Bảo tồn làng nghề Tuyết Diêm gắn với phát triển cộng đồng

Nghề muối còn nhiều khó khăn

Nghề làm muối ở Tuyết Diêm đã hình thành và phát triển hơn 300 năm, lịch sử gói gọn trong câu truyền miệng "Muối Cù Mông ba mươi đồng một hạt". Thời Pháp thuộc, muối nơi đây rất quý giá, đến mức chính quyền thực dân cho xây dựng một kho lớn ngay giữa cánh đồng và bố trí nhân viên canh giữ nghiêm ngặt. 

Ngày nay, làng nghề muối Tuyết Diêm đã được UBND tỉnh Phú Yên công nhận theo Quyết định số 1587/QĐ-UBND ngày 29/12/2022 và đang được bảo tồn, trở thành điểm thu hút du khách nhờ giá trị văn hóa độc đáo và lịch sử lâu đời. Hợp tác xã Tuyết Diêm được thành lập năm 1979 với 430 hộ dân tham gia ban đầu, đến nay đã có 850 thành viên trực tiếp sản xuất, duy trì mô hình kinh tế tập thể trên tổng diện tích hơn 120ha.

Tuy nhiên, do phương thức sản xuất chủ yếu vẫn mang tính thủ công và phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết, hiệu quả kinh tế của nghề làm muối chưa thực sự cao. Thu nhập trung bình của các hộ làm muối Tuyết Diêm chỉ đạt khoảng 10 triệu đồng/năm, nên cuộc sống còn nhiều vất vả.

Trước thực trạng đó, Hội Nông dân tỉnh Phú Yên đang đề xuất dự án “Nâng cao giá trị và đa dạng hóa các sản phẩm muối Tuyết Diêm” với sự đồng hành của Chương trình tài trợ các dự án nhỏ của Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF SGP), Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP).

Theo ông Phan Xuân Hạnh - Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Phú Yên, biến đổi khí hậu đang khiến điều kiện sản xuất muối trở nên ngày càng bất lợi. Việc kết tinh muối hoàn toàn phụ thuộc vào thời tiết nên mưa bão, gió mùa hay độ ẩm cao đều làm giảm sản lượng và gây tổn thất lớn trong mùa vụ. Nhiệt độ tăng bất thường cũng ảnh hưởng đến quá trình bốc hơi, từ đó làm suy giảm chất lượng muối.

Người làm muối ở Tuyết Diêm vẫn phải lao động thủ công dưới trời nắng gắt, đi chân trần trên mặt ruộng nóng rát, gánh nước biển, phơi, cào và vận chuyển muối hoàn toàn bằng sức người. Do thiếu công nghệ chế biến, chưa có sản phẩm muối sạch hay muối mang đặc trưng địa phương, giá trị sản phẩm còn thấp, chưa khai thác được lợi thế văn hóa - kinh tế của làng nghề.

Đưa Tuyết Diêm thành điểm nhấn văn hóa - du lịch

Ông Nguyễn Ngọc Bình, Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc HTX Tuyết Diêm chia sẻ: “Chúng tôi muốn làm muối không chỉ để giải quyết việc làm mà còn để gìn giữ văn hóa truyền thống. Hợp tác xã đã vận động nhiều nguồn vốn, tìm kiếm sự hỗ trợ từ Chính phủ cũng như chính quyền địa phương để từng bước khắc phục khó khăn”, ông Bình nhấn mạnh, hợp tác xã định hướng phát triển sản phẩm muối gắn liền với du lịch cộng đồng và trải nghiệm, tạo ra giá trị gia tăng bền vững cho địa phương.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Huyền - Điều phối viên quốc gia Chương trình tài trợ các dự án nhỏ của Quỹ Môi trường toàn cầu - Tuyết Diêm đã được lựa chọn là một trong ba dự án về muối do UNDP hỗ trợ, đồng thời cũng là một trong 250 dự án tiêu biểu trên toàn quốc thuộc chương trình bảo tồn, thích ứng với biến đổi khí hậu, phát triển du lịch, cải thiện sinh kế cho người dân và quản lý rác thải. 

Đại diện GEF SGP bày tỏ trân trọng đối với Hội Nông dân tỉnh Phú Yên vì đã mạnh dạn đề xuất và phát triển dự án này, đồng thời nhấn mạnh Tuyết Diêm sẽ là đơn vị trực tiếp tiếp nhận và triển khai các hoạt động. Bà Huyền phân tích, nghề làm muối không chỉ là câu chuyện sản xuất mà còn gắn chặt với tri thức bản địa, với văn hóa làng biển, đồng thời mở ra cơ hội chuyển đổi xanh và chuyển đổi số thông qua hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm. “Đó cũng là lý do GEF SGP lựa chọn phát triển ngành muối như điểm khởi đầu để kích hoạt những sáng kiến liên quan đến bảo tồn và phát triển tại Phú Yên”, bà khẳng định.

Dự án cũng ghi nhận sự tham gia tích cực của Công ty TNHH Du hành Đại Hữu, đơn vị tiên phong thử nghiệm các tour du lịch trải nghiệm đồng muối và khảo sát mức độ hứng thú của khách du lịch. Mới đây, doanh nghiệp đã phối hợp với Ban Quản lý Hồ Hoàn Kiếm và Phố Cổ Hà Nội tổ chức trưng bày triển lãm nhằm giới thiệu tiềm năng, nét đặc sắc của Làng nghề truyền thông muối Tuyết Diêm.

Dự án kỳ vọng sẽ đưa Tuyết Diêm trở thành mô hình điểm về du lịch nông thôn bền vững, vừa bảo tồn môi trường sinh thái, vừa đầu tư nâng cấp hạ tầng như kênh dẫn nước, khu vực đón khách, hệ thống xử lý vệ sinh môi trường, tạo niềm tin cho du khách trong và ngoài nước khi đến với Sông Cầu, Phú Yên.