Những hồ chứa cắt lũ, giảm tải áp lực cho hạ du
Năm 2025 khép lại với dấu ấn của một chuỗi thời tiết bất thường và cực đoan hiếm thấy. Các cơn bão số 11, 12, 13, 14 nối tiếp nhau, mang theo những đợt mưa lớn kéo dài, khiến mực nước nhiều con sông tại Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Tây Nguyên dâng nhanh, có nơi vượt mức lịch sử.
Lũ lụt, ngập úng xảy ra trên diện rộng, qua đó đặt hệ thống công trình thủy lợi trước những thách thức chưa từng có, buộc công tác chỉ đạo, điều hành phải luôn trong trạng thái khẩn trương, chính xác và thông suốt.
Nước lũ tràn vào Hoàng thành Huế vào ngày 28/10/2025. Ảnh: Tiền Phong.
Trong bối cảnh đó, vai trò “lá chắn” của các hồ chứa thủy lợi càng được thể hiện rõ nét. Ngay trong các đợt mưa lớn do ảnh hưởng của các cơn bão mạnh, khi mực nước sông vượt báo động II, báo động III, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã chủ động chỉ đạo vận hành các công trình tiêu úng, xả lũ theo đúng quy định nhưng linh hoạt theo thực tiễn. 3 văn bản quan trọng được ban hành đúng thời điểm, từ công điện yêu cầu dừng tiêu nước vào kênh Ngũ Huyện Khê đến các văn bản chỉ đạo tạm dừng xả lũ, tiêu nước ra sông Thương, sông Cầu, nhằm bảo đảm an toàn tuyệt đối cho công trình trong điều kiện mực nước ngoài sông vượt mức lịch sử.
Không chỉ là những quyết định kỹ thuật, đó còn là những lựa chọn mang tính trách nhiệm bởi mỗi phương án vận hành đều gắn trực tiếp với an toàn công trình và đời sống của hàng triệu người dân vùng hạ du. Thực tế cho thấy, việc tạm dừng vận hành xả lũ trong những thời điểm then chốt đã góp phần quan trọng cắt giảm lượng nước đổ về các lưu vực, giảm áp lực cho hệ thống sông và hạn chế ngập lụt trên diện rộng.
Công tác bảo đảm an toàn hồ chứa được Cục đặt lên hàng đầu ngay từ trước mùa mưa lũ. Phối hợp với các đơn vị tham mưu để Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu các địa phương tập trung kiểm tra, đánh giá hiện trạng đập, hồ chứa nước, chủ động phát hiện nguy cơ mất an toàn và kịp thời báo cáo, xử lý. Song song với đó là hàng loạt văn bản hướng dẫn kỹ thuật, tổng hợp tình hình an toàn công trình trên phạm vi cả nước, làm cơ sở cho công tác chỉ đạo điều hành thống nhất.
Hồ Cửa Đạt qua 3 trận lũ lớn đã cắt giảm 1,28/2,02 tỷ m³ nước, góp phần giảm ngập cho hạ du. Ảnh: Thanh Tâm.
Việc thực hiện Kết luận số 36-KL/TW của Bộ Chính trị và Quyết định số 1595/QĐ-TTg được cụ thể hóa bằng các giải pháp sửa chữa, nâng cấp hồ chứa hư hỏng, hiện đại hóa hệ thống quan trắc, hoàn thiện hành lang pháp lý.
Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà về việc tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy khai thác đa mục tiêu và phát huy tối đa giá trị công trình thủy lợi, Cục đã trình Bộ ban hành văn bản yêu cầu các địa phương thực hiện nghiêm các quy định về quản lý an toàn đập, hồ chứa, đánh giá khả năng chống lũ, năng lực xả lũ của các hồ có cửa van điều tiết, đồng thời rà soát các công trình bị hư hỏng, xuống cấp để có kế hoạch sửa chữa, nâng cấp.
Trong suốt mùa mưa lũ, Cục duy trì chế độ theo dõi sát sao diễn biến thời tiết, mưa lũ, mực nước sông và dung tích các hồ chứa. Khoảng 40 văn bản, công điện đã được ban hành, yêu cầu các địa phương, đơn vị quản lý tăng cường trực ban, chủ động phương án ứng phó sự cố. Riêng trên lưu vực sông Thương, sông Cầu, việc chỉ đạo tạm dừng xả lũ từ các hồ chứa đã phát huy hiệu quả rõ rệt trong việc cắt giảm lượng nước đổ về hạ du.
