Nguồn lực nghiên cứu khoa học lĩnh vực trồng trọt phải quy tụ về VAAS

Nâng cao hiệu quả và sức lan tỏa của khoa học nông nghiệp trong thực tiễn

Báo cáo tại Hội nghị, PGS.TS Trần Minh Tiến, Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) chia sẻ, ngành nông nghiệp đang chuyển dịch theo hướng sản xuất giá trị cao, nông nghiệp xanh và ứng dụng mạnh mẽ chuyển đổi số. Trong bối cảnh đó, VAAS đã chủ động phối hợp với các đơn vị trong và ngoài Bộ, hoàn thành các nhiệm vụ trọng tâm, đóng góp vào tăng trưởng chung của toàn ngành.

Năm 2025 ghi dấu kết quả nổi bật trong nghiên cứu và chọn tạo giống cây trồng. VAAS đã công nhận hoặc tự công bố lưu hành 50 giống cây trồng mới, bao gồm các giống lúa, cây công nghiệp, rau màu, cây ăn quả, hoa và cây cảnh. Nhiều giống chất lượng cao đã được đưa vào sản xuất, đáp ứng yêu cầu thích ứng biến đổi khí hậu và nâng cao giá trị kinh tế. Cùng với đó, Viện đã được cấp bằng bảo hộ cho 29 giống cây trồng và đăng ký 6 sáng chế, giải pháp hữu ích. Hệ thống bảo tồn nguồn gen thực vật tiếp tục được duy trì ổn định, với hơn 32.000 mẫu giống được lưu giữ, trẻ hóa và chuẩn hóa dữ liệu, tạo nền tảng cho khai thác và phát triển lâu dài.

Trong lĩnh vực bảo vệ thực vật, các đơn vị nghiên cứu của VAAS đã xác định và cảnh báo kịp thời nhiều đối tượng dịch hại nguy hiểm như virus trên chanh leo, nấm rụng lá cao su, rệp sáp hại sầu riêng và tuyến trùng hại lúa. Đáng chú ý, Viện đã đăng ký thành công chế phẩm sinh học Bio-VAAS.1 vào danh mục thuốc bảo vệ thực vật, góp phần thúc đẩy xu hướng sử dụng giải pháp sinh học an toàn, thân thiện môi trường.

Ở lĩnh vực thổ nhưỡng, nông hóa và môi trường, VAAS phối hợp với FAO xây dựng Chiến lược và kế hoạch hành động sức khỏe đất quốc gia, đồng thời triển khai nhiều nhiệm vụ theo định hướng nâng cao sức khỏe đất và quản lý dinh dưỡng cây trồng đến năm 2030, tầm nhìn 2050. Cơ sở dữ liệu đất đai số tại một số địa phương được hoàn thiện, cùng với bản đồ tiềm năng nông nghiệp hữu cơ và các quy trình bón phân phù hợp cho nhiều nhóm cây trồng. Viện cũng triển khai các mô hình tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp, xây dựng hệ thống quan trắc môi trường và hệ thống đo đếm, báo cáo, thẩm tra (MRV) giảm phát thải khí nhà kính cho sản xuất lúa chất lượng cao tại Đồng bằng sông Cửu Long.

Hoạt động hợp tác với doanh nghiệp và thương mại hóa kết quả nghiên cứu tiếp tục được đẩy mạnh. VAAS đã tổ chức sản xuất quy mô lớn hàng trăm hecta ngô lai, lúa giống, cung cấp hàng triệu cây giống nuôi cấy mô, giống sắn kháng bệnh, cây ăn quả và vật tư sinh học. Nhiều mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm rạ, nấm và phân hữu cơ được triển khai, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng chuỗi giá trị, nâng cấp sản phẩm OCOP và thương mại hóa tài sản trí tuệ tại nhiều địa phương.

Trong năm 2025, VAAS thực hiện 61 dự án hợp tác quốc tế, góp phần tiếp nhận công nghệ mới, đào tạo nhân lực và nâng cao vị thế của Viện. Tuy nhiên, Viện cũng thẳng thắn chỉ ra những tồn tại, trong đó đáng chú ý là khó khăn do sắp xếp bộ máy, hạn chế về hạ tầng công nghệ thông tin, thiếu hụt nhân lực trẻ trình độ cao và tình trạng chảy máu chất xám sau đào tạo ở nước ngoài.

Bước sang năm 2026, VAAS xác định tập trung hoàn thiện tổ chức sau sáp nhập, ưu tiên các bài toán lớn, phát triển công nghệ lõi, đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường liên kết nghiên cứu trong nước và quốc tế, gắn chặt nghiên cứu với doanh nghiệp và chuỗi giá trị sản xuất, qua đó nâng cao hiệu quả và sức lan tỏa của khoa học nông nghiệp trong thực tiễn.

Sắp xếp bộ máy, tạo nền tảng giải quyết các bài toán lớn

Kết luận Hội nghị, Thứ trưởng Hoàng Trung đánh giá, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) được đánh giá đã có những kết quả thực chất trong năm 2025, đồng thời đứng trước yêu cầu tái cấu trúc mạnh mẽ để bước vào giai đoạn bản lề 2026.

