Sinh kế từ nền tảng văn hóa
Tại Cần Thơ, nơi có đông đồng bào dân tộc Khmer sinh sống, thành phố định hướng khai thác các giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển kinh tế, nhất là du lịch. Những lễ hội như Oóc-om-bóc, đua ghe ngo, các di tích lịch sử, chợ nổi, không gian văn hóa sông nước và sinh thái miệt vườn từng bước được kết nối thành sản phẩm du lịch, tạo thêm việc làm và thu nhập cho người dân địa phương.
Ông Trần Khắc Trung, Phó Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo TP Cần Thơ cho rằng, trong cách tiếp cận mới, văn hóa không chỉ là giá trị tinh thần cần bảo tồn, mà còn là nguồn lực sinh kế có thể chuyển hóa thành giá trị kinh tế. Cách tiếp cận “kinh tế văn hóa” giúp văn hóa vừa là động lực, vừa là mục tiêu phát triển.
Triển khai các mô hình phát triển sản xuất vùng đồng bào dân tộc, TP Cần Thơ luôn chú trọng yếu tố văn hóa công đồng, xem đây là nguồn lực sinh kế có thể chuyển hóa thành giá trị kinh tế giúp giảm tỷ lệ hộ nghèo. Ảnh: Trung Chánh.
Khi người dân tham gia bảo tồn lễ hội, gìn giữ làng nghề, phát huy tri thức bản địa, họ đồng thời tạo ra sinh kế cho chính mình. Quan trọng hơn, quá trình này giúp người dân không đánh mất bản sắc, mà ngày càng ý thức rõ giá trị văn hóa của cộng đồng trong đời sống hiện đại.
Ở nhiều địa bàn vùng đồng bào dân tộc thiểu số, các sản phẩm OCOP được hình thành từ chính những giá trị văn hóa đặc trưng. Từ ẩm thực, thủ công truyền thống đến du lịch cộng đồng, bản sắc văn hóa trở thành yếu tố tạo khác biệt trên thị trường. Nhờ đó, sinh kế không chỉ dựa vào quy mô hay vốn đầu tư lớn, mà dựa vào sự độc đáo, phù hợp với điều kiện sinh thái và tập quán sản xuất địa phương.
Cộng đồng là chủ thể giảm nghèo
Nếu văn hóa là nền tảng, thì cộng đồng chính là chủ thể của giảm nghèo bền vững. Quan điểm xuyên suốt của các chương trình mục tiêu quốc gia là lấy người dân làm trung tâm. Theo ông Trần Khắc Trung, chỉ khi người dân thực sự tham gia và làm chủ quá trình phát triển, các chính sách hỗ trợ mới phát huy hiệu quả lâu dài.
Thông qua các chương trình, hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ mới thoát nghèo từng bước nâng cao nhận thức, khơi dậy ý chí tự lực, tự cường. Người dân không còn thụ động chờ hỗ trợ, mà chủ động lựa chọn mô hình sinh kế phù hợp, cam kết thực hiện và chịu trách nhiệm với quyết định của mình. Đây là bước chuyển quan trọng từ “cho - nhận” sang “trao quyền”, từ hỗ trợ trước mắt sang phát triển dài hạn.
Thông qua các thiết chế văn hóa - tôn giáo, thông tin chính sách được truyền tải gần gũi, dễ hiểu, phù hợp với tập quán của đồng bào dân tộc, tạo sự đồng thuận trong thực hiện các chương trình giảm nghèo. Ảnh: Trung Chánh.
Trong quá trình đó, vai trò của người có uy tín, chức sắc, chức việc tôn giáo và ban quản trị chùa Khmer được phát huy rõ nét. Đây là những “điểm tựa xã hội” có sức lan tỏa lớn, góp phần vận động người dân tham gia chương trình, chấp hành chủ trương, chính sách và tăng cường sự đồng thuận trong cộng đồng. Thông qua các thiết chế văn hóa - tôn giáo, thông tin chính sách được truyền tải gần gũi, dễ hiểu, phù hợp với tập quán của đồng bào.
Một điểm đáng chú ý là cộng đồng không chỉ tham gia thực hiện, mà còn trực tiếp giám sát các chương trình thông qua các ban giám sát cộng đồng. Cơ chế này giúp bảo đảm tính công khai, minh bạch, hạn chế thất thoát và nâng cao hiệu quả đầu tư. Khi người dân được tham gia giám sát, niềm tin vào chính sách được củng cố, tạo động lực để họ gắn bó lâu dài với các mô hình sinh kế.
Từ nền tảng văn hóa và cộng đồng, các mô hình liên kết chuỗi giá trị được thiết kế phù hợp với từng vùng. Ở những nơi chưa có điều kiện liên kết sản xuất quy mô lớn, chương trình ưu tiên các mô hình sinh kế dựa vào cộng đồng, tận dụng lợi thế tại chỗ. Việc gắn sản phẩm OCOP với bản sắc văn hóa địa phương giúp nâng cao giá trị sản phẩm và mở rộng khả năng tiếp cận thị trường.
Văn hóa và cộng đồng dân tộc được xác định là vốn xã hội cốt lõi. Khi văn hóa được phát huy đúng cách và cộng đồng thực sự làm chủ, các mô hình sinh kế sẽ có khả năng tự thích ứng, tự phát triển, qua đó bảo đảm mục tiêu giảm nghèo bền vững lâu dài.