Với các hồ chứa quan trọng đặc biệt như Cửa Đạt, Tả Trạch, Ngàn Trươi, Dầu Tiếng, Ia Mơr, công tác vận hành được chuẩn bị kỹ lưỡng ngay từ đầu mùa. Hội đồng Tư vấn đánh giá an toàn đập, hồ chứa do Bộ quản lý được tổ chức họp trước mùa mưa lũ, trên cơ sở đó tham mưu phương án tích nước và vận hành an toàn. Kết quả trong năm 2025 cho thấy hiệu quả rõ rệt. Hồ Cửa Đạt qua 3 trận lũ lớn đã cắt giảm 1,28/2,02 tỷ m³ nước, góp phần giảm ngập cho hạ du. Hồ Tả Trạch qua 6 đợt lũ đã cắt giảm 560/1.207 triệu m³, riêng đợt lũ cuối tháng 10 cắt đỉnh tới 3.371 m³/s trên tổng lưu lượng lũ 6.921 m³/s.
Tỷ lệ giải ngân đạt trên 95%
Năm 2025, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi được giao theo dõi 274 dự án và dự án thành phần, với tổng vốn kế hoạch sau điều chỉnh lên tới 14.656 tỷ đồng. Khối lượng công việc lớn, trải rộng trên nhiều vùng miền, trong bối cảnh thiên tai diễn biến phức tạp, đặt công tác quản lý đầu tư xây dựng trước áp lực chưa từng có.
Dù vậy, công tác chuẩn bị kỹ thuật và tổ chức triển khai vẫn được thực hiện bài bản. Nhiều dự án được thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh kịp thời; hàng chục công trình được kiểm tra nghiệm thu và đưa vào sử dụng. Những công trình đầu mối như Cánh Tạng, Sông Chò 1 hay các dự án hồ Krông Pách Thượng, Bản Mồng, cống âu thuyền Rạch Mọp đã hoàn thành, góp phần tăng năng lực phòng chống thiên tai, cấp nước và phát triển sản xuất.
Dự án hồ thủy lợi Cánh Tạng được khánh thành chào mừng 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Ảnh: Kiên Trung.
Công tác giải ngân dù đối mặt nhiều khó khăn nhưng vẫn đạt kết quả tích cực. Ước đến hết năm 2025, tỷ lệ giải ngân đạt trên 95% kế hoạch, thể hiện sự quyết liệt, chủ động của Cục trong điều hành và tháo gỡ vướng mắc, đặc biệt trong bối cảnh tổ chức chính quyền hai cấp và mùa mưa kéo dài ảnh hưởng lớn tới tiến độ thi công.
Bên cạnh kết quả đạt được, năm 2025 cũng bộc lộ nhiều khó khăn, tồn tại. Thiên tai dồn dập, hạn hán, xâm nhập mặn, ngập úng diễn ra trên diện rộng, gây thiệt hại nặng nề cho công trình thủy lợi và đời sống người dân. Việc vi phạm hành lang bảo vệ công trình, ô nhiễm nguồn nước ngày càng gia tăng, trong khi nhiều hồ chứa vừa và nhỏ đã xuống cấp nghiêm trọng, thiếu hồ sơ kỹ thuật đầy đủ, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn cao.
Áp lực giải ngân vốn đầu tư xây dựng còn rất lớn, đặc biệt trong bối cảnh kết thúc hoạt động cấp huyện, công tác giải phóng mặt bằng gặp nhiều vướng mắc. Mùa mưa đến sớm và kéo dài tiếp tục là thách thức lớn cho tiến độ thi công và giải ngân các dự án trọng điểm.
Năm 2026, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi tập trung đề xuất chính sách đổi mới mạnh mẽ hoạt động của các công ty khai thác công trình thủy lợi, hướng tới tự chủ tài chính, khai thác đa mục tiêu, giảm dần phụ thuộc vào ngân sách. Việc nghiên cứu, đầu tư các công trình thủy lợi lớn, liên vùng, đa mục tiêu sẽ tiếp tục được thúc đẩy, đặc biệt tại ĐBSCL và Tây Nguyên, nhằm chủ động nguồn nước, thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo đảm phát triển bền vững cho từng vùng, từng địa phương.
Bước sang năm 2026, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi xác định cần tạo ra những đột phá chiến lược. Trọng tâm là từng bước xây dựng hệ thống thủy lợi thông minh, hiện đại, ứng dụng công nghệ số, dữ liệu thời gian thực, trước hết tại các hồ chứa lớn và hệ thống liên vùng quan trọng.