Theo Thứ trưởng Hoàng Trung, VAAS đã công bố 53 giống cây trồng mới trong năm qua, cùng nhiều quy trình canh tác giúp giảm chi phí đầu vào, giảm phát thải. Những kết quả này đóng góp trực tiếp vào thành tích chung của ngành nông nghiệp: tăng trưởng đạt 3,1% trong năm 2025, vượt mục tiêu 2,4–2,9%; kim ngạch xuất khẩu trồng trọt vượt 40 tỷ USD, trong đó cà phê lập kỷ lục 8,4 tỷ USD, rau quả lần đầu vượt mốc 8 tỷ USD. Bên cạnh nghiên cứu, VAAS được ghi nhận duy trì tốt đào tạo sau đại học và hợp tác quốc tế. Nhiều đoàn nguyên thủ và đối tác quốc tế khi tìm hiểu mô hình phát triển nông nghiệp Việt Nam đều đến VAAS tham khảo.

Đáng chú ý, hợp tác chuyển giao khoa học công nghệ với Cuba mang lại hiệu quả rõ rệt, khi các giống ngô, lúa của Việt Nam cho năng suất, sản lượng tốt tại nước bạn. Từ kết quả này, Nhà nước đang kêu gọi doanh nghiệp Việt đầu tư sang Cuba, tiến tới thu mua nông sản sản xuất tại đây để tiêu thụ, qua đó cho thấy nông nghiệp đang từng bước trở thành một kênh ngoại giao quan trọng trong bối cảnh an ninh lương thực được thế giới đặc biệt coi trọng. Thứ trưởng Hoàng Trung nhấn mạnh vai trò và uy tín của VAAS cùng các viện thành viên đã được nâng lên rõ rệt, thể hiện qua đánh giá tích cực từ các địa phương.

Nội bộ VAAS duy trì được tinh thần đoàn kết, thống nhất, dân chủ; công tác điều hành, quản lý của ban lãnh đạo được đánh giá cao. Về nhiệm vụ thời gian tới, lãnh đạo Bộ yêu cầu VAAS sớm kiện toàn, sắp xếp lại bộ máy để đáp ứng yêu cầu mới. Trước mắt là việc sáp nhập Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp với Viện Cơ điện và Công nghệ sau thu hoạch. Ở tầm tổng thể, đề án sắp xếp tổ chức, chức năng nhiệm vụ đã được xây dựng, Thường vụ Đảng ủy và lãnh đạo Bộ cơ bản thống nhất, chỉ còn một số vấn đề kỹ thuật cần hoàn thiện.

Quan điểm xuyên suốt là giữ ổn định tổ chức, trên cơ sở chức năng tổng thể của VAAS để phân công, phân nhiệm rõ ràng, tránh chồng chéo. Thứ trưởng lưu ý cần chấm dứt tình trạng cùng một nhiệm vụ nhưng nhiều viện cùng đăng ký thực hiện, làm phân tán nguồn lực. Năm 2026 được xác định là năm bản lề, vì vậy việc sắp xếp bộ máy phải hoàn thành trước, tạo nền tảng để giải quyết các bài toán lớn và phát triển công nghệ cốt lõi cho từng viện thành viên.

Mục tiêu được đặt ra là toàn bộ nguồn lực nghiên cứu khoa học công nghệ liên quan đến trồng trọt phải được quy tụ về VAAS, hình thành đầu mối thống nhất. Sau khi kiện toàn tổ chức, VAAS cần tập trung vào những vấn đề trọng tâm như nâng cao chất lượng tổng thể nông sản; truy xuất nguồn gốc gắn với vệ sinh, an toàn thực phẩm, đặc biệt là kiểm soát dư lượng và chất cấm; tăng tỷ trọng chế biến sâu trong lĩnh vực trồng trọt.

Thứ trưởng Hoàng Trung cũng yêu cầu sớm nhận diện các “nút thắt” lớn của ngành trồng trọt. Trong đó, giám sát dư lượng từ gốc không chỉ dừng ở quy trình canh tác mà còn phải gắn với sức khỏe đất và hệ vi sinh vật. Cùng với đó là việc tập trung nguồn lực cho các dự án trọng điểm và đầu tư xây dựng cơ bản, đặc biệt là các phòng thí nghiệm trọng điểm, bảo đảm có quy mô và năng lực ngang tầm khu vực.

GS.TS Nguyễn Hồng Sơn, Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) thay mặt đơn vị tiếp thu ý kiến chỉ đạo của Thứ trưởng. Ông nhấn mạnh, chỉ đạo của Thứ trưởng đã nêu rõ yêu cầu và định hướng trọng tâm cho giai đoạn tới. Trên cơ sở đó, VAAS mong muốn Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Thứ trưởng phụ trách cùng Hội đồng Khoa học của Viện và các vụ, cục chuyên môn phối hợp chặt chẽ hơn, tập trung rà soát, xác định rõ các “điểm nghẽn” then chốt, từ đó định hình các nhiệm vụ khoa học công nghệ có trọng tâm, trọng điểm, đáp ứng yêu cầu thực tiễn của sản xuất và thị trường.