Uganda đang theo đuổi các thỏa thuận song phương về trao đổi tín chỉ giảm phát thải quốc tế (ITMO) theo Điều 6.2 của Thỏa thuận Paris, với đối tác tiềm năng là Thụy Sĩ, Singapore và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Trong đó, Uganda đặt mục tiêu khởi đầu là 10 USD cho mỗi tín chỉ ITMO.
Theo Điều 6.2, các quốc gia có thể hợp tác để cùng đạt mục tiêu Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) thông qua việc bán và chuyển nhượng tín chỉ phát thải từ một nước sang nước khác. Đây được coi là cơ chế giúp các nước đang phát triển huy động tài chính khí hậu, đồng thời đóng góp vào nỗ lực toàn cầu ứng phó biến đổi khí hậu.
Các nhóm hoạt động bên lề Hội nghị Khí hậu Bonn 2025 giương biểu ngữ phản đối thị trường carbon và đòi hỏi công bằng khí hậu cho cộng đồng dễ tổn thương. Ảnh: nilepost
Động thái này diễn ra khi Uganda chính thức ban hành Quy định Thị trường Carbon mới từ tháng 11/2024, nhằm đưa hệ thống thương mại tín chỉ về phát thải quốc gia phù hợp hơn với các khung quốc tế. Trước đó, nước này từng đi tiên phong với các dự án rải rác như bếp đun tiết kiệm năng lượng và trồng rừng cộng đồng, song chưa tạo được một thị trường thống nhất.
Tại Hội nghị Khí hậu Bonn (Đức), nhiều nhà hoạt động môi trường và chuyên gia y tế kêu gọi cộng đồng quốc tế hành động quyết liệt hơn, đặc biệt là chống lại nhiên liệu hóa thạch và những thị trường carbon thiếu kiểm soát. Các chuyên gia cảnh báo: Nếu không có sự thay đổi căn bản, các hệ thống thương mại tín chỉ về phát thải có thể làm gia tăng bất bình đẳng và gây hại cho sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các quốc gia dễ tổn thương như Uganda.
Uganda hiện có hơn 33 triệu tín chỉ carbon lưu hành, chủ yếu gắn với các dự án trồng rừng, nấu ăn sạch và nước sạch. Dự án trọng điểm GRO Afforestation, khởi động từ tháng 5/2024, đặt mục tiêu trồng 255 triệu cây bản địa trong 45 năm, ước tính hấp thụ hơn 138 triệu tấn CO2 tương đương. Các tín chỉ từ dự án này đã được niêm yết trên Sàn Giao dịch Carbon Quốc tế (ICR) với mức khoảng 42 USD/tấn.
Một nhà hoạt động môi trường phát biểu trong một sự kiện bên lề Hội nghị Khí hậu Bonn 2025, kêu gọi hành động mạnh mẽ chống lại nhiên liệu hóa thạch. Ảnh: nilepost
Tuy nhiên, các nhà hoạt động vẫn bày tỏ lo ngại về tính công bằng và minh bạch. Một số chương trình trồng rừng bị chỉ trích vì chia sẻ lợi ích chưa thỏa đáng hoặc thiếu tính “bổ sung”, tức là dự án phải chứng minh rằng nó sẽ không diễn ra nếu không có nguồn tài chính từ carbon.
Dù Uganda được đánh giá là quốc gia đi đầu khu vực trong xây dựng khung pháp lý và khởi động các dự án quy mô lớn, nhiều chuyên gia cho rằng nước này vẫn đối mặt thách thức lớn: Thiếu nền tảng giao dịch thứ cấp, tiêu chuẩn còn rời rạc và hạn chế trong hệ thống đăng ký - thẩm định.
“Thị trường carbon có thể là một phần của giải pháp,” nhà hoạt động Claire Chaslo nhấn mạnh, “nhưng chỉ khi chúng ta đảm bảo tính công bằng, minh bạch và gắn với công lý khí hậu.”
