Khởi nghiệp xanh từ mây tre đan của phụ nữ Mường

Khởi nguồn từ nghề truyền thống đến mô hình sản xuất hiện đại

Ở xã miền núi Điền Quang, tỉnh Thanh Hóa, nghề đan lát bằng tre, luồng vốn quen thuộc trong đời sống người Mường. Tuy nhiên, nhiều năm nghề chỉ tồn tại trong phạm vi gia đình, sản phẩm chủ yếu phục vụ sinh hoạt chứ chưa trở thành nguồn thu nhập thực sự.

Năm 2021, nhận thấy lợi thế tự nhiên của địa phương với hơn 30 ha tre và luồng tại hai thôn Lau và thôn Chiềng, ba người phụ nữ Mường là Phạm Thị Chiến, Hà Thị Kiều và Hà Thị Xuân đã quyết định thành lập Tổ hợp tác (THT) mây tre đan thôn Lau.

Ban đầu, tổ hợp tác gặp vô số khó khăn: vốn ít, công cụ thô sơ, tay nghề của nhiều chị em còn hạn chế, sản phẩm chỉ đủ bán ở chợ nhỏ. Những người sáng lập vẫn kiên trì theo đuổi mục tiêu tạo cơ hội việc làm tại chỗ cho phụ nữ nghèo, người không thể đi làm xa và bảo tồn nghề truyền thống của dân tộc mình.

Bước ngoặt đến khi THT kết nối với Công ty Cổ phần Ngọc Sơn - doanh nghiệp có kinh nghiệm sản xuất và xuất khẩu mây tre nhiều năm. Doanh nghiệp hỗ trợ đào tạo nghề, cung cấp mẫu thiết kế, hướng dẫn kỹ thuật theo tiêu chuẩn quốc tế. Cách làm này nhanh chóng giúp chị em cải thiện tay nghề, tạo được những sản phẩm tinh tế hơn, đồng nhất hơn và đáp ứng được nhu cầu của thị trường xuất khẩu.

Từ vài khung đan đơn giản, mô hình ngày càng mở rộng. Số lượng thành viên lên tới 55 người, trong đó có 49 phụ nữ, tất cả đều là người Mường. 15 người làm việc thường xuyên với mức thu nhập 5-6 triệu đồng mỗi tháng. Ngoài ra, tổ còn tạo nguồn thu cho hơn 120 lao động thời vụ, giúp họ kiếm thêm 2-3 triệu đồng/tháng.

Không chỉ tạo sinh kế, THT còn trở thành “trường học mở” để chị em rèn luyện kỹ năng quản lý, làm việc theo nhóm và sáng tạo mẫu mã mới. Tổ cũng tận dụng những nguyên liệu không đạt chuẩn xuất khẩu để sản xuất đồ trang trí hoặc sản phẩm dân dụng dành cho thị trường nội địa, tối ưu hóa nguyên liệu và giảm lãng phí.

Xuất khẩu mây tre  và hành trình gìn giữ bản sắc

Sau bốn năm phát triển, sản phẩm của THT thôn Lau đã có chỗ đứng vững chắc trên cả thị trường trong nước và quốc tế. Hiện khoảng 70% sản lượng của tổ được Công ty Ngọc Sơn đặt gia công theo tiêu chuẩn của IKEA - tập đoàn bán lẻ nội thất hàng đầu thế giới. Các sản phẩm này được xuất khẩu đều đặn sang Thụy Điển, Đức, Phần Lan, Ba Lan… Phần còn lại được tiêu thụ nội địa thông qua các kênh trực tuyến như Facebook, Shopee, Zalo và các cửa hàng địa phương.

Chính quyền địa phương đồng hành tích cực bằng các chương trình đào tạo nghề và hỗ trợ kỹ thuật. Năm 2022, xã phối hợp với doanh nghiệp mở lớp dạy đan lát cho 60 lao động, giúp người dân tự tin hơn khi sản xuất theo đơn hàng lớn. Chỉ sau 10 tháng, bà con đã tạo ra hơn 25.000 sản phẩm, trở thành nguồn thu quan trọng cho nhiều hộ.

Không chỉ đem lại lợi ích kinh tế, mô hình còn góp phần giữ gìn giá trị văn hóa của người Mường. Nghề đan lát, với kỹ thuật truyền thống từ đời trước, được kết hợp cùng yêu cầu sản xuất hiện đại để phù hợp nhu cầu thị trường. “Điều khiến chúng tôi tự hào là sản phẩm vừa mang nét văn hóa Mường, vừa đảm bảo chất lượng để đi xa,” chị Hà Thị Kiều nói.

Yếu tố môi trường cũng được chú trọng. THT khuyến khích chị em hạn chế rác thải nhựa, đồng thời tận dụng tối đa những phần vật liệu thừa để chế tác sản phẩm phụ. Điều này giúp mô hình vừa thân thiện môi trường, vừa tiết kiệm chi phí sản xuất.

Nhờ sự sáng tạo và sự gắn kết của cộng đồng, sản phẩm mây tre đan của THT thôn Lau đã giành nhiều giải thưởng tại cuộc thi “Phụ nữ khởi nghiệp sáng tạo và chuyển đổi xanh” năm 2024, đạt giải xuất sắc cấp tỉnh, giải Ba khu vực miền Trung và giải Khuyến khích cấp toàn quốc.

Sự lớn mạnh của THT đã tạo động lực để xã Điền Quang mở rộng các mô hình sinh kế khác. Theo bà Lê Thị Thúy, Phó Chủ tịch UBND xã Điền Quang, nghề đan lát phù hợp với phụ nữ, người già, học sinh và thanh niên; không cần vốn lớn và tận dụng tốt nguồn tài nguyên bản địa. Nhờ vậy, tỷ lệ lao động nhàn rỗi giảm rõ rệt, thu nhập các hộ gia đình có cải thiện đáng kể.

Tổ hợp tác đang có kế hoạch mở rộng mô hình sang các xã lân cận để nhiều phụ nữ khác có cơ hội tiếp cận nghề. “Chúng tôi muốn nhiều chị em có thể tự chủ kinh tế cho mình, vừa giữ nghề truyền thống, vừa có thu nhập ổn định,” chị Hà Thị Xuân chia sẻ.

Từ những sợi tre, sợi luồng mộc mạc, phụ nữ Mường Điền Quang đã tạo nên câu chuyện phát triển kinh tế bền vững gắn với bảo tồn văn hóa. Mô hình mây tre đan thôn Lau đang góp phần đưa nghề truyền thống vươn ra thế giới và trở thành sinh kế ổn định cho cộng đồng nơi đây.