Bảo vệ sức khỏe thủy sản nuôi: [Bài 3] Giảm phụ thuộc kháng sinh

Sử dụng kháng sinh còn thiếu kiểm soát

Ông Nguyễn Hữu Vinh, Giám đốc Công ty VMC Việt Nam cho biết, suốt 6 năm qua (từ năm 2019 đến nay), ông cùng đội ngũ kỹ thuật của Trung tâm Xét nghiệm và Chẩn đoán bệnh VMC Laboratory đã phối hợp với các chuyên gia Khoa Thủy sản - Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam và nhiều doanh nghiệp trong ngành đã thực hiện hàng loạt chuyến khảo sát từ địa đầu Móng Cái đến các đảo thuộc tỉnh Kiên Giang.

“Chúng tôi đã trực tiếp đến nhiều vùng nuôi cá nước ngọt, cá nước lạnh, tôm thẻ chân trắng, tôm hùm và các bè nuôi cá biển, tiến hành khảo sát, xét nghiệm nhanh, lấy mẫu phân tích bằng kỹ thuật sinh học phân tử, đồng thời làm kháng sinh đồ để đánh giá mức độ kháng kháng kháng sinh để khuyến cáo tới người nuôi”, ông Vinh chia sẻ.

Ông Vinh cho hay, những chuyến thực địa đã mang lại bức tranh khá toàn diện về tình hình sử dụng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản. Thực tế cho thấy, ngoài một số trang trại, doanh nghiệp quy mô lớn kiểm soát khá tốt việc sử dụng kháng sinh và ngăn ngừa kháng kháng sinh, thì phần lớn nông hộ nhỏ lẻ, nuôi tự phát vẫn còn thiếu kiểm soát.

Khi động vật thủy sản mắc bệnh do vi khuẩn, người nuôi chưa chú trọng tới việc xét nghiệm để biết chính xác vi khuẩn gây bệnh và thực hiện kháng sinh đồ để có biện pháp, phác đồ điều trị phù hợp. Do đó, dẫn đến tình trạng lạm dụng kháng sinh, theo đó tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh khá phổ biến. Đây đang là thách thức lớn cho việc bảo vệ sức khỏe vật nuôi, đảm bảo tỷ lệ sống, lợi nhuận và sinh kế bền vững cho bà con nuôi trồng thủy sản.

Cùng quan điểm, PGS.TS. Trương Đình Hoài, Phó Trưởng khoa Thủy sản - Trưởng nhóm nghiên cứu bệnh thủy sản (Học viện Nông Nghiệp Việt Nam) cho biết, thực tế hiện nay, người nuôi thủy sản vẫn chủ yếu sử dụng thuốc, hóa chất để điều trị khi bệnh đã xảy ra, thay vì chủ động phòng bệnh. Khi dịch bệnh bùng phát, do thiếu kiến thức và không được cập nhật thông tin kịp thời, nhiều hộ nuôi lúng túng, dẫn tới việc lạm dụng cùng lúc nhiều loại thuốc, hóa chất.

Đáng lo ngại hơn, dịch bệnh diễn biến ngày càng phức tạp, tình trạng bệnh ghép xuất hiện phổ biến, trong khi đó việc sử dụng kháng sinh vẫn còn bừa bãi, thiếu trách nhiệm, không dựa trên chẩn đoán bệnh, cũng không lựa chọn đúng loại thuốc và phác đồ điều trị.

Điều này không chỉ làm gia tăng tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh mà còn kéo theo nhiều hệ lụy: Ảnh hưởng trực tiếp tới hiệu quả nuôi trồng, gây tồn dư kháng sinh trong sản phẩm và môi trường, đe dọa an toàn thực phẩm và sức khỏe người tiêu dùng; đồng thời tác động không nhỏ đến hoạt động xuất khẩu thủy sản.

Phòng bệnh chủ động, sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường

Ông Nguyễn Hữu Vinh nhấn mạnh, các đối tượng nuôi trồng thủy sản hiện nay rất đa dạng như cá nước ngọt, cá biển, cá nước lạnh, tôm và các loài hải sản khác. Do đó, để giảm thiểu rủi ro từ tình trạng kháng kháng sinh, cần có sự phối hợp đồng bộ nhiều giải pháp.

Trước hết, cần bổ sung thêm nhân lực có chuyên môn thủy sản nhằm tăng cường công tác tư vấn, khuyến cáo kỹ thuật nuôi cũng như phòng trị bệnh từ cơ quan thú y và thủy sản tại các địa phương.

