Nước nuôi dưỡng cây trồng chủ lực
Vùng Bắc Trung Bộ thường được nhắc đến là dải đất gió Lào bỏng rát, mùa mưa thì lũ dữ, mùa khô thì khát cháy ruộng đồng. Thế nhưng dưới góc nhìn chuyên gia của GS.TS Trần Đình Hòa, Giám đốc Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam, ẩn sau vẻ khắc nghiệt ấy là tiềm năng, trữ lượng lớn về nguồn nước, đây chính là lợi thế đặc biệt để phát triển kinh tế.
Theo thống kê, cả nước hiện có hơn 6.700 hồ chứa thủy lợi, tổng dung tích khoảng 14,5 tỷ m3. Riêng Thanh Hóa có 610 hồ với hơn 2.200 triệu m3 nước, trong đó hồ Cửa Đạt một mình đã ôm trọn hơn 1.400 triệu m3. Nghệ An có trên 1.000 hồ với hơn 500 triệu m3, nổi bật là hồ Vực Mấu chứa hơn 74 triệu m3. Hà Tĩnh sở hữu hơn 320 hồ, dung tích hơn 1.500 triệu m3, trong đó hồ Ngàn Trươi chứa hơn 770 triệu m3. Quảng Bình cũng góp thêm 150 hồ chứa với hơn 460 triệu m3 nước ngọt.
Hồ Cửa Đạt là một trong những công trình thủy lợi trọng điểm tại miền Bắc. Ảnh: Tùng Đinh.
“Tính riêng 3 tỉnh trọng điểm Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, tỷ lệ hồ và dung tích chiếm rất cao với số lượng gần 2.000 hồ, chiếm gần 30% tổng số hồ cả nước và dung tích 4,4 tỷ m3, tương đương khoảng 30% trữ lượng toàn quốc. Sự phân bố về nguồn nước, đặc biệt là số lượng hồ chứa trên địa bàn có ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt đối với sự chuyển đổi cơ cấu, phát triển các loại cây trồng”, GS.TS Trần Đình Hòa đánh giá.
Lợi thế này cần được nhìn nhận từ 2 khía cạnh. Thứ nhất, tổng dung tích trữ nước là một lợi thế rất lớn và quan trọng, bảo đảm cho sự phát triển ổn định các loại cây trồng. Thứ hai, số lượng hồ chứa thủy lợi nhiều, bên cạnh giúp giảm thiểu được ngập lụt, các hồ sẽ phân tán, lan tỏa đến nhiều vùng, giúp cho việc đầu tư các nguồn cấp nước đến các vùng trồng được thuận lợi hơn, qua đó giúp giảm chi phí đầu tư.
Phân tích thêm về yêu cầu cấp nước và phát triển bền vững các cây trồng như dứa, chè, cây có múi, GS.TS Trần Đình Hòa cho biết, về yêu cầu cấp nước, các cây trồng nói trên có nhu cầu sử dụng nước ít hơn cây lúa và chủ yếu cần nước vào mùa khô. Yêu cầu về nguồn nước đối với các loại cây này chỉ vào khoảng 35 - 50% so với cây lúa, tùy thuộc vào số mùa vụ trong năm. Điều này lại rất phù hợp với tiềm năng và cơ sở hạ tầng cung cấp nguồn nước đã có trên địa bàn các tỉnh Bắc Trung Bộ.
“Khi nói đến tiềm năng trồng và thương mại hóa một sản phẩm cây trồng nào đó, ta thường xét trên 3 yếu tố là thổ nhưỡng, khí hậu và sự chống chịu trước các loại sâu bệnh. Thực tiễn cho thấy vùng Bắc Trung Bộ, đặc biệt là đối với ba tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh rất phù hợp cho các loại cây trồng có múi”, GS Hòa khẳng định khi nhắc đến cam Vinh ngọt lịm của Nghệ An, cam bù Hương Sơn, bưởi Phúc Trạch trứ danh của Hà Tĩnh, dứa Hà Trung thơm vàng ruộm của Thanh Hóa hay chén chè xanh xứ Nghệ đã thành thương hiệu vững vàng ở thị trường trong và ngoài nước.
Thanh Hóa quy hoạch dứa, chè, cam dựa trên bản đồ thổ nhưỡng
Theo ông Nguyễn Đức Cường, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Thanh Hóa, tỉnh hiện có nhiều tiềm năng phát triển cây chè, dứa và cây ăn quả có múi. Với diện tích 4.000 ha dứa, Thanh Hóa đạt sản lượng khoảng 60.000 - 70.000 tấn mỗi năm.
“Khi được bổ sung các giống mới triển vọng, năng suất sẽ còn tiếp tục tăng. Riêng vùng cây ăn quả có múi hiện có khoảng 4.800 ha, tỉnh tập trung chủ yếu vào cam và bưởi. Đáng chú ý, sản xuất vải không hạt là điểm mới của Thanh Hóa và đã bước đầu thâm nhập thị trường Nhật Bản trong năm nay", ông Cường chia sẻ.
Khu vực Bắc Trung Bộ, đặc biệt là 3 tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh rất phù hợp với cây ăn quả có múi. Ảnh: Thanh Nga.
Tuy nhiên, theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Thanh Hóa, hoạt động sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản tại Thanh Hóa hiện còn nhiều điểm hạn chế. Các doanh nghiệp và hợp tác xã đầu tư vào các cây dứa, chè và cây ăn quả vẫn còn nhỏ lẻ, manh mún. Trước những khó khăn đó, tỉnh đã ban hành Nghị quyết 185/2021/NQ-HĐND một phần nhằm hỗ trợ phát triển cây ăn quả và các loại cây trồng chủ lực.
Trong giai đoạn 2026 - 2030, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Thanh Hóa sẽ tham mưu UBND tỉnh ban hành cơ chế, chính sách chuyên biệt cho toàn ngành nông nghiệp - môi trường tại Thanh Hóa. Để đi sâu và bền vững vào các thị trường xuất khẩu, cần gắn chặt chuỗi sản xuất với khoa học công nghệ, chế biến sâu và xây dựng thương hiệu.
"Tỉnh sẽ mở rộng quy hoạch vùng trồng cây ăn quả, đồng thời đẩy mạnh xúc tiến thương mại, kêu gọi đầu tư và phát triển thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước. Trong đó không thể thiếu sự hỗ trợ từ các bộ ngành trung ương và địa phương, đặc biệt trong định hướng phát triển trồng trọt bền vững, nâng cao thu nhập cho nông dân”, ông Cường khẳng định.
Theo đó, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Thanh Hóa đang triển khai bản đồ thổ nhưỡng với kế hoạch hoàn thành đánh giá đất đai tại 66 xã trong năm 2025, tiến tới phủ đủ 100 xã còn lại vào năm 2026 nhằm xác định cây trồng phù hợp và nâng cao hiệu quả sản xuất.
