Trong nhiều năm, hỗ trợ sinh kế ở các tỉnh miền núi thường rơi vào tình trạng "đưa gì nhận nấy", mô hình không phù hợp dẫn tới hiệu quả thấp. Tuy nhiên, tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2021-2025 có cách tiếp cận mới, thể hiện rõ vai trò kiến tạo của chính quyền: hỗ trợ theo nhu cầu, theo nguyên nhân nghèo và theo chuỗi giá trị.
Mô hình chăn nuôi gia cầm tại huyện Kim Bôi, Hòa Bình (cũ). Ảnh: Khánh Linh.
Hỗ trợ đúng nhu cầu, chính quyền giữ vai trò dẫn dắt
Theo Báo cáo Tổng kết thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, toàn tỉnh có hơn 6.800 hộ nghèo và cận nghèo được hỗ trợ sinh kế. Nhưng điều đáng chú ý không nằm ở con số mà ở cách triển khai: mỗi huyện được yêu cầu xây dựng "bản đồ nguyên nhân nghèo", từ đó lập kế hoạch hỗ trợ theo nhóm hộ.
Cụ thể: 3.412 hộ thiếu tư liệu sản xuất được hỗ trợ giống cây trồng, vật nuôi, máy móc nhỏ; 1.067 hộ thiếu thông tin được tập huấn nghề, hướng dẫn sản xuất và tiếp cận thị trường; hơn 2.200 hộ gặp rủi ro sức khỏe được hỗ trợ bảo hiểm y tế, kết nối y tế cơ sở.
Chính quyền tỉnh chỉ đạo tất cả dự án sinh kế phải được thẩm định 3 bước: đề xuất từ xã - điều chỉnh tại huyện - phê duyệt tại tỉnh. Nhờ vậy, mô hình phù hợp điều kiện từng vùng. Ở Lạc Sơn, người dân được hỗ trợ trồng dược liệu, cây sả, gà đồi. Ở Đà Bắc - vùng đặc biệt khó khăn - tỉnh tập trung vào nuôi cá lồng, cải tạo vườn tạp, phát triển chè Shan tuyết. Tại Tân Lạc, Cao Phong, mô hình chè hữu cơ và cây có múi được xem là hướng đi hiệu quả và bền vững.
Hòa Bình cũng kiên quyết "nói không" với mô hình đầu tư không bền vững. Báo cáo Tổng kết thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 cho thấy: 72 mô hình không hiệu quả đã bị dừng, tránh lãng phí ngân sách và công sức người dân. Đây là minh chứng cho tư duy điều hành quyết liệt, dựa trên kết quả chứ không phải phong trào.
Một điểm sáng của giai đoạn này là sự kết nối giữa chính quyền và doanh nghiệp. Nhiều mô hình hỗ trợ sinh kế được xây dựng gắn với hợp tác xã, doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm. Cách làm này giúp hộ nghèo tránh rủi ro thị trường, bảo đảm đầu ra ổn định. Chẳng hạn, tại huyện Mai Châu, tỉnh hỗ trợ phát triển mô hình trồng tre lấy măng, có doanh nghiệp ký hợp đồng tiêu thụ; ở Lạc Thủy, mô hình nuôi ong được liên kết với doanh nghiệp mật ong sạch. Vai trò của chính quyền thể hiện ở việc đứng ra điều phối, ký cam kết 3 bên (doanh nghiệp-hợp tác xã-hộ dân), tạo sự an tâm cho người dân.
Tín dụng chính sách là đòn bẩy cho sinh kế bền vững
Ngoài nguồn vốn hỗ trợ không hoàn lại, UBND tỉnh Hòa Bình chỉ đạo Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) tăng cường cho vay ưu đãi, tạo cơ hội cho người nghèo mở rộng sản xuất. Giai đoạn 2021-2025, Ngân hàng Chính sách xã hội giải ngân 116.000 lượt vay, tốc độ giải ngân đạt trên 95% mỗi năm.
Giai đoạn 2021-2025, Ngân hàng Chính sách xã hội Chi nhánh tỉnh Hòa Bình giải ngân 116.000 lượt vay, tạo cơ hội cho người nghèo mở rộng sản xuất. Ảnh: Trung Du.
Số liệu từ Báo cáo Tổng kết thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 cho thấy: 13.000 hộ nghèo thoát nghèo nhờ vốn vay; bình quân mỗi hộ được vay 40-60 triệu đồng; tỷ lệ nợ quá hạn dưới 0,2%, phản ánh mức độ sử dụng vốn hiệu quả.
Việc kết hợp giữa hỗ trợ không hoàn lại và tín dụng ưu đãi là tư duy quản trị hợp lý của chính quyền tỉnh. Nhà nước hỗ trợ ban đầu giúp hộ nghèo tháo gỡ khó khăn; vốn vay giúp họ nâng quy mô sản xuất, có động lực vươn lên, không ỷ lại.
Một điểm tiến bộ là tỉnh yêu cầu lồng ghép tập huấn kỹ thuật với giải ngân tín dụng tại cùng một thời điểm. Điều này giúp người dân có kiến thức trước khi đầu tư, hạn chế rủi ro sản xuất.
Ngoài ra, hệ thống tổ vay vốn tại thôn bản được củng cố. Tổ trưởng vay vốn phải cam kết kiểm tra định kỳ, báo cáo tình trạng sử dụng vốn và hướng dẫn người dân lập kế hoạch kinh doanh. Vai trò quản trị vi mô này được chính quyền huyện và xã đánh giá cao vì giúp tăng hiệu quả sử dụng vốn và giảm tình trạng vay sai mục đích.
Không chỉ giảm nghèo về số lượng, chương trình sinh kế đã thay đổi căn bản tư duy sản xuất của người dân. Thu nhập bình quân khu vực đồng bào dân tộc tăng từ 28 triệu lên 42 triệu đồng/năm. Nhiều hộ nghèo sau khi tham gia mô hình sinh kế đã vươn lên thành hộ khá: riêng tại Lạc Sơn có 315 hộ thoát nghèo nhờ trồng dược liệu; tại Đà Bắc có 127 hộ thoát nghèo nhờ nuôi cá lồng.
Tỷ lệ hộ nghèo thiếu thu nhập - một chỉ số quan trọng của chuẩn nghèo đa chiều - giảm mạnh từ 21,7% xuống còn 9,3%. Đây là bằng chứng cho thấy các mô hình sinh kế đã cải thiện trực tiếp chất lượng đời sống.
Quan trọng hơn, người dân đã chuyển từ tư duy tự cung tự cấp sang tư duy thị trường. Họ biết ghi chép chi phí, tính toán đầu ra, sử dụng phân bón hợp lý và ứng dụng công nghệ vào sản xuất. Sự thay đổi tư duy này xuất phát từ chính việc chính quyền "làm cùng dân, hướng dẫn từ đầu".
Nhìn tổng thể, thành công của chương trình sinh kế giai đoạn 2021-2025 là kết quả của một chính quyền năng động, quyết liệt và biết đặt người dân vào vị trí trung tâm. Đây là nền tảng quan trọng để Phú Thọ mới tiếp tục triển khai chiến lược giảm nghèo bền vững trong giai đoạn 2026-2030, khi Hòa Bình chính thức sáp nhập vào tỉnh từ 1/7/2025.
