Tại Hội nghị “Đánh giá thực trạng và giải pháp phát triển bền vững vùng trồng sầu riêng” diễn ra ngày 19/12 tại xã Ngũ Hiệp (tỉnh Đồng Tháp), nhiều vấn đề then chốt của ngành hàng sầu riêng đã được đặt ra, từ yêu cầu kiểm soát an toàn thực phẩm, chất lượng đến truy xuất nguồn gốc. Trong bối cảnh diện tích sầu riêng tăng nhanh và thị trường xuất khẩu ngày càng siết chặt tiêu chuẩn kỹ thuật, canh tác bền vững được xác định là điều kiện tiên quyết để sầu riêng Việt Nam giữ vững chỗ đứng trên thị trường quốc tế.
Sầu riêng hiện là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nông nghiệp Việt Nam. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 3,3 tỷ USD, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng toàn ngành, trong đó thị trường Trung Quốc chiếm trên 90% sản lượng xuất khẩu. Riêng tại Đồng bằng sông Cửu Long, sầu riêng không chỉ là cây trồng có giá trị kinh tế cao mà còn đóng vai trò động lực thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu cây trồng, nâng cao thu nhập cho nông dân.
Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết, yêu cầu về an toàn thực phẩm, chất lượng và truy xuất nguồn gốc không còn là khuyến nghị, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc đối với ngành hàng sầu riêng Việt Nam. Ảnh: Minh Đảm.
Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, nhấn mạnh: Trong bối cảnh diện tích tăng nhanh và xuất khẩu mở rộng mạnh mẽ, các yêu cầu về an toàn thực phẩm, chất lượng và truy xuất nguồn gốc không còn là khuyến nghị, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc đối với ngành hàng sầu riêng Việt Nam.
Theo ông Hiếu, thực tiễn thời gian qua cho thấy nhiều lô sầu riêng gặp rủi ro do dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng trong đất và nước tưới, hoặc thiếu thông tin truy xuất nguồn gốc. Đây là những vấn đề mang tính hệ thống, đòi hỏi phải được kiểm soát ngay từ khâu sản xuất ban đầu, thay vì chỉ tập trung xử lý ở giai đoạn thu hoạch hay xuất khẩu.
Thực tế, Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) đã nhiều lần cảnh báo một số lô sầu riêng của Việt Nam nhiễm Cadimi (Cd) và chất Vàng O, dẫn đến việc tăng cường kiểm soát, thậm chí tạm dừng một số mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói.
Làm rõ nguyên nhân, ông Nguyễn Quang Hiếu khẳng định bản chất của vấn đề không nằm ở cây sầu riêng, mà xuất phát từ khâu tổ chức sản xuất và quản lý chuỗi giá trị.
“Cadimi là kim loại nặng tồn tại tự nhiên trong đất, đặc biệt ở những vùng đất phèn, pH thấp. Vấn đề phát sinh khi quá trình canh tác bổ sung thêm Cadimi vào đất thông qua việc sử dụng phân bón, vật tư đầu vào chưa hợp lý, khiến cây hấp thu và tích lũy dần trong trái”, ông Hiếu cho biết.
Diễn giả giải đáp thắc mắc, chia sẻ kinh nghiệm cho bà con nông dân về kiểm soát Cadimi. Ảnh: Minh Đảm.
Đối với chất Vàng O (Auramine O), lãnh đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nhấn mạnh đây không phải là vấn đề của canh tác mà chủ yếu phát sinh trong khâu sau thu hoạch.
“Vàng O xuất hiện do hạn chế nhận thức trong việc sử dụng hóa chất xử lý trái, theo thói quen, kinh nghiệm truyền miệng hoặc chạy theo lợi ích ngắn hạn. Đây là hành vi vi phạm quy định an toàn thực phẩm của thị trường nhập khẩu,” ông Hiếu nói.
Từ thực trạng trên, dưới sự chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã phối hợp với các địa phương, viện nghiên cứu và doanh nghiệp triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Trong đó, các mô hình xử lý Cadimi tại Đồng Tháp như cải tạo đất, nâng pH, điều chỉnh quy trình bón phân, giảm sử dụng phân bón có nguy cơ cao và áp dụng các giải pháp sinh học đã cho thấy kết quả bước đầu tích cực.
Song song đó, ngành chuyên môn đang xây dựng bản đồ vùng nguy cơ Cadimi, khoanh vùng cao - trung bình - thấp, gắn quản lý Cadimi với mã số vùng trồng để áp dụng giải pháp phù hợp theo từng khu vực, tránh triển khai đồng loạt, cào bằng.
“Chúng tôi thường xuyên trao đổi kỹ thuật và làm việc với GACC, minh bạch nguyên nhân, giải pháp và năng lực kiểm soát của Việt Nam nhằm khôi phục các mã số đủ điều kiện, duy trì thông thương ổn định và bảo vệ uy tín ngành hàng sầu riêng,” ông Hiếu thông tin.
Công ty CP Nông sản Thiện Tâm liên kết hợp tác sản xuất với Hợp tác xã sầu riêng Ngũ Hiệp. Ảnh: Minh Đảm.
Một điểm sáng hiện nay là mô hình liên kết doanh nghiệp - hợp tác xã - nông dân, gắn thu mua với hỗ trợ kỹ thuật, kiểm nghiệm Cadimi và truy xuất nguồn gốc điện tử. Theo ông Hiếu, liên kết không chỉ để tiêu thụ sản phẩm mà quan trọng hơn là kiểm soát chất lượng ngay từ đầu chuỗi sản xuất.
“Trong bối cảnh hiện nay, liên kết sản xuất và truy xuất nguồn gốc không còn là khuyến khích mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc. Nếu không minh bạch được quy trình, không truy xuất được nguồn gốc thì đồng nghĩa với việc mất thị trường”, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nhấn mạnh.
Theo ông Nguyễn Quang Hiếu, để ngành hàng sầu riêng phát triển bền vững, người sản xuất cần thay đổi tư duy, tuân thủ quy trình kỹ thuật, thực hiện đầy đủ ghi chép nhật ký sản xuất và chủ động tham gia liên kết chuỗi. Đồng thời, các địa phương cần tăng cường thanh tra, giám sát an toàn thực phẩm, quản lý chặt mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói.
“Chỉ khi nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp cùng liên kết, cùng chịu trách nhiệm thì chuỗi sản xuất mới minh bạch, uy tín vùng trồng mới được xây dựng và xuất khẩu sầu riêng mới có thể duy trì ổn định, lâu dài,” ông Hiếu khẳng định.