Song song đó, việc xác định rõ các loài nuôi chính sẽ giúp hoàn thiện quy trình chọn giống, dinh dưỡng thức ăn, công nghệ nuôi và kiến thức về an toàn sinh học và phòng trị bệnh khoa học.

Ngoài ra, việc tổ chức các hội thảo chia sẻ kiến thức chuyên sâu về kháng sinh, nguy cơ và tác hại của tình trạng kháng kháng sinh tại các vùng nuôi tập trung là hết sức cần thiết.

Các doanh nghiệp sản xuất thuốc thủy sản cũng cần hợp tác chặt chẽ với các trường đại học để đưa nội dung về kháng kháng sinh và sử dụng kháng sinh có trách nhiệm vào chương trình giảng dạy, tập huấn giúp người nuôi được tiếp cận sớm và đúng đắn.

Cùng với đó, cơ quan quản lý nhà nước phải tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm tình trạng sử dụng kháng sinh nguyên liệu, kháng sinh chưa đăng ký hoặc không được phép dùng trong nuôi trồng thủy sản, qua đó góp phần xây dựng ngành thủy sản an toàn, bền vững.

Còn theo PGS.TS Trương Đình Hoài: "Muốn giảm sử dụng kháng sinh phải bắt đầu từ việc kiểm soát dịch bệnh. Ít dịch bệnh là sẽ giảm sử dụng kháng sinh”.

Để hạn chế dịch bệnh, giải pháp hiệu quả nhất là áp dụng nghiêm ngặt các biện pháp an toàn sinh học và phòng bệnh chủ động. Người nuôi cũng cần tăng cường sức đề kháng cho vật nuôi bằng cách sử dụng chất kích thích miễn dịch, chế phẩm sinh học, thảo dược trong quá trình ương nuôi, giúp cá, tôm khỏe mạnh hơn và giảm phụ thuộc vào kháng sinh. Đồng thời, cần tầm soát bệnh định kỳ, điều này sẽ giúp phòng, trị bệnh chủ động, thay vì chỉ tập trung vào điều trị khi dịch bệnh đã bùng phát.

Còn để giảm thiểu tình trạng lạm dụng kháng sinh, yếu tố then chốt chính là kiểm soát. Với các đối tượng nuôi phục vụ xuất khẩu, việc kiểm soát tồn dư kháng sinh đã được thực hiện khá tốt nhờ sự giám sát chặt chẽ các đơn vị xuất khẩu do yêu cầu khắt khe về dư lượng kháng sinh các nước nhập khẩu. Nhưng khó khăn trong việc kiểm soát tồn dư kháng sinh sản phẩm thủy sản tiêu thụ nội địa là hiện hữu.

Chính vì vậy, bên cạnh việc xây dựng các biện pháp tăng cường giám sát, cần nâng cao yêu cầu về chất lượng sản phẩm tiêu dùng trong nước theo hướng từng bước tiếp cận và áp dụng các tiêu chuẩn dư lượng kháng sinh của những nước tiên tiến. Cách làm này sẽ góp phần thay đổi nhận thức, thúc đẩy người nuôi trồng thủy sản sử dụng kháng sinh có trách nhiệm hơn. Đồng thời, xu hướng tiêu dùng ngày càng khắt khe đối với thực phẩm sạch, an toàn cũng sẽ tạo động lực cải thiện tình trạng tồn dư kháng sinh và kháng kháng sinh hiện nay.

PGS.TS Trương Đình Hoài nhấn mạnh, điều cốt lõi là cần tăng cường đào tạo, tập huấn và hỗ trợ để người nuôi thủy sản nắm vững kiến thức phòng bệnh chủ động để giảm thiểu dịch bệnh; nâng cao nhận thức về kháng kháng sinh, tồn dư kháng sinh.

Đồng thời, cần có các chế tài đủ mạnh, phù hợp để người nuôi trồng thủy sản thay đổi nhận thức, sử dụng kháng sinh có trách nhiệm. Đây là yêu cầu hết sức cấp bách, bởi nếu chỉ dừng lại ở việc tuyên truyền, khuyến cáo mà người nuôi không thay đổi thói quen thì khó đạt hiệu quả.

PGS.TS Trương Đình Hoài, Phó Trưởng khoa Thủy sản - Trưởng nhóm nghiên cứu bệnh thủy sản (Học viện Nông Nghiệp Việt Nam) cho hay: “Ý thức của chủ trang trại, người nuôi trồng thủy sản giữ vai trò then chốt trong việc sử dụng kháng sinh một cách có trách nhiệm, từng bước hạn chế lạm dụng trong tương lai, qua đó bảo đảm cho nông nghiệp nói chung và thủy sản nói riêng phát triển bền vững”.