Chuẩn hóa từ gốc, liên kết theo chuỗi để sầu riêng phát triển bền vững

Chuẩn hóa canh tác để vượt rào cản kỹ thuật xuất khẩu

Tại Hội nghị “Đánh giá thực trạng và giải pháp phát triển bền vững vùng trồng sầu riêng” tổ chức ngày 19/12 tại xã Ngũ Hiệp (tỉnh Đồng Tháp), nhiều vấn đề cốt lõi của ngành hàng sầu riêng đã được đặt ra một cách thẳng thắn, từ yêu cầu chuẩn hóa vùng trồng, kiểm soát rủi ro kỹ thuật cho đến tổ chức lại sản xuất theo chuỗi liên kết bền vững.

Phát biểu tại hội nghị, ông Lương Ngọc Quang, Phó Trưởng phòng An toàn thực phẩm và Môi trường (Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật) nhấn mạnh, trong điều kiện diện tích sầu riêng tăng nhanh và xuất khẩu mở rộng mạnh mẽ, các tiêu chuẩn về chất lượng và an toàn thực phẩm không còn là khuyến nghị, mà đã trở thành “giấy thông hành” bắt buộc của ngành hàng.

Thực tế thời gian qua cho thấy, không ít lô hàng sầu riêng gặp rủi ro do dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng trong đất và nước tưới, hoặc thiếu thông tin truy xuất nguồn gốc, dẫn đến nguy cơ bị cảnh báo, thậm chí tạm ngưng xuất khẩu.

Từ thực tiễn đó, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã ban hành quy trình canh tác sầu riêng bền vững, bảo đảm an toàn thực phẩm, nhằm thống nhất kỹ thuật sản xuất và kiểm soát toàn diện các mối nguy ngay từ khâu đầu vào.

Theo ông Lương Ngọc Quang, điểm then chốt của quy trình là kiểm soát “từ gốc”, bắt đầu từ đất trồng, nguồn nước tưới, vật tư đầu vào cho đến chăm sóc, thu hoạch, sơ chế và bảo quản.

Đất trồng sầu riêng bắt buộc phải được phân tích các chỉ tiêu kim loại nặng như cadimi (Cd), chì (Pb), asen (As), thủy ngân (Hg); ưu tiên các loại đất có tầng canh tác dày, thoát nước tốt và độ pH phù hợp. Với những khu vực có nguy cơ nhiễm cadimi vượt ngưỡng, quy trình yêu cầu áp dụng đồng bộ các giải pháp cải tạo đất và tuyệt đối không sử dụng phân bón, vật tư có nguồn gốc không rõ ràng.

Nguồn nước tưới, yếu tố thường bị xem nhẹ cũng được xác định là một trong những khâu quyết định chất lượng sầu riêng. Nước tưới phải được phân tích định kỳ, bảo đảm đạt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia; nước không đạt yêu cầu không được sử dụng, đặc biệt trong giai đoạn nuôi trái. Song song đó, việc chuẩn hóa giống, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật được đặt ra như yêu cầu bắt buộc, hướng đến giảm phụ thuộc hóa chất và tăng cường áp dụng các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM).

Theo lãnh đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, canh tác bền vững không chỉ nhằm vượt qua các rào cản kỹ thuật trước mắt, mà còn là nền tảng để ngành sầu riêng phát triển ổn định, có trách nhiệm với môi trường và đủ sức cạnh tranh lâu dài trên thị trường quốc tế.

Liên kết chuỗi, nền tảng phát triển bền vững vùng trồng sầu riêng

Nếu quy trình kỹ thuật là “xương sống” thì liên kết chuỗi được xem là “mạch máu” bảo đảm cho vùng trồng sầu riêng vận hành bền vững.

Tại hội nghị, nhiều ý kiến cho rằng, những rủi ro lớn nhất của ngành sầu riêng hiện nay không chỉ đến từ kỹ thuật sản xuất, mà còn xuất phát từ việc thiếu liên kết khiến việc kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc gặp nhiều khó khăn.

Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, chi phí xét nghiệm các chỉ tiêu an toàn thực phẩm còn cao, việc ghi chép nhật ký sản xuất chưa đồng bộ, trong khi nông dân vẫn chịu nhiều rủi ro khi phụ thuộc vào thương lái. Trong bối cảnh đó, việc hình thành các chuỗi liên kết giữa doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân, chính quyền địa phương được xác định là hướng đi tất yếu.

Tại hội nghị, Công ty TNHH Nông sản Thiện Tâm đã chia sẻ mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ sầu riêng theo hướng đồng hành lâu dài với vùng trồng.

Ông Võ Thanh Toàn, Phó Giám đốc Công ty TNHH Nông sản Thiện Tâm cho biết, doanh nghiệp xác định phát triển bền vững phải bắt đầu từ vùng trồng, coi đây là “gốc rễ” của chuỗi giá trị sầu riêng xuất khẩu.

Theo ông Võ Thanh Toàn, doanh nghiệp không chỉ dừng lại ở khâu thu mua, mà tham gia ngay từ đầu vào quá trình sản xuất thông qua việc phối hợp với các đơn vị chuyên môn tổ chức tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn nông dân canh tác theo tiêu chuẩn xuất khẩu, kiểm soát việc ghi chép nhật ký sản xuất và duy trì điều kiện mã số vùng trồng. Đặc biệt, trước yêu cầu ngày càng chặt chẽ của thị trường nhập khẩu liên quan đến chỉ tiêu cadimi, Thiện Tâm cam kết hỗ trợ chi phí xét nghiệm cadimi và các chỉ tiêu an toàn thực phẩm cho các vùng liên kết.

Song song đó, doanh nghiệp triển khai hệ thống nhật ký điện tử và truy xuất nguồn gốc, cấp tài khoản miễn phí cho nông dân tham gia chuỗi, hướng dẫn sử dụng và hỗ trợ đối soát dữ liệu khi cần thiết. Việc ứng dụng công nghệ số không chỉ nhằm đáp ứng yêu cầu thị trường, mà còn góp phần nâng cao ý thức tuân thủ quy trình sản xuất của người trồng sầu riêng.

Một trong những điểm nhấn của mô hình liên kết là chính sách thu mua, bao tiêu sản phẩm theo hợp đồng ngay từ đầu vụ. Giá thu mua được xác định theo giá thị trường tại thời điểm thu hoạch, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và người sản xuất, giúp nông dân chủ động kế hoạch sản xuất và hạn chế rủi ro.

Theo ông Võ Thanh Toàn, liên kết bền vững chỉ có thể hình thành trên nền tảng chữ tín và sự minh bạch. Doanh nghiệp làm ăn rõ ràng, giữ cam kết thì nông dân mới yên tâm gắn bó; ngược lại, khi nông dân tuân thủ quy trình, doanh nghiệp mới đủ cơ sở mở rộng thị trường và nâng cao uy tín với đối tác quốc tế.

Từ góc độ quản lý, các đại biểu thống nhất nhận định, phát triển bền vững vùng trồng sầu riêng không thể dựa vào nỗ lực đơn lẻ của người nông dân hay doanh nghiệp, mà cần sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn và các thành phần trong chuỗi. Trong đó, chính quyền giữ vai trò định hướng và giám sát, doanh nghiệp là cầu nối thị trường, còn nông dân và hợp tác xã là chủ thể trực tiếp tổ chức sản xuất.

Hội nghị được kỳ vọng sẽ là bước khởi đầu để các địa phương từng bước chuẩn hóa vùng trồng, xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ, qua đó tạo nền tảng vững chắc để ngành sầu riêng phát triển ổn định, thích ứng với yêu cầu ngày càng cao của thị trường xuất khẩu và nâng cao giá trị nông sản trong dài hạn.