức của một bộ phận người dân vẫn còn hạn chế, cộng đồng chưa tham gia giám sát hiệu quả. Việc nhắc nhở, phản ánh vi phạm chưa được khuyến khích đúng mức, trong khi đây là một kênh hỗ trợ rất quan trọng cho lực lượng chức năng.
Đầu lọc thuốc lá nằm rải rác ở nhiều nơi dấy lên nguy cơ ô nhiễm môi trường. Ảnh: Minh Toàn.
- Vậy việc mở rộng thẩm quyền xử phạt cho các lực lượng khác như công an, quản lý thị trường, chính quyền địa phương liệu có khả thi?
Tôi cho rằng hoàn toàn khả thi. Một số lực lượng như công an khu vực, quản lý thị trường, chính quyền cơ sở có lợi thế về địa bàn và khả năng tiếp cận trực tiếp với người dân. Nếu được bổ sung thẩm quyền theo hướng rõ ràng và phù hợp với chức năng, họ có thể hỗ trợ đắc lực trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm, nhất là ở nơi công cộng. Điều này cũng góp phần san sẻ gánh nặng với ngành y tế.
Tăng cường kiểm soát thuốc lá trong môi trường số, thúc đẩy vai trò cộng đồng
- Mặc dù luật cấm quảng cáo thuốc lá, nhiều tổ chức, cá nhân vẫn chào hàng công khai qua mạng xã hội. Về mặt pháp lý, chúng ta có thiếu công cụ để xử lý các vi phạm trên nền tảng số không?
Quy định thì đã có, nhưng hình thức quảng cáo thuốc lá đang ngày càng tinh vi, nhất là qua livestream, KOLs, hoặc các hội nhóm ẩn danh. Việc kiểm soát nội dung vi phạm trên mạng xã hội xuyên biên giới còn gặp khó khăn do thiếu công cụ kỹ thuật và cơ chế phối hợp liên ngành. Chúng ta cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý cho môi trường mạng, đồng thời nâng cao năng lực kỹ thuật cho các đơn vị thực thi.
Theo luật sư An, cần sự phối hợp đồng bộ trong phòng, chống thuốc lá. Ảnh: NVCC.
- Thuốc lá điện tử dù bị cấm từ năm 2025 nhưng vẫn phổ biến trong giới trẻ. Theo ông, điểm cần siết chặt nhất trong hệ thống pháp luật hiện nay là gì?
Có ba điểm mấu chốt. Một là nâng cao năng lực giám sát thị trường, nhất là kênh mạng xã hội. Hai là điều chỉnh các chế tài xử phạt phù hợp với hành vi vi phạm, đủ sức răn đe. Ba là tăng cường phối hợp thực thi giữa các lực lượng như công an, quản lý thị trường, hải quan và nền tảng công nghệ. Ngoài ra, việc tuyên truyền và cảnh báo đến giới trẻ cũng cần đổi mới, gần gũi, dễ tiếp nhận hơn.
- Nếu không có cơ quan chức năng xử lý kịp thời, người dân có thể chủ động khởi kiện hành vi hút thuốc nơi công cộng gây ảnh hưởng sức khoẻ hay không?
Về nguyên tắc, luật có quy định về quyền được sống trong môi trường không khói thuốc. Người dân có thể yêu cầu xử lý hoặc yêu cầu bồi thường nếu có bằng chứng thiệt hại. Tuy nhiên, hiện nay chưa có cơ chế khởi kiện vì lợi ích cộng đồng, nên việc khởi kiện cá nhân còn nhiều khó khăn.
Trong tương lai, chúng ta cần hoàn thiện hơn nữa các quy định về quyền môi trường, đồng thời thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng – từ nhắc nhở, phản ánh, đến phối hợp giám sát và tuyên truyền. Chính sự chủ động của người dân sẽ tạo ra sức ép xã hội cần thiết để luật đi vào đời sống.
