Ứng dụng công nghệ - đòn bẩy giảm phát thải trong sản xuất nông nghiệp

Giảm mạnh phát thải từ đầu vào

Trong giai đoạn 2021 - 2025, Sơn La đã tập trung triển khai các giải pháp sản xuất xanh, trọng tâm là ứng dụng công nghệ vi sinh, enzym, protein và các chế phẩm sinh học vào phòng trừ sâu bệnh hại cây trồng. Cách tiếp cận này giúp thay thế dần thuốc hóa học, giảm phát thải khí nhà kính và tạo môi trường canh tác an toàn hơn.

Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh thường xuyên tuyên truyền, tập huấn cho nông dân sử dụng thuốc bảo vệ thực vật theo nguyên tắc “4 đúng”; ký cam kết với các cơ sở và hộ sản xuất rau, củ, quả để nâng cao trách nhiệm người sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Nhờ đó, việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật tại các vùng sản xuất an toàn, VietGAP, vùng phục vụ xuất khẩu được tuân thủ chặt chẽ, bảo đảm thời gian cách ly và an toàn thực phẩm.

Đồng thời, tỉnh hướng dẫn nông dân tăng sử dụng phân hữu cơ, hạn chế phân hóa học để giảm phát thải từ đất. Phân hữu cơ được yêu cầu ủ hoai mục, không dùng phân tươi; phân hóa học phải bón cân đối, không lạm dụng nhiều phân đạm và bón đúng thời kỳ sinh trưởng của cây trồng. Chất thải sau thu hoạch như rơm rạ, thân cây được thu gom, tuyệt đối không đốt ngoài đồng để tránh khói bụi và ô nhiễm không khí. Việc giảm phân đạm và dừng đốt rơm rạ giúp giảm đáng kể phát thải oxit nitơ (N2O) và khí mê-tan (CH4), hai loại khí có khả năng gây nóng toàn cầu gấp nhiều lần khí CO₂.

Cùng với đó, nhiều mô hình ứng dụng hiệu quả quản lý dịch hại tổng hợp trên cây trồng IPM được triển khai trên nhãn, xoài, cam, quýt, chanh leo, bắp cải… giúp giảm 20 - 30% lượng thuốc bảo vệ thực vật so với canh tác truyền thống, góp phần giảm phát thải khí nhà kính ngay từ đầu vào. Toàn tỉnh hiện có trên 264 ha cây trồng được chứng nhận hữu cơ; 5.596 ha đạt VietGAP; 23.448 ha cà phê đạt chứng nhận sản xuất bền vững.

Trên thực tế, tỉnh đã ghi nhận hiệu quả rõ rệt từ việc áp dụng quy trình canh tác thân thiện với môi trường. Tại xã Phiêng Pằn, Chiềng Sơn, Mường É..., mô hình IPM trên cây chanh leo chỉ sau gần một năm triển khai trên diện tích 15 ha đã giúp giảm 15 - 20% lượng phân hóa học, giảm 20 - 30% sâu bệnh hại. Nhờ đó, ổn định cân bằng hệ sinh thái đồng ruộng, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, tỷ lệ quả loại 1 chiếm tới 60 - 70%, cho giá cao hơn từ 20 - 30% so với chanh leo canh tác theo phương thức truyền thống.

Tại xã Phù Yên, mô hình lúa hữu cơ phát thải thấp của HTX Dịch vụ Nông nghiệp Quang Huy được mở rộng từ 30 ha lên gần 130 ha, thu hút khoảng 160 hộ tham gia. Không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật  hóa học, đất tơi xốp hơn, giảm lượng khí metan (CH4) phát sinh từ ruộng lúa, cây khỏe, năng suất ổn định, lợi nhuận của người dân tăng từ 20 - 30 triệu đồng/ha/vụ trước đây, lên 70 - 80 triệu đồng/ha/vụ. Gạo Phù Yên được bảo hộ nhãn hiệu và tiêu thụ ổn định, minh chứng cho hiệu quả của sản xuất xanh.

Hiện đại hóa quy trình canh tác

Bên cạnh các giải pháp trên, Sơn La còn chú trọng giảm phát thải trực tiếp từ hoạt động canh tác, tưới tiêu và bảo quản nông sản. Diện tích tưới nhỏ giọt, tưới phun đạt hơn 3.200 ha, chủ yếu trên cây ăn quả và cây công nghiệp; xây dựng hơn 115 ha nhà màng, nhà lưới, nhà kính. Môi trường canh tác được kiểm soát tốt hơn, giảm sâu bệnh, giảm nhu cầu sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Việc tiết kiệm nước trong mô hình tưới nhỏ giọt đồng thời làm giảm phát thải oxit nitơ (N2O) từ đất, do hạn chế tình trạng đất ẩm kéo dài.

Đến nay, toàn tỉnh đã hình thành 9 vùng sản xuất ứng dụng công nghệ cao với na, xoài, nhãn, mận, cà phê, chè… Các vùng này vận hành theo quy trình kiểm soát môi trường canh tác, giúp giảm sâu bệnh và giảm nhu cầu thuốc bảo vệ thực vật, từ đó cắt giảm phát thải N2O và CO2 gián tiếp. Nhiều doanh nghiệp chế biến đã đầu tư hệ thống xử lý nước thải, tái sử dụng phụ phẩm để sản xuất phân hữu cơ, giúp hạn chế chôn lấp và phân hủy yếm khí, nguyên nhân phát sinh khí mê-tan (CH4).

Cơ giới hóa được đẩy mạnh, góp phần tiết kiệm sức lao động và giảm phát thải từ hoạt động sản xuất. Hiện nay, khâu làm đất cơ bản đạt 100% đối với một số cây trồng như mía, chè; trên 50% với lúa, sắn, ngô, cà phê. Công đoạn chăm sóc, bảo vệ thực vật với lúa và các cây trồng khác đạt trên 40%; khâu thu hoạch chè đạt hơn 80%.

Cùng với hạ tầng sản xuất, công nghệ số được triển khai mạnh mẽ thông qua mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc và quản lý vùng sản xuất. Hiện toàn tỉnh duy trì 216 mã số vùng trồng xuất khẩu, nền tảng quan trọng giúp đảm bảo chất lượng, giảm rủi ro kỹ thuật và tối ưu hóa vận chuyển, từ đó giảm phát thải gián tiếp trong chuỗi cung ứng.

Theo bà Phạm Thị Lan, Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh, ứng dụng khoa học - công nghệ là giải pháp then chốt để nông dân chủ động sản xuất, khắc phục tính mùa vụ, giảm phụ thuộc thời tiết và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường, đồng thời giảm phát thải và tăng khả năng thích ứng biến đổi khí hậu.

Thời gian tới, Chi cục sẽ tiếp tục tham mưu Sở Nông nghiệp và Môi trường triển khai nghiên cứu, ứng dụng mạnh mẽ hơn các giải pháp về công nghệ sinh học, nhà kính, tưới nhỏ giọt, cảm biến, tự động hóa… trong sản xuất, sơ chế, chế biến, tiêu thụ. Triển khai hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp theo đúng lộ trình đã đề ra trong Đề án Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn 2050 trên địa bàn tỉnh.

Đồng thời, thực hiện rộng rãi việc đăng ký, quản lý mã số vùng sản xuất, kết hợp ứng dụng đồng bộ các công nghệ, kỹ thuật mới để chinh phục các thị trường khó tính, hướng tới mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh, hiệu quả, bền vững.