Tại sự kiện bên lề của Khóa họp lần thứ 7 của Đại hội đồng Môi trường Liên hợp quốc (UNEA-7), do Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) và Liên minh Khí hậu và Không khí Sạch (CCAC) đồng chủ trì, các chính phủ, tổ chức khu vực và đối tác kỹ thuật đã cùng nhìn lại những tiến triển trong thực hiện Nghị quyết UNEA 6/10 về ô nhiễm không khí, đồng thời vạch ra lộ trình tăng tốc hành động trong thời gian tới.
Sự kiện đã làm nổi bật những thành công cụ thể ở cấp quốc gia, các mô hình hợp tác khu vực đang hình thành, cũng như vai trò ngày càng quan trọng của các nền tảng như Sàn giao lưu Quản lý Chất lượng Không khí (AQMx) và Mạng lưới Hợp tác Chất lượng Không khí Toàn cầu trong việc chuyển hóa các cam kết chính trị thành kết quả thực tiễn.
Sự kiện bên lề chính thức của Khóa họp lần thứ 7 của Đại hội Môi trường Liên hợp quốc (UNEA-7), do Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) và Liên minh Khí hậu và Không khí Sạch (CCAC) đồng chủ trì, các chính phủ, tổ chức khu vực và đối tác kỹ thuật đã cùng nhìn lại những tiến triển trong thực hiện Nghị quyết UNEA 6/10 về ô nhiễm không khí. Ảnh: CCAC.
Bước ngoặt cho hành động toàn cầu về chất lượng không khí
Động lực thúc đẩy hành động vì không khí sạch đang gia tăng rõ rệt, song đi kèm với đó là áp lực và tính cấp bách ngày càng lớn. Phát biểu khai mạc phiên họp, bà Sheila Aggarwal-Khan, Giám đốc Ban Công nghiệp và Kinh tế của UNEP, nhấn mạnh quy mô của những thách thức hiện nay về ô nhiễm không khí, đồng thời ghi nhận sự đồng thuận ngày càng mạnh mẽ giữa các thể chế quốc tế trong nỗ lực giải quyết cuộc khủng hoảng này.
Bà đánh giá cao vai trò ngày càng tăng của Ủy ban Liên minh châu Phi (AUC), CCAC, Chương trình Không khí Sạch châu Phi (ACAP) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Bà nhấn mạnh nỗ lực ứng phó với ô nhiễm không khí không chỉ dừng lại ở các báo cáo và đánh giá, mà cần hành động cụ thể, khẩn cấp và nguồn lực tài chính.
Thông điệp này được Canada hưởng ứng mạnh mẽ. Canada khẳng định ô nhiễm không khí là vấn đề xuyên suốt, liên quan chặt chẽ đến khí hậu, y tế và bảo vệ môi trường. Quốc gia này cũng nhấn mạnh những kết quả bước đầu trong thực hiện Nghị quyết UNEA 6/10, bao gồm việc ra mắt nền tảng AQMx, đồng thời hoan nghênh Tuyên bố Bộ trưởng G20 đầu tiên về chất lượng không khí như một cột mốc chính trị quan trọng ở cấp toàn cầu.
Nhìn lại UNEA 6/10: Từ bài học khu vực đến vai trò lãnh đạo cấp lục địa
Chia sẻ tại sự kiện, Nhật Bản mang đến một góc nhìn dài hạn thông qua 25 năm kinh nghiệm vận hành Mạng lưới Giám sát Lắng đọng Axit Đông Á (EANET). Theo đại diện Nhật Bản, quản lý chất lượng không khí hiệu quả phải dựa trên hệ thống quan trắc vững chắc, quyền làm chủ dữ liệu ở cấp quốc gia, đào tạo năng lực lâu dài và chuyển giao công nghệ một cách liên tục.
Đáng chú ý, Nhật Bản cũng nhấn mạnh xu hướng hợp tác ngày càng sâu rộng giữa châu Á và châu Phi, trong đó có sự kiện ACAP năm 2025 bên lề Hội nghị TICAD tại Yokohama, nơi các chuyên gia và doanh nghiệp Nhật Bản sẽ kết nối trực tiếp với các đối tác châu Phi nhằm thúc đẩy triển khai công nghệ không khí sạch.
Thông điệp xuyên suốt được Nhật Bản nhấn mạnh là cần xây dựng các thể chế hợp tác khu vực dài hạn thay vì chỉ dừng ở các dự án thí điểm ngắn hạn.
Đại diện Ghana chia sẻ kinh nghiệm hợp tác khu vực để giải quyết ô nhiễm không khí trong nước. Ảnh: CCAC.
