Đây là nội dung chính trong báo cáo mới của Cơ quan Môi trường châu Âu (EEA), có tên “Chất lượng không khí quanh cảng biển và sân bay”, công bố trong tháng 12/2025. Báo cáo nhằm hỗ trợ triển khai Chỉ thị Chất lượng Không khí của Liên minh châu Âu (EU).
Theo báo cáo, cảng biển và sân bay là những "điểm nóng" tiềm tàng về ô nhiễm không khí, do đó cần tăng cường giám sát để đánh giá chính xác hơn mức độ ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con người. EEA đã phân tích mạng lưới quan trắc và mức ô nhiễm tại các cảng và sân bay lớn ở 18 quốc gia châu Âu, tập trung vào hai thông số chính: bụi mịn PM2.5 và khí nitrogen dioxide (NO₂).
Phát thải ô nhiễm không khí từ vận tải biển và hàng không đang tăng nhanh, kéo theo rủi ro ngày càng lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Ảnh: Clarity Movement.
Nhiều “điểm nóng” vượt ngưỡng tiêu chẩu
Theo EEA, phát thải NO₂ từ vận tải biển có xu hướng tăng và ngày càng chiếm tỷ lệ lớn trong tổng phát thải từ hoạt động giao thông. Phát thải NO₂ và PM2.5 từ hàng không cũng ghi nhận mức tăng đáng kể trong vài thập kỷ gần đây, do lưu lượng chuyến bay liên tục mở rộng.
Nồng độ NO₂ đo được tại các cảng và sân bay nhìn chung cao hơn các khu vực xung quanh. Một số địa điểm như cảng Piraeus (Hy Lạp), Napoli (Ý) và sân bay Milan Linate (Ý) ghi nhận mức NO₂ vượt giá trị giới hạn hằng năm đặt ra trong luật chất lượng không khí mới của EU cho năm 2030. Thậm chí, một nửa số cảng được phân tích có mức NO₂ cao gấp đôi khu vực lân cận - dấu hiệu cho thấy mức độ ô nhiễm nghiêm trọng.
Amsterdam và Antwerp là hai cảng có nồng độ NO₂ cao nhất, tiếp theo là Algeciras, Barcelona, Stockholm, Hamburg và Napoli. Một số nơi ghi nhận mức tăng NO₂ rất mạnh, như Napoli (tăng hơn 100%), Hamburg (86%), Algeciras (77%) và Antwerp (75%). Tuy vậy, EEA lưu ý rằng chỉ số này có thể dao động tùy theo hướng gió và chịu ảnh hưởng từ các nguồn ô nhiễm đô thị khác như ô tô và xe tải.
So với NO₂, việc đánh giá PM2.5 phức tạp hơn do bụi mịn có thể phát sinh từ nhiều nguồn và dễ lan truyền. Tuy nhiên, 6 sân bay và 13 cảng trong nghiên cứu ghi nhận mức PM2.5 vượt giá trị giới hạn mới của EU cho năm 2030. Điều này cho thấy tác động từ vận tải biển và hàng không lên chất lượng không khí có thể lớn hơn so với những gì được hiểu trước đây.
Bà Inesa Ulichina, cán bộ chính sách vận tải biển tại tổ chức Transport & Environment (T&E), cho rằng phần lớn ô nhiễm từ tàu neo đậu là “không cần thiết”, bởi các giải pháp thay thế đã sẵn có.
“Công nghệ cấp điện bờ (Onshore Power Supply) có thể giúp giảm ngay lập tức tác động của tàu biển lên chất lượng không khí địa phương và biến đổi khí hậu. Với những tàu dành nhiều thời gian ở cảng như tàu du lịch, biện pháp này tạo ra khác biệt rất lớn”, bà nói.
Khoảng trống trong hệ thống giám sát
Ô nhiễm không khí tiếp tục là rủi ro sức khỏe môi trường lớn nhất tại châu Âu. Bụi mịn và nitrogen dioxide có thể xâm nhập sâu vào phổi, đi vào máu, gây viêm, làm trầm trọng bệnh hô hấp, tăng nguy cơ đau tim, đột quỵ và tử vong sớm. Trẻ em - với hệ hô hấp đang phát triển - cùng người già và người mắc bệnh tim phổi là những nhóm đặc biệt dễ bị tổn thương.
Tại các khu vực gần cảng và sân bay, tình trạng phơi nhiễm bụi mịn diễn ra hằng ngày. Không giống các đợt ô nhiễm ngắn hạn, ô nhiễm không khí tại đây có tính chất mạn tính và tích lũy, ảnh hưởng trực tiếp đến người lao động, cư dân địa phương và người đi lại thường xuyên.
Tuy nhiên, báo cáo của EEA chỉ ra hệ thống quan trắc tại nhiều điểm nóng chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế. Nhiều cảng và sân bay có rất ít trạm giám sát, hoặc vị trí đặt trạm chưa phù hợp để phản ánh đúng mức độ ô nhiễm. Điều này khiến dữ liệu quan trắc không đủ chi tiết để giúp nhà quản lý đánh giá chính xác rủi ro sức khỏe và xây dựng chính sách giảm thiểu hiệu quả.
Chỉ thị Chất lượng Không khí sửa đổi của EU cũng đã thừa nhận vấn đề này và yêu cầu tăng cường giám sát tại các cảng biển và sân bay, đồng thời đặt ra tiêu chuẩn chất lượng không khí mới, tiệm cận với khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Theo EEA, việc thiết kế lại mạng lưới quan trắc một cách khoa học - cả về số lượng trạm, vị trí đặt trạm và loại thông số cần đo - là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng dữ liệu.
Cần chiến lược dài hạn
EEA nhấn mạnh trong những thập kỷ tới, việc theo dõi chất lượng không khí tại và quanh các đầu mối giao thông lớn sẽ có vai trò ngày càng quan trọng. Hệ thống giám sát tốt hơn sẽ giúp xác định rõ hơn tỷ lệ đóng góp của vận tải biển, hàng không và các hoạt động phụ trợ khác vào ô nhiễm không khí địa phương.
Nhiều cảng và sân bay trong nghiên cứu cần mở rộng mạng lưới quan trắc để đáp ứng tiêu chí theo chỉ thị mới của EU. Khi được phân loại là điểm nóng ô nhiễm, các khu vực này có thể phải triển khai các biện pháp giảm thiểu bắt buộc, chẳng hạn kiểm soát khí thải nghiêm ngặt hơn hoặc thúc đẩy sử dụng nhiên liệu ít phát thải.
EEA cũng lưu ý, tình trạng tương tự đang diễn ra trên toàn thế giới. Các cảng biển và sân bay tại nhiều quốc gia đang là nguồn phát thải ô nhiễm không khí tiềm tàng, gây rủi ro sức khỏe đáng kể đối với cộng đồng lân cận. Do đó, xây dựng hệ thống giám sát mạnh, đồng bộ và minh bạch được xem là chìa khóa để đánh giá đúng tác động và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