Trong khi đó, Ghana là ví dụ điển hình cho việc điều phối khu vực có thể tạo ra những chuyển biến nhanh chóng trong nỗ lực cải thiện chất lượng không khí trong nước. Nhờ tăng cường quan trắc, phát huy vai trò lãnh đạo chính trị và hoàn thiện khung pháp lý, quốc gia này đã đẩy mạnh các hành động về chất lượng không khí, gắn chặt với khuôn khổ của ACAP.
Ở cấp khu vực, Ghana đã tổ chức cuộc đối thoại cấp cao về lộ trình ACAP đã được tổ chức tại thủ đô Accra với sự tham gia của Cộng đồng Kinh tế các Quốc gia Tây Phi (ECOWAS), Cộng đồng Phát triển miền Nam châu Phi (SADC) cùng các bộ ngành liên quan. Đồng thời, ACAP cũng được đưa vào thảo luận tại Hội nghị Thượng đỉnh Khí hậu châu Phi ở Addis Ababa, phản ánh động lực chính trị ngày càng gia tăng trên toàn lục địa.
Tại phiên họp UNEA-7, Ghana kêu gọi cộng đồng kinh tế khu vực và chính phủ các nước cần lồng ghép chất lượng không khí một cách hệ thống hơn trong các chương trình về khí hậu, y tế và phát triển bền vững.
Đại diện Chile chia sẻ kinh nghiệm giúp nước này giảm tới 40% nồng độ bụi mịn PM2.5 trong vòng một thập kỷ qua. Ảnh: CCAC.
Một trong những câu chuyện thành công ấn tượng nhất tại sự kiện đến từ Chile, quốc gia đã thành công giảm tới 40% nồng độ bụi mịn PM2.5 trong vòng một thập kỷ qua. Kết quả này đạt được nhờ các biện pháp ràng buộc pháp lý mạnh mẽ, sự phối hợp liên ngành chặt chẽ và đầu tư lớn cho hệ thống quan trắc.
Chile cũng nhấn mạnh vai trò lãnh đạo chính trị ở cấp khu vực, thể hiện qua việc các Bộ trưởng Môi trường Mỹ Latinh và Caribe thông qua Kế hoạch Hành động Khu vực về Chất lượng Không khí tại Lima năm 2024, tạo nền tảng chung cho việc triển khai đồng bộ.
Kinh nghiệm từ Chile cho thấy, những cải thiện rõ rệt về chất lượng không khí là hoàn toàn khả thi khi các yếu tố pháp lý, tài chính và giám sát được liên kết chặt chẽ.
Từ thí điểm đến chuyển đổi ở quy mô lớn
Dù ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực, các diễn giả đều thống nhất rằng ô nhiễm không khí vẫn là một tình trạng khẩn cấp về y tế toàn cầu, với gánh nặng nặng nề nhất đè lên các quốc gia châu Á và châu Phi. Thách thức lớn hiện nay là làm sao chuyển từ các mô hình thí điểm đơn lẻ sang triển khai hệ thống ở quy mô lớn.
Theo bà Amanda Curry-Brown, Điều phối viên Chương trình Không khí Sạch của CCAC, thế giới vẫn đang đối mặt với nhiều điểm nghẽn như ô nhiễm xuyên biên giới, hệ thống dữ liệu yếu và phân mảnh, cũng như hạn chế về năng lực ở các lĩnh vực phát thải chủ chốt.
Để khắc phục, CCAC đã phát triển các hướng dẫn chuyên ngành mới trên nền tảng AQMx, tập trung vào các lĩnh vực như đốt rơm rạ trong nông nghiệp, năng lượng sinh hoạt và bếp điện, chất lượng nhiên liệu giao thông, và đốt chất thải. Các công cụ này nhằm giúp các quốc gia điều chỉnh giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế và đẩy nhanh quá trình triển khai.
Bên cạnh đó, yếu tố con người được nhấn mạnh là trung tâm của chính sách. Trong đó, WRI châu Phi cho biết việc cải cách nhanh chóng trong quản lý rác thải y tế tại Nairobi thông qua hợp tác giữa chính quyền, xã hội dân sự và các đơn vị vận tải là động lực tạo ra sự thay đổi trong nỗ lực cải thiện chất lượng không khí.
Về phía WHO, tổ chức này tái khẳng định vai trò của bằng chứng khoa học về sức khỏe, bao gồm các hướng dẫn cập nhật về ô nhiễm không khí trong nhà và các khung đánh giá lợi ích sức khỏe.
Xuyên suốt các phiên thảo luận, các bên đã đưa ra một thông điệp thống nhất: Các giải pháp cho không khí sạch đã sẵn có, điều còn thiếu là ý chí chính trị, hợp tác thể chế và nguồn tài chính đủ mạnh để nhân rộng.
